అసహన నాసికాతాపము ( Allergic Rhinitis

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో  )

                         అసహన నాసికా తాపము

                             ( Allergic Rhinitis )

                                         

                               డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి                                                                                  .

                                     ముక్కుతోడ మున్ను మూర్కొన్న నవపుష్ప                                 

                                     రజము మిక్కుటముగ  రట్టు సేసె ;
                                     వచ్చుననగ రాదు, వారింపగాఁ బోదు,
                                     తుమ్ము ;  దాని సొమ్ము వమ్ము గాను !

      ( మూర్కొను = వాసన చూచు ; రజము = పుప్పొడి ; రట్టు = అలజడి , చికాకు ; వమ్ము = వ్యర్థము )

        వివిధ పదార్థముల వలన  అసహనములు ( allergies ) కలిగి  ముక్కులో తాపము కొన్ని ఋతువులలో కాని లేక సంవత్సరము పొడవునా కాని కలుగవచ్చును.

ఋతు అసహనములు ( Seasonal allergies ) 

    పూల పుప్పొడులు ( pollen ), శిలీంధ్రబీజములు ( fungal spores ), గాలిద్వారా ముక్కులోనికి ప్రవేశించినపుడు  వాటికి అసహనము ( allergy ) కల వారిలో తాప లక్షణములు కలుగుతాయి. కీటకములద్వారా పరాగసంపర్కము జరిగే పూల పుప్పొడుల పరిమాణము హెచ్చుగా ఉండుటచే అవి త్వరగా నేలపైకి రాలిపోతాయి. గాలిచే పరాగసంపర్కము చెందే  పూల పుప్పొడులు తేలికగా ఉండి గాలితో ఎగురుకొని ముక్కులోనికి శ్వాసపథము లోనికి చొచ్చుకొనగలుగుతాయి. మొక్కలు, చెట్లు, పుష్పించు కాలము బట్టి ఆ యా అసహనములు ( allergies ), వాటి వలన నాసికా తాపములు ( rhinitis ) కలుగుతాయి.

వార్షిక అసహనములు  ( perennial allergies ) 

    ధూళి క్రిములు ( dust mites ), పెంపుడు జంతువుల శిథిల కణములు ( animal dander ), ఇళ్ళలో వసించు బొద్దింకలు, యితర కీటకముల విసర్జనలు, ఇళ్ళలో ఉండే శిలీంధ్రముల వలన సంవత్సర మంతా అసహనములు కలిగి నాసికా తాపము ( rhinitis ) కలుగవచ్చును.

వ్యాధి విధానము ( Pathogenesis ) 

    నాసికా తాపము కలిగించే పరాగములు ( pollen ), ధూళిక్రిముల వంటి తాప జనకములు ప్రతిజనకములుగ ( antigens ) శరీరము లోనికి ప్రవేశించి శరీర రక్షణ వ్యవస్థను ప్రేరేపించి ప్రతిరక్షకములు ( antibodies ) ఇమ్యునోగ్లాబ్యులిన్- ఇ  (Immunoglobulin- E ) ల ఉత్పత్తికి  కారణము అవుతాయి.

    ఈ ఇమ్యునోగ్లాబ్యులిన్ - ఇ ముక్కు శ్లేష్మపు పొరలోను ( mucosa ) శ్వాసపథ శ్లేష్మపు పొరలోను ఉండే స్తంభ కణములతో ( mast cells ) సంధానమవుతాయి. ప్రతిజనకములు ( antigens ) మఱల ముక్కు, శ్వాసపథముల లోనికి ప్రవేశించినపుడు  అవి శ్లేష్మపు పొరలోనికి చొచ్చుకొని అచ్చటి స్తంభ కణములకు అంటుకొని ఉన్న ఇమ్యునోగ్లోబ్యులిన్ - ఇ ( immunoglobulin - E ) ప్రతిరక్షకములతో  కూడుకొని స్తంభకణముల నుంచి హిష్టమిన్ ( histamine  ), లూకోట్రయీన్స్ ( leukotrienes ),  ప్రోష్టాగ్లాండిన్స్ ( prostaglandins ), కైనిన్స్ ( Kinins ) వంటి తాపము కలిగించే రసాయనముల విడుదలకు కారణము అవుతాయి. వాటివలన రక్తనాళములు వ్యాకోచము చెందుతాయి. కేశరక్తనాళికలలో పారగమ్యత ( capillary permeability ) పెరుగుతుంది. శ్లేష్మపుపొర పొంగుతుంది. శ్లేష్మము ( mucous )  అధికముగా ఉత్పత్తి అవుతుంది. ఆమ్లాకర్షణ కణములు ( eosinophils ), క్షారాకర్షణ కణములు ( basophils ), తటస్థ కణములు ( neutrophils ), ఏకకణములు ( monocytes ) కూడా శ్లేష్మపు పొరలోనికి రసాయన ఆకర్షణ ( chemotaxis ) వలన కూడి తాప ప్రక్రియకు దోహదపడుతాయి. తాపము వలన ముక్కులో దురద, తుమ్ములు, ముక్కు నీరుకారుట కలుగుతాయి.

వ్యాధి లక్షణములు 

    అసహనములు గల వారు అసహనము కల పదార్థముల బారి పడినపుడు వారికి అసహన నాసికా తాప ( allergic rhinitis ) లక్షణములు  కలుగుతాయి. ముక్కు దిబ్బడ కట్టుట, ముక్కు నుంచి నీరు కారుట ( rhinorrhoea ), ముక్కులోను గొంతులోను అంగుటిలోను దురద, తఱచు తుమ్ములు కలుగుతాయి. ముక్కులోని స్రావకములు గొంతులోనికి దిగుటచే దగ్గు, కఫము, గొంతు బొంగురు పోవుట కూడా కలుగవచ్చును. నాసికా కుహరముల ( Paranasal sinuses ) పైన నొప్పి, తలనొప్పి  కలుగవచ్చును. కనుఱెప్పల లోపొరలలో ( conjunctiva ) దురద , కళ్ళు నీరుకారుట కూడా కలుగవచ్చును.

    వైద్యులు పరీక్షించినపుడు ముక్కులో తేమ, నీటిని పోలిన స్రావకములు, ముక్కు శ్లేష్మపు పొరలో( mucosa ) వాపు, కనిపిస్తాయి. వివర్ణమై  శ్లేష్మపుపొర లేత గులాబి రంగులో ఉంటుంది . ముక్కు వెలుపలి గోడలపై ఉండు నాసికా శుక్తులలో ( nasal turbinates ) వాపు కనిపిస్తుంది. గొంతు కూడా లేతగులాబి వర్ణములో ఉంటుంది. గొంతులో కూడా తేమ, ముక్కు నుంచి వెనుకకు కారు స్రావకములు కనిపించవచ్చును. దీర్ఘకాల అసహన నాసికా తాపములు గలవారిలో క్రింద కనుఱెప్ప చర్మములో కనుగుంటల సమీపములో   నలుపుదనము కలుగవచ్చును.

ముక్కుదిబ్బడ ఎక్కువగా ఉన్న వారు నోటితో గాలి పీల్చుకొనుట చూస్తాము. దుఱద ఉండుట వలన ముక్కును పిల్లలు తఱచు అరచేతితో పాముకొంటుంటారు. దీనిని allergic salute గా వర్ణిస్తారు.

వ్యాధి నిర్ణయము 

    ఋతు అసహనములు ( seasonal allergies ) నిర్ణీత ఋతువులలో చెట్లు, మొక్కలు, గడ్డి పుష్పించునపుడు కలుగుతాయి. ముక్కులో దుఱద, ఎక్కువగా తుమ్ములు, కళ్ళలో దుఱద, కళ్ళు నీరు కారుట వంటి లక్షణములు, ముక్కు నుంచి స్రావకములు పలుచగా ఉండుట అసహనములను ( allergies ) సూచిస్తాయి. ధూళి వలన కలిగే అసహన లక్షణములు ధూళి సోకగానే కనిపిస్తాయి.

పరీక్షలు 

    నాసికా స్రావకములను గాజు పలకపై పూతగా పూసి, తగిన వర్ణకములతో ( Wright’s stain ) సూక్ష్మదర్శినితో పరీక్షించినపుడు ఆమ్లాకర్షణ కణములు ( eosinophils ) గుమికూడి కనిపించవచ్చును. కనిపించిన శ్వేతకణములలో 10 శాతము మించి ఆమ్లాకర్షణ కణములు ఉంటే అసహనమును సూచిస్తాయి.

    రక్తపరీక్షలో ఆమ్లాకర్షణ కణములు 10 శాతము మించి ఉండవచ్చును. ఘన మిల్లీ మీటరు రక్తములో ఆమ్లాకర్షణ కణములు 700 మించి ఉండవచ్చును.

    రక్తద్రవములో ( plasma ) ప్రతిరక్షకము - ఇ ( Immunoglobulin E ) ప్రమాణములు అసహనములు కలిగినపుడు, ఉబ్బస వ్యాధిలోను, దేహములో పరాన్నభుక్తులు చేరినపుడును  హెచ్చుగా ఉంటాయి.

    కొన్ని నిర్ణీత ప్రతిజనకములకు ( specific antigens )  నిర్దిష్ట ప్రతిరక్షకములు - ఇ లను (specific IgE s ) రక్తద్రవములో వివిధ పరీక్షల ద్వారా కనుగొని  ఏ ప్రతిజనకములకు ( antigens ) అసహనములు ఉన్నవో నిర్ణయించవచ్చును.  ఈ పరీక్షలలో వ్యాధిగ్రస్థులకు ఎట్టి ప్రమాదము కలుగదు.

పైచర్మపు పరీక్షలు ( epicutaneous tests ) 

    పైచర్మములో సూదులతో వివిధ  విలీన ప్రతిజనకములను ( antigens ) నిలిపి చర్మపు స్పందనముల (  దద్దురు - ఎఱుపు - wheal and flare ) బట్టి ఏ ప్రతిజనకములకు ( antigens ) అసహనములు ( allergies ) ఉన్నవో నిర్ణయించవచ్చును.

లోచర్మపు పరీక్షలు  ( intra dermal tests ) 

    పైచర్మపు పరీక్షలలో చర్మము స్పందించక పోయినా, లేక స్పందన తక్కువగా ఉన్నా, వినీల ప్రతిజనకములను లోచర్మములో ( Intra dermal )  సూదితో నిలిపి స్పందన బట్టి అసహనములను నిర్ణయించవచ్చును. కాని ఈ పరీక్షలలో అసహనములు కలవారిలో ప్రమాదకర రక్షణ వికటత్వము  ( anaphylaxis ) కలిగే అవకాశము హెచ్చు. ఈ పరీక్షల వాడుక అరుదు .

అంటింపు పరీక్షలు  ( patch tests ) 

    ప్రతిజనకములు ( antigens ) కల పత్రములను నడ్డిపై  చర్మమునకు అంటించి చర్మపు స్పందనను రెండు దినములు, నాలుగు దినములలో పరిశీలించి అసహనములను నిర్ణయించవచ్చును.

తొలగింపు / సవాలు పరీక్షలు (  Elimination  / challenge tests  ) 

    ఆహార పదార్థములకు, ఔషధములకు, యితర పదార్థములకు అసహనములను అనుమానించినపుడు ఆ పదార్థములను పూర్తిగా తొలగించి, అసహన లక్షణములు పూర్తిగా తగ్గిపోయాక, ఒక్కొక్క పదార్థమును తర్వాత  చేర్చి ఆ పదార్థము వలన అసహనము కలిగిందో లేదో నిర్ధారించవచ్చును.

    అసహనములకు పరీక్షలు  వైద్యుల పర్యవేక్షణలో జాగ్రత్తగా చెయ్యాలి. రక్షణ వికటత్వము ( anaphylaxis ) వంటి విపరీత పరిణామములను ఎదుర్కొనుటకు  వైద్యులు సంసిద్ధులై ఉండాలి.

ఇతర నాసికా తాపములు ( Rhinitis from other causes ) 

    విషజీవాంశములు ( viruses ), సూక్ష్మజీవుల వలన కలిగే జలుబు, నాసికా తాపములు తఱచు కాక అప్పుడప్పుడే కలుగుతాయి. వీటిలో తుమ్ములు కంటె ముక్కు కారుట ఎక్కువగా ఉంటుంది, ఒళ్ళు నొప్పులు, నీరసము, జ్వరము వంటి లక్షణములు శరీరపు అస్వస్థతను సూచిస్తాయి. ముక్కు నుంచి కారు స్రావకములు చీమును పోలి ఉంటాయి. ముక్కు , గొంతుకలలో ఎఱ్ఱదనము ఎక్కువగా ఉంటుంది.

    గర్భిణీ స్రీలలో ముక్కు కారుట, తుమ్ములు కలుగవచ్చును ( Rhinitis of Pregnancy ).

    ముక్కులో సాంద్రత తగ్గించే ఔషధములు ( decongestants ) పెక్కుదినములు వాడి మానివేసినపుడు నాసికాతాప లక్షణములు కనిపించవచ్చును ( Rhinitis medicamentosa ).

    వాతావరణ కాలుష్యములు, సుగంధ ద్రవ్యములు అసహనము కలిగించకుండా ముక్కులో తాప లక్షణములను కలిగించవచ్చును (non allergic irritant rhinitis ).

చికిత్సలు 

అసహనము గల పదార్థముల నుంచి తప్పించుకొనుట 

    అసహనములు గలవారు అసహనములు కలిగించే పూల పుప్పొడులు, శిలీంధ్ర బీజములు ( fungal spores ), ధూళిక్రిములు, జంతువుల శిధిల కణములకు ( animal dander ) దూరముగా ఉండుటకు ప్రయత్నించాలి. ఇళ్ళలో వాయు నియంత్రణులు ( air conditioners ), పరమాణువు జల్లెడలు ( electronic filters ), ఆర్ద్ర సాధనములు ( humidifiers ) గాలిలో పరాగములను, శిలీంధ్ర బీజములను ( mold spores ), తొలగించుటకు ఉపయోగపడుతాయి. గాలిలో తగినంత తేమను సమకూరుస్తాయి. ఈ పరికరములు లేనివారు, బయటకు వెళ్ళేటపుడు ముక్కు , నోటి కప్పులు ( masks ) వాడితే అవి గాలిని వడకట్టి పీల్చే గాలిలో ప్రతిజనకములను ( allergens ) అడ్డగిస్తాయి.

ఔషధములు 

హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు  ( Histamine receptor blockers ; antihistamines ) 

    అసహన నాసికా తాపములను అరి కట్టుటకు హిష్టమిన్ అవరోధకములను ( Histamine receptor blockers ) విరివిగా ఉపయోగిస్తారు. అవసరమయినపుడు వీటిని ప్రతిజనకములు ( antigens ) పీల్చుటకు ముందే తీసుకోవాలి. నిర్ణీత సమయములలో వీటిని  క్రమము తప్పక తీసుకొని అసహన నాసికా తాపములను ( allergic rhinitis ) చాలా వఱకు నివారించవచ్చును.

    ఇవి ముక్కులో దురద, నీరుకారుట ( rhinorrhoea ), తుమ్ములు, వంటి బాధలను నివారిస్తాయి. ఎజెలాష్టిన్ ( azelastine ) తుంపర మందుగా లభ్యము. ముక్కు లోపలి గోడలపై యీ మందును తుంపరులుగా చల్లుకుంటే గంటలో ఉపశమనము కలుగవచ్చును. కంటి పైపొరలో అసహన తాప లక్షణములు ( allergic conjunctivitis  ) కలిగితే కంటిలో ఎజెలాష్టిన్ ను చుక్కలమందుగా వాడవచ్చును.

    అనేక హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( Histamine receptor blockers ) నోటి ద్వారా తీసుకొనుటకు  లభ్యము. డైఫెన్ హైడ్రమిన్ ( diphenhydramine ) వంటి మొదటి తరము హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు మెదడుకు కూడా చేరుట వలన వాటివలన కొందఱిలో మత్తు, నిద్ర, నిద్రలేమి ( insomnia ), కళ్ళుతిరుగుట వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును.

    సెట్రిజిన్ ( cetrizine ), లొరాటడిన్ ( loratadine ) వంటి రెండవ తరము మందుల వలన మత్తు కలిగే అవకాశములు తక్కువ. ఇవి మెదడుకు చేరవు. 

   ఈ మందుల వలన మసక చూపు, నోరు పిడచకట్టుట,  మూత్రవిసర్జన అలసత్వము వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగ వచ్చును.

ఆల్ఫా ఎడ్రినలిన్ గ్రాహక ఉత్తేజకములు ( alpha adrenergic receptor agonists ) 

    ఇవి ముక్కు  శ్లేష్మపు పొరలో ఉన్న రక్తనాళికలను సంకోచింపజేసి నీరుకారుటను అరికడుతాయి.
ఆక్సిమెటజోలిన్ ( oxymetazoline ) ముక్కులో వాడుటకు తుంపర మందుగా లభ్యము. దీనిని ఎక్కువ దినములు వాడకూడదు. ఎక్కువ దినములు వాడి మందు మానివేసినపుడు ముక్కులో సాంద్రత ( nasal congestion ) విజృంభించవచ్చును ( rhinitis medicamentosa ).

    నోటి ద్వారా తీసుకొందుకు ఫెనిలెఫ్రిన్ ( phenylephrine ), సూడోఎఫిడ్రిన్ ( pseudoephedrine ) వంటి  ఆల్ఫా ఎడ్రినలిన్ గ్రాహక ఉత్తేజకములు ( alpha adrenergic agonists ) లభ్యము. వీటి వలన గుండెదడ, గుండెవేగము హెచ్చుట, మానసిక ఆందోళన, చీకాకు, రక్తపు పోటు హెచ్చుట, నిద్రపట్టక పోవుట, తలనొప్పి  వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును. అధిక రక్తపుపోటు గలవారు ఈ మందులను వాడకపోవుట మంచిది.

క్రొమొలిన్ సోడియం ( Cromolyn sodium  ) 

    క్రొమొలిన్ సోడియం స్తంభ కణములను ( mastocytes ) సుస్థిరపరచి తాప జనకముల ( inflammatory mediators ) విడుదలను అరికడుతుంది. ఆమ్లాకర్షణ కణముల ( eosinophils ), తటస్థ కణముల ( neutrophils ), ఏకకణముల ( monocytes ) ఉత్తేజమును కూడా ఇది తగ్గిస్తుంది. క్రొమొలిన్ సోడియం తుంపరమందుగా లభ్యము. దీని వలన అవాంఛిత ఫలితములు తక్కువ. మత్తు కలిగించదు. కొందఱిలో ( 10 శాతము లోపల మందిలో ) దీని వలన  ముక్కులో మంట, తుమ్ములు  కలుగవచ్చును

 నెడొక్రొమిల్ సోడియం ( Nedocromil sodium )

    నెడొక్రొమిల్ సోడియం కూడా స్తంభ కణములను, ఇతర తాప కణములను సుస్థిరపఱచి వాటి నుంచి తాప జనకముల ( inflammatory mediators ) విడుదలను అరికడుతుంది.

కార్టికోష్టీరాయిడులు (  Corticosteroids  )

    అసహనము వలన కలిగే నాసికా తాపములు తీవ్రముగా ఉన్నపుడు, దీర్ఘకాలము ఉన్నపుడు,మిగిలిన ఔషధములకు తగ్గనపుడు వాటి నివారణకు స్థానికముగా పనిచేసే కార్టికోష్టీరాయిడులు ( locally acting corticosteroids ) తుంపర మందులుగా వాడవచ్చును. బెక్లోమిథసోన్  ( beclomethasone ), ఫ్లునిసొలైడ్ ( flunisolide ), మోమెటసోన్ ( mometasone ), ఫ్లుటికసోన్ ( fluticasone ), ట్రయామ్ సినొలోన్ ( triamcinolone ), బ్యుడిసొనైడ్ ( budesonide ) లు తుంపర మందులుగా వాడుకలో ఉన్నాయి. ఈ మందులు ముక్కు శ్లేష్మపు పొర ( mucosa ) ఉపరితలముపై పనిచేస్తాయి. వీటి వలన శరీరము అంతటా అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవు. త్వరగా విచ్ఛేదనము పొందుతాయి. వీటి ఫలితములు కనిపించుటకు కొద్ది దినములు పడుతుంది. ఋతు అసహనముల నివారణకు వీటిని ఋతుకాలము అంతా పూర్తిగా వాడుట మేలు.

    వీని వాడకము వలన తుమ్ములు, ముక్కు మంట, ముక్కునుంచి రక్తస్రావము ( epistaxis ) వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును. అరుదుగా  శ్లేష్మపు పొరలో ( mucosa ) మధుశిలీంధ్ర తాపము ( Candidial infection ),  శ్లేష్మపుపొర పుండుపడుట కలుగవచ్చును.

    తాప లక్షణముల తీవ్రత అధికముగా ఉన్నపుడు ప్రెడ్నిసోన్ ( prednisone ) నోటి ద్వారా నియమిత కాలము వాడవచ్చు. ఎక్కువ దినములు వాడితే శరీరములో అవాంఛిత ఫలితములు కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.
      

    సూదిమందుగా ట్రయామ్సినొలోన్ ( triamcinolone ), బీటామిథసోన్ లు ( betamethasone ) వాడవచ్చును. వీటి ఫలితములు అల్పకాలమే ఉంటాయి. తఱచు వాడితే అవాంఛిత ఫలితములు కలిగే అవకాశములు పెరుగుతాయి.

ఇప్రట్రోపియమ్ బ్రోమైడు ( Ipratropium bromide ) 

    దీనిని తుంపరమందుగా ముక్కు నుంచి నీరుకారుటను నివారించుటకు వాడవచ్చును. ఇది ఎసిటైల్ ఖొలీన్  గ్రాహకములను (acetyl choline receptors  ) అవరోధిస్తుంది.

ప్రతిజనక రక్షక చికిత్స ( allergen immunotherapy AIT ) 

    పుప్పొడి ( pollen ), శిలీంధ్ర బీజములు ( fungal spores ), ధూళి క్రిములు ( dust mites ) వంటి ప్రతిజనకములకు ( antigens ) ప్రతిరక్షకము - ఇ ల ( immunoglobulin E ) ద్వారా అసహనములు కలుగుచున్నట్లు నిరూపణ అయితే, ఆ యా ప్రతిజనకములను ( antigens ) నోటిలో నాలుక క్రిందకాని, చర్మము క్రింద సూదిమందుగా గాని అనుభవజ్ఞులయిన వైద్యుల పర్యవేక్షణలో చాలా తక్కువ మోతాదులలో మొదలు పెట్టి క్రమముగా మోతాదులను  పెంచి ఇస్తూ, సహనమును ( tolerance ) పెంపొందించవచ్చును. రక్షణ వికటత్వము ( anaphylaxis ) కలిగితే చికిత్సకు సిద్ధపడాలి. 

పదజాలము :

Paranasal sinuses = నాసికా కుహరములు ( గ.న )

Seasonal allergy  = ఋతు అసహనము ( గ.న )

Nasal turbinates ; Nasai Conchae = నాసికా శుక్తులు ( గ.న )

Chemotaxis = రసాయన ఆకర్షణ ( గ.న )

Anaphylaxis = రక్షణ వికటత్వము ( గ.న )

Air- conditioner = వాయు నియంత్రణి (గ.న ) 

Humidifier = ఆర్ద్ర సాధనము ( గ.న )

Receptor agonists = గ్రాహక ఉత్తేజకములు (గ.న )

Receptor blockers = గ్రాహక అవరోధకములు గ.న )

  

(  వైద్యవిషయములను తెలుగులో నా శక్తి కొలది వివరించుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను సంప్రదించవలెను. ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా నా  వ్యాసములు  పంచుకొనవచ్చును. )

శరీర రక్షణ వ్యవస్థ ( Immune System )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో  )

                       శరీర రక్షణ వ్యవస్థ

                      ( Immune System )

                                                                                              డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి

                                                  

    జంతుజాలపు మనుగడకు శరీరరక్షణ వ్యవస్థ చాలా అవసరము. సూక్ష్మాంగ జీవులు ( bacteria), విషజీవాంశములు ( viruses; First recorded in 1590–1600; from Latin vīrus“slime, poison”; akin to Sanskrit viṣá-, ), శిలీంధ్రములు ( fungi ), పరాన్నభుక్తులు ( parasites), జీవ విషములు ( toxins ), ఇతర మాంసకృత్తులు ( proteins  ), శర్కర మాంసకృత్తులు ( glycoproteins )  శరీరము లోనికి చొచ్చుకొని నిత్యము దాడి చేస్తుంటాయి. శరీర రక్షణ వ్యవస్థ వానిని తటస్థీకరించుటకు, నిర్మూలించుటకు యత్నిస్తుంది.

    దాడి చేసే సూక్ష్మజీవులు, విషజీవాంశములు, జీవవిషములు శరీరములోనికి ప్రవేశించకుండా చర్మము, శ్వాసపథము, జీర్ణమండలము, మూత్ర జననాంగములను కప్పే శ్లేష్మపు పొరలు ( mucous membranes ) చాలా వఱకు నివారిస్తూ దేహమునకు  రక్షణ చేకూరుస్తుంటాయి.

    దేహము దగ్గు, తుమ్ము  ప్రక్రియల వలన శ్వాస మార్గములోని వ్యాధి కారకములను ( pathogens  ), ప్రకోపకములను ( irritants ) శరీరము బయటకు నెట్టగలుగుతుంది. శ్వాస మార్గములోను, జీర్ణ మండలము లోను శ్లేష్మము ( mucous ) వ్యాధి కారకములను బంధించి తొలగించ గలుగుతుంది. జీర్ణాశయములోని ఉదజ హరికామ్లము ( hydrochloric acid ), జీర్ణాశయములోని రసములు, జీవోత్ప్రేరకములు ( enzymes  ) సూక్ష్మాంగ జీవులను నిర్మూలించుటకు ఉపయోగపడుతాయి.

    చెమటలోను, కన్నీళ్ళలోను, స్తన్యములోను, శ్వాసపథ స్రావములలోను, మూత్ర, జననాంగ పథములోను ఉండే రసాయనములు, lysozyme  వంటి  జీవోత్ప్రేరకములు ( enzymes ), సూక్ష్మాంగ జీవులను ధ్వంసము చేయుటకు ఉపయోగపడుతాయి.

    శరీరమునకు గాయములు తగిలిన వెంటనే స్రవించు రక్తము గడ్డకట్టి గాయములను పూడ్చుటకు తోడ్పడుతుంది. ఆపై గాయములను మాన్చు ప్రక్రియకు దేహము పూనుకుంటుంది. రోగ జనకములు ( pathogens ) గాయముల ద్వారా శరీరములోనికి చొరబడనీయకుండా నివారించుటకు ప్రయత్నము చేస్తుంది.

    అంతేకాక శరీరములో ప్రత్యేక రక్షణ వ్యవస్థ నిక్షిప్తమై ఉన్నది. ఎముకలలోని మజ్జలో బహుళ సామర్థ్య మూలకణముల  ( pluripotent stem cells ) నుంచి శ్వేత కణములు ఉత్పత్తి చెంది శరీర రక్షణలో పాల్గొంటాయి.

థైమస్ గ్రంథి ( Thymus gland ) 

    థైమస్ గ్రంథి ( thymus)  గళగ్రంథి ( thyroid gland ) క్రింద నుంచి ఛాతి పైభాగములో యిమిడి ఉంటుంది. ఇందులో టి - రసికణములు ( T- Lymphocytes ) ఉత్పత్తి చెంది, పరిపక్వము పొందుతాయి. టి- రసికణములు ( T- Lymphocytes  ) శరీర రక్షణలో ప్రముఖ పాత్ర నిర్వహిస్తాయి. స్వయంప్రహరణ కణముల ( auto reactive ) నిర్మూలనము కూడా థైమస్ గ్రంథిలో జరుగుతుంది. స్వయంప్రహరణ వ్యాధులను ( auto immune diseases ) నివారించుటకు థైమస్ ( thymus ) గ్రంథి తోడ్పడుతుంది.

రసిగ్రంథులు ( Lymph glands ) 

    శరీరములో గజ్జలలోను, బాహుమూలములలోను, మెడలోను, ఉదరము లోపల, ఛాతి లోపల సముదాయములుగా ఉండే  రసిగ్రంథులు ( lymph glands ) వ్యాధి కారకములను ( pathogens) వడగట్టి అవి కలిగించు వ్యాధులను ( infections ) ఆ యా ప్రాంతములకు పరిమితము చేస్తాయి. 

ప్లీహము ( Spleen ) 

    ఉదరములో ఉండే ప్లీహము ( spleen ) రక్తము ద్వారా వచ్చే ప్రతిజనకములను ( antigens ) వడగట్టుతుంది. ఇందులో ఉండే రసికణములు ( lymphocytes ), ప్రతిజనకములను విచ్ఛేదించి, వాటికి ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) స్రావక కణముల ( Plasma cells ) ద్వారా తయారుచేయు ప్రక్రియకు దోహదకారి అవుతాయి.

    గొంతులో ఉండే గవదలు ( tonsils ), చిన్నప్రేవుల ( small intestines ) లోను, క్రిముకము ( appendix ) లోను ఉండే రసికణజాలము ( lymphoid tissue ) రక్షణ వ్యవస్థలో భాగములే.

    చర్మము, శ్లేష్మపు పొరల ( శ్లేష్మ త్వచము ; mucous membranes  ) ద్వారా వ్యాధి కారకములు ( pathogens ) శరీరములోనికి చొచ్చుకొన్నపుడు శరీర రక్షణ వ్యవస్థ రోగ జనకములను ( pathogens ) నిర్మూలించి, వాటిని  తటస్థీకరణము చేయుటకు ప్రయత్నిస్తుంది. ఈ రక్షణ వ్యవస్థ నిర్మాణము, వ్యాపారము క్లిష్టతరమైనను శాస్త్రజ్ఞుల కృషి వలన చాలా విషయములు ఎఱుకలోనికి వచ్చాయి. 

    ఈ శరీరరక్షణ వ్యవస్థలో  వివిధ కణములు, స్రావములు  ( secretions ) పాలుపంచుకుంటాయి. 

    రక్తములో ఎఱ్ఱకణములు ( erythrocytes ), తెల్లకణములు ( leukocytes ), రక్తఫలకములు ( platelets ), రక్త ద్రవము ( plasma ) ఉంటాయి. ఎఱ్ఱకణములు ప్రాణవాయువును కణజాలమునకు చేర్చుటకు ఉపయోగపడుతాయి. రక్తఫలకములు రక్తము గడ్డకట్టుటకు, రక్తస్రావము నివారించుటకు తోడ్పడుతాయి. తెల్లకణములు రోగ జనకములను  ( pathogens ) కబళించుటకు, నిర్మూలించుటకు ఉపయోగపడుతాయి. రక్తద్రవములో ( plasma ) ఉండే ప్రతిరక్షకములు ( antibodies ), ఇతర స్రావములు వ్యాధి కారకములను తటస్థీకరించుటకు తోడ్పడుతాయి.

                                                               కణ రక్షణ

తెల్లకణములు ( Leukocytes ) 

    తెల్లకణములు శరీర రక్షణలో పాల్గొంటాయి. తెల్లకణములు ఎముకల మజ్జలో బహుళ సామర్థ్య మూలకణముల ( pluripotent stem cells ) నుంచి ఉద్భవిస్తాయి. తెల్లకణములను కణికలు గల కణములు ( granulocytes ), కణికలు లేని కణములుగా ( non granulocytes ) విభజించవచ్చును.

    వీనిలో కణికల కణములు ( granulocytes ) అధికశాతములో ఉంటాయి. కణికల కణములలో న్యూక్లియస్ లు పలు కణుపులతో భాగములుగా ( మూడు నుంచి ఐదు వఱకు ) విభజించబడి ఉంటాయి. హెమటాక్సొలిన్ - యూసిన్ వర్ణకములు ( hematoxylin - eosin  pigments ) కలిపి సూక్ష్మదర్శినితో చూసినపుడు కణద్రవములో  కణికలు ( granules ) చుక్కలు వలె కనిపిస్తాయి. కణికల రంగు బట్టి ఇవి తటస్థ కణములు ( Neutrophils ), ఆమ్లాకర్షణ కణములు ( Acidophils or Eosinophils ), క్షారాకర్షణ కణములు (  Basophils ) అని మూడు రకములు.

తటస్థకణములు ( Neutrophils )

     రక్తములో హెచ్చు శాతపు ( 60- 70 శాతము )  శ్వేతకణములు తటస్థ కణములు. హెమటాక్సిలిన్, యూసిన్ వర్ణకములు (hematoxylin, eosin ) చేర్చినపుడు  వీటి కణద్రవములలో( plasma ) కణికలు లేత ఊదా రంగులో చిన్న చిన్న చుక్కలుగా కనిపిస్తాయి. సూక్షజీవులు, శిలీంధ్రములు ( fungi ) శరీరములో ప్రవేశించినపుడు వీటి ఉత్పత్తి పెరుగుతుంది. ఇవి సూక్ష్మజీవులను, శిలీంధ్ర కణములను ( fungi ) కబళిస్తాయి ( phagocytosis ). పలు సూక్ష్మజీవులను కబళించి, వాటిని  నిర్మూలించిన పిదప ఈ కణములు మరణించుటచే చీము ఏర్పడుతుంది.

ఆమ్లాకర్షణ కణములు ( Eosinophils , Acidophils ) 

    హెమటాక్సిలిన్ - యూసిన్ వర్ణకములతో   కణద్రవములో వీటి కణికలు ( granules )  నారింజ రంగులో ఉంటాయి.  వీటి న్యూక్లియస్లు సాధారణముగా ఒక కణుపుతో రెండు భాగములుగా చీలి ఉంటాయి. రక్తపు శ్వేతకణములలో వీటి శాతము 2- నుంచి 4 వఱకు ఉంటుంది. కొక్కెపు క్రిములు ( hookworms  ), ఏటిక క్రిములు ( roundworms ), నారి క్రిములు ( Tape worms ) వంటి  పరాన్నభుక్తులు ( parasites ) దేహములో ప్రవేశించినపుడు, అసహన ( allergies ) వ్యాధులు కలిగినపుడు, ఉబ్బస వంటి వ్యాధులు కలిగినపుడు వీటి సంఖ్య పెరుగుతుంది. ఇవి విడుదల చేసే రసాయనములు పరాన్నభుక్తులను చంపుటకు ఉపయోగపడుతాయి. ఈ ఆమ్లాకర్షణ కణములు భక్షణలో ( phagocytosis ) పాల్గొనవు.

క్షారాకర్షణ కణములు ( Basophils ) 

    ఈ కణములలో న్యూక్లియస్లు రెండు, లేక మూడు భాగములుగా విభజించబడి ఉంటాయి. హెమటాక్సిలిన్, యూసిన్ ( hematoxylin, eosin ) వర్ణకములు కలిపినపుడు కణద్రవములో కణికలు ముదురు ఊదా రంగులో ఉంటాయి. ఈ కణికలలో హిష్టమిన్ ( histamine  ), హిపరిన్ ( heparin  ), ప్రోష్టాగ్లాండిన్స్ ( prostaglandins ) వంటి రసాయనములు ఉంటాయి. రక్తపు శ్వేతకణములలో వీటి శాతము 0.5 ఉంటుంది. కణజాలములో ఉండే స్తంభకణముల ( mast cells ) వలె ఇవి ఐజి-ఇ ని (  immunoglobulin E,  IgE ) ఆకర్షిస్తాయి. ప్రతిజనకములు ( antigens ) ఈ కణములపై ఉండు ఐజి-ఇ తో ( IgE ) సంధానము అయినపుడు రసాయనములను విడుదల చేసి అసహనములు (allergies  ), రక్షణ వికటత్వములను ( anaphylaxis ) కలిగిస్తాయి. తాప ప్రక్రియలలో కూడా ఇవి పాల్గొంటాయి.

కణికలు లేని శ్వేతకణములు 

రసికణములు ( lymphocytes ) 

    రసికణములు ( lymphocytes ) రక్తములో తెల్లకణములలో సుమారు ఇరవైశాతము ఉంటాయి. కణిక కణముల కంటె పరిమాణములో చిన్నవిగా ఉంటాయి. వీనిలో న్యూక్లియస్లు పెద్దవిగా ఉండి కణద్రవ ( cytoplasm ) పరిమాణము తక్కువగా ఉంటుంది. ఈ రసికణములు రెండు రకాలు. బి - రసికణములు ( B Lymphocytes  ), టి - రసికణములు ( T- Lymphocytes  ). రక్తప్రసరణలో 10- 15 శాతపు రసికణములు బి- రసికణములు ( B -lymphocytes ), 70- 80 శాతపు రసికణములు టి.రసికణములు ( T- lymphocytes ). సూక్ష్మదర్శినిలో ఒకేలా కనిపించినా, ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) ఉపయోగించి వీటిని వేఱుగా గుర్తించ వచ్చును. 

    బి - రసికణములు ( B-lymphocytes ) ప్రతిరక్షకముల ( antibodies ) ఉత్పత్తికి తోడ్పడుతాయి. టి - రసికణములు ( T- lymphocytes ) శరీరములో కణముల ద్వారా జరిగే  ఆలస్య  రక్షణ ప్రతిస్పందనల లోను ( delayed Immunological reactions ), మార్పిడి అవయవముల తిరస్కరణ ( transplant rejection ) లోను పాల్గొంటాయి.

ఏకకణములు ( Monocytes ) 

    రక్తములో 3 నుంచి 10 శాతపు తెల్లకణములు ఏక కణములు. మిగిలిన తెల్లకణముల కంటె ఇవి పెద్దవిగా ఉంటాయి. వీటి న్యూక్లియస్లు చిక్కుడు గింజల ఆకారములో ఉంటాయి. వీటి కణ ద్రవములో కణికలు ఉండవు. ఇవి సూక్ష్మజీవులను భక్షిస్తాయి. రోగ కారకములను ( pathogens ) భక్షించి వాటి భాగములను టి - రసికణములకు ( T- lymphocytes  ) జ్ఞప్తికై అందిస్తాయి. భవిష్యత్తులో ఆ రోగ కారకములు దేహములోనికి చొచ్చుకొన్నపుడు వాటిని రక్షణ స్రావకములతో ( immunoglobulins ) ఎదుర్కొనుటకు ఈ చర్య తోడ్పడుతుంది. ఈ ఏకకణములు ( monocytes ) ప్లీహములో ఎక్కువగా నిలువ ఉంటాయి. 

     ఏకకణములు రక్తమునుంచి అవయవముల కణజాలములకు కూడా చేరి పృధుభక్షక కణములుగా ( macrophages ) మార్పు చెందుతాయి. పృధుభక్షక కణములు  ( macrophages ) సూక్ష్మజీవులను భక్షిస్తాయి. మరణించిన కణజాల అవశేషములను, సూక్ష్మజీవుల అవశేషములను తొలగించుటకు, జీర్ణించుకొనుటకు ఈ పృధుభక్షక కణములు ( macrophages ) తోడ్పడుతాయి. 

స్రావక కణములు ( Plasma cells )  

    స్రావక కణములలో ( plasma cells ) న్యూక్లియస్లు ఒక ప్రక్కగా ఒరిగి ఉంటాయి. న్యూక్లియస్లలో డి ఎన్ ఎ పదార్థము చుక్కలుగా  గడియారపు ముఖము, లేక బండిచక్ర ఆకారములో పేర్చబడి ఉంటుంది. కణద్రవము క్షారకాకర్షణమై నీలవర్ణములో కనిపిస్తుంది. స్రావక కణములు, బి- రసికణములు ( B- lymphocytes ) నుంచి ఉద్భవిస్తాయి. ప్రతిజనకములను ( antigens ) కబళించిన బి రసికణములు ( B- lymphocytes ), ఏకకణములు ( monocytes ) ఆ ప్రతిజనకములను పెప్టైడు ( peptide ) ఖండములుగా  భేదించి ఆ ఖండములను టి-రసికణములకు ( T-Lymphocytes ) చేరుస్తాయి. ఆ టి-రసికణముల ప్రేరణతో  రసిగ్రంథులలోను ( lymph glands ), ప్లీహములోను ( spleen ) బి- రసికణములు ( B- Lymphocytes  ) స్రావక కణములుగా ( Plasma cells ) మార్పు చెందుతాయి. స్రావక కణములు ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) ఉత్పత్తి చేసి ఆ ప్రతిరక్షకములను రక్తములోనికి స్రవిస్తాయి. ప్రతిరక్షకములు ( antibodies  ) ప్రతిజనకములను ( antigens ) తటస్థీకరించు ప్రక్రియలో పాల్గొంటాయి.

                                      

               స్రావక రక్షణము ( Humoral immunity ) 

    శరీరములో రసికణములు ( Lymphocytes  ), స్రావక కణములు ( plasma Cells ) స్రవించు ప్రతిరక్షకములు ( antibodies, immunoglobulins ) సూక్ష్మజీవులను ( bacteria ), విషజీవాంశములను ( viruses ), జీవవిషములను ( toxins ) నిర్మూలించుటకు, తటస్థీకరించుటకు తోడ్పడుతాయి. 

    శరీరములోనికి చొచ్చుకొను సూక్ష్మజీవులు, శిలీంధ్రములు ( fungi  ), విషజీవాంశములు ( viruses ), జీవవిషములు ( toxins ), ప్రతిజనకములుగా ( antigens ) గుర్తించబడుతాయి. ప్రతిజనకముల ప్రేరణ వలన టి- రసికణములు ( T- Lymphocytes ), ఏకకణములు ( monocytes ) విడుదల చేయు సైటోకైన్లు ( cytokines  ) బి రసికణముల సమరూప వృద్ధిని ( cloning ) ప్రేరేపిస్తాయి. 

    ఈ బి రసికణములు ( B - Lymphocytes ) స్రావక కణములుగా ( plasma cells ) మార్పు చెందుతాయి. సమరూప స్రావక కణములు ఆ యా ప్రతిజనకములకు ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

    కొన్ని బి - రసికణములు మాత్రము జ్ఞాపక కణములుగా ( memory B cells ) మిగిలి ఉంటాయి. భవిష్యత్తులో అవే ప్రతిజనకములు ( antigens ) శరీరములోనికి చొచ్చుకొన్నపుడు ఈ జ్ఞాపక కణములు (  memory B cells ) వృద్ధిచెంది స్రావక కణములుగా ( plasma cells ) మారి ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ఆ విధముగా స్ఫురణ రక్షణ ( recall- immunity ) కలుగుతుంది. 

    తొలిసారిగా ఒక ప్రతిజనకము ( antigen, రోగజనకము - pathogen ) శరీరములోనికి చొచ్చుకున్నపుడు మొదటి 4-5 దినములు ప్రతిరక్షకములు ( antibodies ) రక్తములో కనిపించవు. ఆపై రెండవ దశలో మొదట ఐజిఎమ్ ( immunoglobulin-M, IgM ) ప్రతిరక్షకములు హెచ్చు ప్రమాణములో ఉత్పత్తి అవుతాయి. తరువాత  6-10 దినములకు ఆ ప్రతిజనకములకు ఐజి-జి IgG ప్రతిరక్షకముల ( immunoglobulin- G ) ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. మూడవదశలో ప్రతిరక్షకముల ప్రమాణములు స్థిరపడి, నాల్గవ దశలో ప్రతిరక్షకముల ప్రమాణములు మందగిస్తాయి. ఐజి-జి ( IgG ) ప్రతిరక్షకములు చాలా కాలము రక్తములో ఉండి దీర్ఘకాలిక రక్షణను ( long term immunity ) సమకూర్చుతాయి. 

    శరీరములో ప్రతిరక్షకములు ( antibodies, immunoglobulins ) శర్కరమాంసకృత్తులు ( glycoproteins ). ఇవి Y ఆకారములో ఉంటాయి. ప్రతి ప్రతిరక్షకము ( immunoglobulin ) లోను రెండు తేలిక గొలుసులు ( light chains ), రెండు బరువు గొలుసులు ( heavy chains  ) ఉంటాయి. ఈ గొలుసులు చక్కెర ( oligosaccharides, glycans ), పెప్టైడుల ( పెప్టైడులు ఎమైనో ఆమ్ల సంధానము వలన ఏర్పడుతాయి. ) సముదాయములను కలిగి ఉంటాయి. 

    క్షీరదములలో ప్రతిరక్షకములను ఐదు తరగతులుగా విభజించవచ్చును.

 ప్రతిరక్షకము G ( immunoglobulin G, IgG )  

    ఇవి ప్రతిజనకము శరీరములో చొచ్చుకొన్న 10- 14 దినముల పిదప ఉత్పత్తి అవుతాయి. అందువలన ఇవి  ద్వితీయ రక్షణలో ( secondary immunity ) పాల్గొంటాయి. భవిష్యత్తులో శరీరము ప్రతిజనకముల పాలయినప్పుడు జ్ఞాపక కణములచే ( memory B cells ) ఇవి విరివిగా ఉత్పత్తి అయి స్ఫురణ రక్షణప్రక్రియకు ( recall immunity  ) తోడ్పడుతాయి. ప్రతిరక్షకములు జి లు ( IgG ) పరిమాణములో చిన్నవి, కణజాలము మధ్యకు చొచ్చుకొని ప్రతిజనకములను ( antigens, వ్యాధికారకములు, pathogens ) నిర్మూలించుటకు తోడ్పడుతాయి. 

   ప్రతిరక్షకము ఎమ్ ( immunoglobulin M - IgM ) 

    ప్రతిజనకములు శరీరములో చొచ్చుకున్నపుడు తొలిదినములలో ప్రతిరక్షకము ఎమ్ ( IgM ) లు ఉత్పత్తి అవుతాయి. అందువలన ఇవి ప్రాధమిక రక్షణలో పాల్గొంటాయి. ఇవి పరిమాణములో పెద్దవి. ప్రతిజనకములతో ( antigens ) కలిసి గుమికట్టి ( agglutination ) వాటి విచ్ఛేదనమునకు తోడ్పడుతాయి. 

ప్రతిరక్షకము ఎ ( immunoglobulin A, IgA ) 

    ఇవి శ్లేష్మపు పొరలలో ( mucosa ) ఉండి శ్లేష్మపు పొరలకు రక్షణ సమకూర్చుతాయి. ఇవి శ్వాస మార్గము, జీర్ణ మండలము, మూత్ర మార్గములకు రక్షణ ఇస్తాయి. కన్నీరు, లాలాజలము, క్షీరము వంటి బహిస్స్రావకములలో కూడా ప్రతిరక్షకము ఎ ( IgA ) లు ఉండి ప్రతిజనకములను ఎదుర్కొంటాయి. 

 

ప్రతిరక్షకము డి ( Immunoglobulin D, IgD ) 

    ఇవి రక్తములో తక్కువ ప్రమాణములలో ఉంటాయి. బి రసికణములపై ( B Lymphocytes ) ఉండి ప్రతిజనకములకు గ్రాహకములుగా ( receptors ) పనిచేస్తాయి. ఇవి క్షారాకర్షణ కణములను ( basophils ), స్తంభకణములను ( mast cells ) ఉత్తేజపరచి సూక్ష్మజీవులను విధ్వంసపఱచే రసాయనములను విడుదల చేయిస్తాయి. 

 ప్రతిరక్షకము ఇ ( Immunoglobulin E, IgE ) 

    ఇవి రక్తములో తక్కువ పరిమాణములో ఉంటాయి. అసహనములు ( atopy and allergy ) కలవారిలో వీటి ప్రమాణము అధికమవవచ్చును. ప్రతిజనకములు ( antigens ) శరీరములో ప్రవేశించినపుడు ఇవి ఉత్పత్తి చెంది క్షారాకర్షణ కణములకు ( basophils ), స్తంభకణములకు ( mast cells ) అంటుకొని ఉంటాయి. ప్రతిజనకములు మఱల శరీరములో ప్రవేశించినపుడు వాటితో సంధానమయి ఆ కణముల నుంచి హిష్టమిన్ ( histamine ), leukotrienes, interleukins వంటి తాప జనకములను విడుదలను చేయిస్తాయి. ఇవి పరాన్నభుక్తులను ఎదుర్కొనుటకు సహాయపడతాయి. ఇవి అసహనము ( allergy ), రక్షణ వికటత్వము ( anaphylaxis ) కలిగించుటలో  పాత్ర వహిస్తాయి. 

  సంపూరక వ్యవస్థ ( Complement system ) 

    శరీర రక్షణలో ప్రతిరక్షకములతో ( antibodies ) బాటు సంపూరక వ్యవస్థ ( Complement system ) ప్రముఖపాత్ర వహిస్తుంది. సంపూరక వ్యవస్థలో కణద్రవములో ఉండే కొన్ని మాంసకృత్తులు, శర్కర మాంసకృత్తులు ( glycoproteins ), కణముల పొరలపై ఉండే గ్రాహకములు ( receptors ) పాలుపంచుకుంటాయి. 

    ఈ సంపూరకములు శరీరముపై దాడి చేసే సూక్ష్మాంగ జీవుల భక్షణకు ( phagocytosis ), సూక్ష్మజీవుల కణకుడ్యముల విధ్వంసమునకు ( cell wall destruction ), తాప ప్రక్రియను ప్రోత్సహించి భక్షక కణములను ( phagocytes ) ఆకర్షించుటకు సహాయపడతాయి. 

    సంపూరకములు ( complements ) సూక్ష్మజీవులకు అంటుకొని తదుపరి భక్షక కణముల గ్రాహకములతో  ( receptors of phagocytes ) సంధానమవుతాయి. అప్పుడు భక్షక కణములు ఆ సూక్ష్మజీవులను భక్షించి వాటిని ధ్వంసము చేస్తాయి.

    ఇవి తాప ప్రక్రియను ప్రోత్సహించి భక్షక కణములను ( phagocytes ) రోగజనకముల ( pathogens ) దగ్గఱకు ఆకర్షిస్తాయి.

    సంపూరకములు ( complements - c5b, c6, c7, c8, c9 ) వ్యాధులు కలిగించే సూక్ష్మజీవుల కణముల పొరలపై పరంపరముగా సంధానమయి కణవేష్టన ఆక్రమణ వ్యవస్థలను ( membrane attack complexes- MACs ) ఏర్పరుస్తాయి. ఈ కణవేష్టన ఆక్రమణ వ్యవస్థలు ( MACs ) సూక్ష్మజీవుల కణముల పొరలలో చిల్లులు పొడిచి సూక్ష్మజీవులను ధ్వంసము చేస్తాయి.

    సంపూరకములు విషజీవాంశముల ( viruses ) ధ్వంసములో కూడా తోడ్పడుతాయి.

    దేహములో రక్షణ వ్యవస్థ సక్రమముగా పనిచేయుట వలన శరీరము అనేక వ్యాధుల నుంచి సహజముగా కోలుకోగలుగుతు ఉంటుంది. సూక్ష్మాంగ జీవులు, శిలీంధ్రములు, విషజీవాంశములు, జీవ విషముల ఉధృతి అధికమయినపుడు తగిన ఔషధముల ప్రయోజనము బాగుగా కనిపించినా, సహజ వ్యవస్థలో లోపములు విస్తృతముగా ఉన్నపుడు ఔషధములు కూడా దీర్ఘకాలము ప్రయోజనము చేకూర్చజాలవు.

పదజాలము :

Viruses =  విషజీవాంశములు ( గ.న )

Toxins =  జీవ విషములు (గ.న )

Glycoproteins =  శర్కర మాంసకృత్తులు ( గ.న )

Immune system = దేహ రక్షణ వ్యవస్థ ( గ.న )

Mucosa =  శ్లేష్మపు పొర

Pathogens =  వ్యాధి కారకములు , రోగ జనకములు

Enzymes =  జీవోత్ప్రేరకములు ( గ.న )  ( జీవ + ఉత్ప్రేరకము ( Catalyst )

Pluripotent stem cells = బహుళ సామర్థ్య మూలకణములు ( గ.న )

Stem cells = మూల కణములు ( గ.న )

Thyroid = గళగ్రంథి 

Auto immune disease = స్వయంప్రహరణ వ్యాధులు ( గ.న )

Antigen = ప్రతిజనకము

Antibody = ప్రతిరక్షకము

Lymphocytes = రసికణములు  ( గ.న )

Platelets = రక్తఫలకములు ( గ.న )

Plasma= రక్తద్రవము ( గ.న )

Plasma cells = స్రావక కణములు ( గ. న )

Granulocytes = కణికల కణములు ( గ.న )

Non granulocytes = కణికరహిత కణములు ( గ.న )

Acidophils , Eosinophils = ఆమ్లాకర్షణ కణములు ( గ.న )

Basophils = క్షారాకర్షణ కణములు ( గ.న )

Neutrophils = తటస్థ కణములు ( గ.న )

Monocytes = ఏకకణములు ( గ.న )

Allergy = అసహనము ( గ.న )

Phagocytes = భక్షక కణములు

Mast cells , mastocytes = స్తంభ కణములు ( గ.న )

Macrophages = పృధుభక్షక కణములు (గ.న )

Humoral immunity = స్రావక రక్షణము ( గ.న )

Memory cells = జ్ఞాపక కణములు ( గ.న )

Recall immunity = స్ఫురణ రక్షణ ( గ.న )

Complement = సంపూరకము

Membrane attack complexes (MACs) = కణవేష్టన ఆక్రమణ వ్యవస్థలు ( గ.న )

( ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. )

రక్షణ వికటత్వము ( Anaphylaxis )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో ) 

                             రక్షణ వికటత్వము           

                                ( Anaphylaxis )

                                                                         డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.

    జీవరాశులు అన్నీ యితర జీవులు, జీవాంశముల ఆక్రమణకు గురి అవుతుంటాయి. అందువలన అవి స్వరక్షణకు బయట, లోపల కూడా రక్షణ వ్యవస్థలను వృద్ధిచేసుకుంటాయి. జంతువులు, పక్షుల  రక్షణ వ్యవస్థలలో రక్షక కణములు, రక్షక స్రావకములు, రసిగ్రంథులు ( lymph glands, ప్లీహము ( spleen ) ముఖ్యపాత్రను నిర్వహిస్తాయి.

    విషజీవాంశములు ( viruses ; First recorded in 1590–1600; from Latin vīrus“slime, poison”; akin to Sanskrit viṣá-,), సూక్ష్మజీవులు ( bacteria ), పరాన్నభుక్తులు ( parasites  ), సొంత దేహమునకు చెందని మాంసకృత్తులు (foreign Proteins ), శర్కర మాంసకృత్తులు ( glycoproteins ) వంటి  పదార్థములు  దేహము లోనికి చొచ్చుకొన్నపుడు అవి రక్షణ వ్యవస్థను ప్రేరేపిస్తాయి. రక్షణవ్యవస్థ స్పందనము వలన ప్రతిరక్షకములు ( antibodies ) ఉత్పత్తి అవుతాయి. ప్రతిరక్షకముల ఉత్పత్తిని ప్రేరేపించు పదార్థములు ప్రతిజనకములుగా ( antigens ) వ్యవహరింపబడుతాయి. దేహము  రక్షణ కణములతోను, ప్రతిరక్షకములు ( antibodies  ) తోను, ఇతర రక్షణ స్రావకముల తోను దాడిని ప్రతిఘటించి, దాడి సలిపే సూక్ష్మజీవులను చంపుటకు, విషజీవాంశములను ( viruses ), విషపదార్థములను తటస్థీకరించుటకు యత్నము చేస్తుంది. శరీర రక్షణకు ఈ ప్రక్రియ అవసరము .

    కాని ప్రతిజనకములకు ( antigens  ) ప్రతికూలముగా  రక్షణవ్యవస్థ  స్పందించుట వలన దేహమునకు ఒక్కొక్క సారి ప్రతికూల ఫలితములు  కలుగ వచ్చును. వీటిలో అసహనము ( allergy  ) వివిధ స్థాయిలలో ఉండవచ్చును. 

  రక్షణవ్యవస్థ ప్రతిస్పందన వలన తీవ్ర పరిణామములు త్వరగా వాటిల్లి రక్షణ వికటత్వము ( anaphylaxis ) కలుగవచ్చును. తీవ్ర రక్షణ వికటత్వమును ( anaphylaxis ) అత్యవసర పరిస్థితిగా పరిగణించి చికిత్స చేయాలి. రక్షణ వికటత్వము వలన ప్రాణాపాయము కూడా వాటిల్ల వచ్చును.

కారణములు 

రక్షణవ్యవస్థ ద్వారా కలిగే  వికటత్వము  ( Anaphylaxis mediated by Immune system ) 

    ఆహార పదార్థములు ; వేరుశనగ పిక్కలు, ఇతర పిక్కలు, కాయలు, పలుకులు, పాలు, గ్రుడ్లు, చేపల వలన, తేనెటీగలు ( bees ), కందిరీగలు ( wasps ), పులిచీమలు ( fire ants ) కుట్టడము వలన, ఔషధముల ( medicines ) వలన, రబ్బరు, రబ్బరుపాలు ( latex ) వలన, రక్తము, రక్తాంశముల వలన రక్షణవ్యవస్థ ఉత్పత్తి చేయు ప్రతిరక్షకములు ( immunoglobulins) కలిగించే రక్షణ వికటత్వము కలుగ వచ్చును. సాధారణముగ  ప్రతిరక్షకము -ఇ ( Immunoglobulin- E, IgE ) వలన ఈ వికటత్వము కలుగుతుంది. అసాధారణముగా ప్రతిరక్షకము - g ( immunoglobulin- G, IgG ) వలన వికటత్వము కలుగవచ్చును.

    ఉబ్బస వ్యాధి గలవారిలోను, ఇదివరలో ప్రతిజనకముల ( antigens ) బారిపడి ఐజి-ఇ  IgE ఉత్పత్తిచే అసహనము, వికటత్వము పొందిన వారిలోను ఈ వికటత్వము కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

రక్షణవ్యవస్థ ప్రమేయము లేక కలిగే రక్షణ వికటత్వములు

( Anaphylaxis not mediated by immune system ) 

    ఎక్స్ రే వ్యత్యాస పదార్థములు ( Radio contrast materials ), కొన్ని ఔషధములు ( తాప అవరోధకములు ( non steroidal antiinflammatory agents ), నల్లమందు సంబంధిత మందులు ( opioids ), ఏస్ ఇన్హిబిటర్లు ( ACE inhibitors  ), వేంకోమైసిన్ ( vancomycin ), కండర విశ్రామకములు ( muscle relaxants ), భౌతిక కారణములు ( శీతలము, వ్యాయామము ), రక్తశుద్ధి చికిత్సలు ( Hemodialysis ) రక్షణ వికటత్వమును కలిగించ వచ్చును.

    ఏబది సంవత్సరముల వయస్సు దాటిన వారిలోను, హృదయ వ్యాధులు, మూత్రాంగ వ్యాధులు కలవారిలోను, యిదివఱలో వికటత్వ లక్షణములు కలిగిన వారిలోను, అసహనములు ( allergies ) కలవారిలోను ఈ వికటత్వము కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

    అయొడిన్ అసహనము వలన కాని , జలచరములకు అసహనము కలిగిన వారిలో కాని రేడియో వ్యత్యాస పదార్థములకు ( Radio contrast materials ) అసహనము కలుగదు.

    స్తంభకణ వ్యాధి ( mastocytosis ) కల వారిలో స్తంభ కణములు అత్యధిక సంఖ్యలో ఉత్పత్తి అవుతాయి. ఈ వ్యాధి కల వారిలో రక్షణ వికటత్వములు కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

వ్యాధి విధానము ( Pathophysiology )

    ప్రతిజనకములు ( antigens ) శరీరములోనికి ప్రవేశించినపుడు రక్షక కణములు ప్రేరేపించబడి ఆ ప్రతిజనకములను ఎదుర్కొనే ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ఈ ప్రతిరక్షకములలో ప్రతిరక్షకము - ఇ ( Immunoglobulin E, IgE ) అసహన ప్రక్రియను ( allergy ), వికటత్వ ప్రక్రియను ( anaphylaxis ) కలిగించుటలో పాల్గొంటుంది. ఈ ప్రతిరక్షకము - ఇ  ( IgE ) క్షారాకర్షణ కణములకు ( Basophils  ), సంధాన కణజాలములో  ( connective tissue  ) ఉండు స్తంభ కణములకు ( mast cells ) అంటుకొని ఉంటుంది.

    ప్రతిజనకములు  ( antigens  ) మరల శరీరములోనికి చొచ్చుకున్నపుడు అవి ప్రతిరక్షకము - ఇ ( IgE ) కి సంధానమయి  క్షారాకర్షణ కణముల ( basophils ) పైన, స్తంభకణముల ( mast cells ) పైన ఉండు fc గ్రాహకములకు ( fragment crystallizable receptors  ) చేర్చబడుతాయి. అపుడు ఆ కణములు ప్రేరేపించబడి వాటిలో కణికల ( granules ) రూపములో ఉన్న హిష్టమిన్ ( histamine  ), సీరోటోనిన్ ( Serotonin ), హెపరిన్ ( heparin ) వంటి  రసాయనములను విడుదల చేస్తాయి.

    ఈ రసాయనముల వలన సూక్ష్మరక్తనాళికలు స్రవించుట ( capillary leakage ), కణజాలములో పొంగు, మృదు కండరముల సంకోచములు దేహమంతటా కలిగి వికటత్వ లక్షణములను కలుగజేస్తాయి.

    రక్షణ వ్యవస్థ ప్రమేయము లేకుండా వికటత్వము కలిగించు పదార్థములు ప్రత్యక్షముగా క్షారాకర్షణ కణములు  ( basophils ), స్తంభకణములు ( mast cells ) నుంచి కణిక రూపములో ( granules ) ఉన్న రసాయనములను విడుదల చేసి వికటత్వ లక్షణములను కలిగిస్తాయి.

రక్షణ వికటత్వ లక్షణములు 

    అసహనము ఉండుటచే రక్షణ వికటత్వము ప్రతిరక్షకము -ఇ ( immunoglobulin E ) ద్వారా కలిగినా, అసహనము లేకుండా కలిగినా వికటత్వ లక్షణములలో తేడా ఉండదు. వ్యాధి లక్షణములు ప్రతిజనకముల ( antigens ) బారిపడిన  కొద్ది నిముషములలో కాని కొద్ది గంటలలో కాని పొడచూపవచ్చును.

    కొందఱిలో వ్యాధి లక్షణములు రెండు దశలలో కలుగవచ్చును. కొద్ది మందిలో లక్షణముల నుంచి చాలా గంటల వఱకు ఉపశమనము కలుగక పోవచ్చును. అందువలన వ్యాధిగ్రస్థులను చాలా గంటలు పర్యవేక్షించాలి.

    దుఱద, దద్దుర్లు ( urticaria ), చర్మము ఎఱుపెక్కుట, రక్తనాళములు స్రవించి పొంగులు ( angioedema ), కలుగుతాయి.

    స్వరపేటికలో పొంగు ( laryngeal edema ), స్వరపేటిక కండర దుస్సంకోచము ( laryngeal spasm ), శ్వాస నాళికల దుస్సంకోచముల ( bronchospasm ) వలన ఆయాసము, శ్వాసకు ఇబ్బంది, శ్వాస వైఫల్యము ( Respiratory failure ) కలుగ వచ్చును.

    రక్తనాళములలో బిగుతు తగ్గుట వలనను, రక్తనాళములు స్రవించుటచే రక్తనాళములలో రక్తపరిమాణము తగ్గుట వలనను  రక్తపీడనము తగ్గి వివిధ అవయవములకు రక్తప్రసరణ తగ్గవచ్చును. రక్తపీడనము బాగా తగ్గి అవయవములకు  రక్తప్రసరణ తగ్గుటను వైద్యులు ఆఘాతముగా ( Shock ) వర్ణిస్తారు.

    మృదు కండరముల సంకోచము, బిగుతుల వలన కడుపు, పొత్తి కడుపులలో పీకు, నొప్పి, వమన భావన ( వాంతి కలిగేటట్లు అనిపించుట nausea ), వాంతులు, విరేచనములు కలుగ వచ్చును.

    రక్తప్రసరణ వైఫల్యము, శ్వాస వైఫల్యము మృత్యువునకు దారితీయవచ్చును. అందువలన రక్షణ వికటత్వమును ( anaphylaxis ) అత్యవసర పరిస్థితిగా ఎంచి తక్షణ చికిత్స అందించవలసి ఉంటుంది. వైద్యులు రోగి నుంచి రోగ సమాచారమును త్వరగా తీసుకొంటూ, సత్వర పరీక్ష చేస్తూనే, చికిత్స కూడా వెంటనే ప్రారంభించాలి. కాలయాపన తగదు.

    రోగి సమాచారములో, ఏ మందులు, ఏ ఆహారములు, లేక, ఏ ఇతర కారణముల వలన వికటత్వము కలిగినదో తెలుసుకోవాలి. వాటి బారినపడిన ఎంత సమయములో వ్యాధి లక్షణములు కలిగాయో, ఏ లక్షణములు పొడచూపాయో తెలుసుకోవాలి.

    జీవ లక్షణములు ( vital signs  ): ధమని వేగము ( pulse rate ), రక్తపీడనము ( blood pressure), శ్వాస వేగము ( respiratory rate ) ధమనీ ప్రాణవాయు సంపృక్తత ( pulse Oxygen saturation ) లను నిర్ణయించాలి.

    నోటిని, అంగుటిని, నాలుకను పొంగులకు, శ్వాస అవరోధమునకు పరీక్షించాలి. స్వరపేటికలో పొంగు ( laryngeal edema ), స్వరపేటిక బిగుతులకు ( laryngeal spasm ), ఊపిరితిత్తులను పరీక్షించి, శ్వాసనాళికల బిగుతును, శ్వాస స్థితిని తెలుసుకోవాలి.

    హృదయ పరీక్ష, ఉదర పరీక్షలు కూడా త్వరగా నిర్వర్తించాలి. చర్మమును దద్దుర్లకు, విస్ఫోటమునకు ( rash ), ఎఱ్ఱదనమునకు, పొంగులకు  పరీక్షించాలి.

    రక్షణ వికటత్వ లక్షణముల తీవ్రత తక్కువగాను, మధ్యస్థముగాను, ఎక్కువగాను ఉండవచ్చును.

  రక్షణ వికటత్వమును పోలు ఇతర వ్యాధులు 

    ఆహార పదార్థములలో సల్ఫైటుల వలన, పాడయిన చేపలలో హిష్టమిన్ ను పోలిన పదార్థములు ఉండుట వలన ముఖము, శరీరము ఎఱ్ఱబడి రక్షణ వికటత్వమును పోలవచ్చును.

    వేంకోమైసిన్ ( vancomycin )  అనే ఔషధమును  సిరల ద్వారా బొట్లధారగా త్వరగా  ఇచ్చునపుడు ముఖము, దేహము ఎఱ్ఱబడి, దురదను, మంటను కలిగించవచ్చును. దీనిని Redman syndrome గా వర్ణిస్తారు. అది అసహనము ( allergy ) కాదు. హిష్టమిన్ అవరోధకములను ( antihistamines ) ముందు ఇచ్చి, వేంకోమైసిన్ ( vancomycin ) బొట్లధారను నెమ్మదిగా ఇచ్చుటచే  ఈ ఎఱ్ఱ మనిషి ఉపద్రవమును అరికట్టవచ్చును.

    కార్సినాయిడ్ సిండ్రోమ్ ( carcinoid syndrome ) అనే వ్యాధిలోను, ఫియోఖ్రోమోసైటోమా ( pheochromocytoma ) వ్యాధిలోను కూడా పరంపరలుగా ముఖము, దేహము ఎఱ్ఱబడుతాయి. మద్యము తాగినవారిలోను ఎఱ్ఱదనము కనిపించవచ్చును.

    హృద్రోగముల వలన, రక్తస్రావము వలన, సూక్ష్మజీవ విషమయ వ్యాధుల ( sepsis ) వలన రక్తపీడనము తగ్గి ఆయాసము, ముచ్చెమటలు కలుగవచ్చును. ఆఘాతమునకు ( shock ) సరియైన కారణమును నిర్ణయించాలి.

వ్యాధి నిర్ణయము 

    రక్షణ వికటత్వమును సత్వరముగ రోగ లక్షణములతో ధ్రువపఱచి వెనువెంటనే చికిత్స చేయాలి. రక్తపరీక్షలైనా , ఇతర పరీక్షలయినా ఇతర వ్యాధులను కనుగొనుటకు అసహనతలకు కారణాలు తెలుసుకొనుటకు మాత్రమే ఉపయోగపడుతాయి.

    రక్తములో సంబంధించిన ఐజి-ఇ ( IgE ) ప్రతిరక్షకములను  ( antibodies ) కనిపెట్టి వాటి విలువలతో అసహనములను నిర్ణయించవచ్చును.

    రక్తములో ట్రిప్టేజ్ ( tryptase ) ప్రమాణములను కనుగొనవచ్చును. రక్షణ వికటత్వము కలిగిన ఒక గంటలో ట్రిప్టేజ్ విలువలు పెరుగుతాయి. ఆరు గంటల పిదప ఈ విలువలు క్రమముగా తగ్గుతాయి.

    చర్మపు పైపొరలో ( intradermal ) చాలా తక్కువ మోతాదులలో, వినీలపఱచి  అనుమానము ఉన్న పదార్థములను సూదిమందుగా ఇచ్చి అసహనములను గుర్తించవచ్చును. ఈ పరీక్షలు నిర్వహించునపుడు జాగ్రత్త అవసరము. వికటత్వ లక్షణములు పొడచూపితే తక్షణ చికిత్స అవసరము.

చికిత్స 

    రక్షణ వికటత్వమును ( Anaphylaxis  ) రోగ సమాచారము, లక్షణములబట్టి  త్వరగా గుర్తించి చికిత్సను సత్వరముగా అందించాలి.

    రక్షణ వికటత్వమునకు చికిత్స ఎపినెఫ్రిన్ ( Epinephrine ). ఎపినెఫ్రిన్ ను ఎడ్రినలిన్ అని కూడా వ్యవహరిస్తారు. దీనిని తొడ వెలుపలి భాగపు కండరములలో సూదిమందుగా ( intramuscular injection  ) ఇయ్యాలి. ( తొడ వెలుపలి భాగములో ముఖ్యమైన రక్తనాళములు, నాడులు ఉండవు. ) వయోజనులలో  0.3 మి.గ్రా నుంచి 0.5 మి.గ్రా. వఱకు (1 : 1000 ద్రావణములో 0.3 - 0.5 మి.లీ ) సూదిమందుగా ఇవ్వవచ్చును. రక్తపీడనము తక్కువగా ఉన్నవారిలోను, శ్వాస యిబ్బంది కొనసాగేవారిలోను ప్రతి 10- 15 నిముషములకు ఈ మోతాదును మఱల మఱల కొనసాగించాలి.

    పిల్లలలో ఎపినెఫ్రిన్ ను 0.01 మి.గ్రా / 1 కిలో శరీరపు బరువు చొప్పున మొత్తము 0.1 మి.గ్రా నుంచి 0.3 మి.గ్రా వఱకు ఇవ్వాలి ( 1 : 1000 ద్రావణములో 0.1 - 0.3 మి.లీ )

    రక్తపీడనము తక్కువగా ఉన్నవారిలోను, శ్వాస శ్రమ అధికముగా ఉన్నవారిలోను ఎపినెఫ్రిన్ ను నాలుక క్రింద ( sublingual ) కూడా ఈయవచ్చును.

    కేంద్ర సిరల ద్నారా ( Internal jugular vein, or Subclavian vein or Femoral vein ) ద్వారా కూడా ఎపినెఫ్రిన్  3 - 5 మి.లీ 1: 10,000  ద్రావణమును ఈయవచ్చును.

    శ్వాస నాళములో శ్వాసకై ( శ్వాసనాళాంతర ) కృత్రిమ నాళము ( endotracheal tube ) అమర్చితే, ఆ నాళము ద్వారా కూడా ఎపినెఫ్రిన్  3-5 మి.లీ  1 : 10,000 ద్రావణమును 10 మి.లీ లవణ ద్రావణములో వినీలపఱచి ఈయవచ్చును.

    వ్యాధిగ్రస్థుల శ్వాసక్రియను పరిశీలించాలి. 100 % ప్రాణవాయువు అందఱికీ అందించాలి.

    శ్వాస నాళికలలో మృదుకండరముల బిగుతు ఎక్కువయితే బీటా ఎడ్రినెర్జిక్ గ్రాహక ఉత్తేజకములను ( beta adrenergic receptor agonists ) శ్వాస ద్వారా ఇయ్యాలి.

    నాలుక, కొండనాలుక, గొంతుకలలో పొంగు ఉన్నా, స్వరపేటికలో పొంగు ఉన్నా, స్వరపేటికలో కండరములు బిగించుకుపోయినా ( laryngeal spasm ),  శ్వాస వైఫల్యము ఉన్నా, శ్వాస నాళములోనికి నోటి ద్వారా  కాని ముక్కు ద్వారా కాని  కృత్రిమ ( శ్వాసనాళాంతర ) నాళమును ( endotracheal tube ) చొప్పించి కృత్రిమశ్వాసలు అందించాలి.

    కృత్రిమ శ్వాసనాళమును చొప్పించుట సాధ్యము కాని వారిలో స్వరపేటిక క్రింద ఉన్న  క్రైకో-థైరాయిడ్ పొరలో రంధ్రము చేసికాని ( crico thyroidotomy ), శ్వాస నాళములో రంధ్రము చేసికాని ( Tracheostomy ) శ్వాస నాళములోనికి కృత్రిమ నాళమును శ్వాసకై అమర్చి కృత్రిమ శ్వాసలను అందించాలి.

ద్రావణములు 

    రక్షణ వికటత్వము కల వారికి సిరల ద్వారా లవణ ద్రావణములను ( normal saline ) ఇవ్వాలి. రక్తపీడనము తక్కువగా ఉంటే 500 - 1000 మి.లీ లవణ ద్రావణమును ( normal saline ) సిర ద్వారా 15-30 నిముషములలో త్వరగా యిచ్చి ఆపై అవసరమునకు తగ్గట్టు సిరల ద్వారా ద్రావణములను ఇయ్యాలి.

గ్లూకగాన్ ( Glucagon ) 

    బీటా గ్రాహక అవరోధకములు ( beta adrenergic receptor blockers ) వాడే వారిలో రక్షణ వికటత్వ లక్షణములు తీవ్రముగా ఉండి చికిత్సకు ప్రతిఘటన ఉంటుంది. వీరు త్వరగా కోలుకోరు. వీరికి గ్లూకగాన్ ( Glucagon ) అవసరము. 1 మి.గ్రా. సిర ద్వారా యిచ్చి ఆపై సిర ద్వారా గంటకు 1 మి. గ్రా ను బొట్లధారగా  ఇవ్వాలి.

గ్లూకోకార్టికాయిడ్స్ ( Glucocorticoids ) 

    రక్షణ వికటత్వము గల వారిలో గ్లూకోకార్టికాయిడ్స్ వలన తక్షణ ప్రయోజనము చాలా తక్కువ. దశల వారిగా వికటత్వము తిరుగబడకుండా ఉండుటకు మిథైల్ ప్రెడ్నిసలోన్  (methylprednisolone ) దినమునకు శరీరపు  ప్రతి కిలోగ్రాము బరువునకు  1-2 మి.గ్రా. చొప్పున ఒకటి, రెండు దినములు వాడవచ్చును.

హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( Antihistamines ) 

    దురద, దద్దుర్లు, చర్మ విస్ఫోటము గల వారిలో  డైఫెన్ హైడ్రమిన్ (  diphenhydramine  (Benadryl ) 25 మి.గ్రా - 50 మి.గ్రా లు కండరముల ద్వారా కాని, సిర ద్వారా కాని ఈయవచ్చును. వీటి వలన  వికటత్వ లక్షణములు వెంటనే ఉపశమించవు.

    వీరిలో హిష్టమిన్ -2 గ్రాహక అవరోధకములను కూడా వాడవచ్చును.

    తేనెటీగలకు, కందిరీగలకు, పులిచీమలకు అసహనము కలవారు, వికటత్వ లక్షణములు కలిగినవారు తేనెటీగలు, కందిరీగలు కుట్టిన వెంటనే సత్వరముగ తమకు తాము ఎపినెఫ్రిన్ ను తొడ కండరములలో తీసుకొనుటకు EpiPen లు లభ్యము .

నివారణ 

    అసహనము కల ఆహారపదార్థములను, ఔషధములను వాడకూడదు.

    తేనెటీగలు, కందిరీగలకు దూరముగా ఉండాలి. వాటికి దగ్గఱలో మసలేటప్పుడు వాటిని రెచ్చగొట్టకూడదు.

     వైద్యులు వేంకోమైసిన్ ( vancomycin )  సిరల ద్వారా  బొట్లగా ఇచ్చేటపుడు తగిన వ్యవధిలో నెమ్మదిగా ఇవ్వాలి. అవసరమైతే డైఫెన్ హైడ్రమిన్ ను ( Diphenhydramine ) కూడా ముందుగా ఈయవచ్చును.

    రేడియో వ్యత్యాస పదార్థములను ఎక్స్ - రే ల కొఱకు వాడునపుడు అవసరమైన వారికి ముందుగా ప్రెడ్నిసోన్ ( Prednisone ), డైఫెన్ హైడ్రమిన్ ( Diphenhydramine ) వాడాలి.

      వైద్యులు , వైద్యశాలలు ఎపినెఫ్రిన్ ను ఎల్లవేళలా అందుబాటులో ఉంచుకొవాలి.

  

    రక్షణ వికటత్వము కలిగిన రోగులకు అత్యవసర చికిత్స అవసరము కాబట్టి దగ్గఱలో ఉన్న వైద్యుల ఒద్దకో దగ్గఱలో అందుబాటులో ఉన్న వైద్యశాలలకో  వెళ్ళుట మేలు. చికిత్సకై ఎపినెఫ్రిన్  వాడుటకు వైద్యులు సంశయించకూడదు. చికిత్సలో జాప్యము కూడదు.

రక్షణ చికిత్స ( Immunotherapy  ) 

    వినీల ప్రతిజనకములను ( allergens ) తక్కువ మోతాదులలో మొదలుపెట్టి యిస్తూ, క్రమరీతిలో మోతాదులను పెంచుకొంటూ, శరీరములో అసహనమును అణచు రక్షణ చికిత్సలు ( suppressive immunotherapies ) లభ్యము. తేనెటీగలు, కందిరీగలు, పులిచీమల విషములకు రక్షణ చికిత్సలను విరివిగా వాడుతారు.

పదకోశము :

Allergies = అసహనములు

Anaphylaxis = రక్షణ వికటత్వము ( గ.న )

Antibodies = ప్రతిరక్షకములు  

antigens = ప్రతిజనకములు 

Anti inflammatory agents = తాప అవరోధకములు ( గ.న )

Antihistamines = హిష్టమిన్ అవరోధకములు ; హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( గ.న )

Bacteria = సూక్ష్మజీవులు 

Basophils = క్షారాకర్షణ కణములు ( గ.న )

Beta adrenergic receptor agonists = బీటా ఎడ్రినెర్జిక్ గ్రాహక ఉత్తేజకములు (గ.న )

Beta adrenergic receptor blockers = బీటా గ్రాహక అవరోధకములు ( గ.న )

Central veins = కేంద్ర సిరలు ( గ.న )

Contrast materials =  వ్యత్యాస పదార్థములు 

Connective tissue = సంధాన కణజాలము 

Endotracheal tube = శ్వాసనాళాంతర ( కృత్రిమ ) నాళము

Glycoproteins = శర్కర మాంసకృత్తులు ( గ.న )

Granules =  కణికలు

Immunoglobulins = రక్షక మాంసకృత్తులు ; ప్రతిరక్షకములు ( గ.న )

Laryngeal edema = స్వరపేటికలో పొంగు ( గ.న )

Lymph glands = రసిగ్రంథులు 

Laryngeal spasm = స్వరపేటిక బిగుతు ( గ.న )

Mast cells = స్తంభ కణములు ( గ.న )

Mastocytosis = స్తంభకణ వ్యాధి ( గ.న )

Muscle relaxants = కండర విశ్రామకములు ( గ.న )

Nausea = వమన భావన ( గ.న ) ; డోకు

Oxygen saturation= ప్రాణవాయు సంపృక్తత 

Parasites  = పరాన్నభుక్తులు 

Rash = విస్ఫోటము

Respiratory failure = శ్వాస వైఫల్యము 

Sepsis  = సూక్షజీవ విషమయము ( గ.న )

Shock = ఆఘాతము 

Spleen = ప్లీహము

Suppressive immunotherapies = అసహనమును అణచు రక్షణచికిత్సలు 

Urticaria = దద్దుర్లు 

Viruses  = విషజీవాంశములు ( గ.న )

Vital signs  = జీవ లక్షణములు ( గ.న )

( ఉపయుక్తము అనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. )

ధూమపానము

                                                   
                                              ఇంటికి సెగనుం బెట్టరు,

                                              కంటికిఁ బొగ పెట్టిరేని కారును జలముల్ ;

                                              పెంటా ? యూపిరితిత్తులు  ?

                                              మంటలఁ దెగఁ బాలుసేయ మానక పొగలన్ ! 

                                                    

                                              

  ( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో  ):

                               పొగాకు ; ధూమపానము

                                                           డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .

పొగాకు వ్యసనము 

    పొగాకు అమెరికా ఖండములో చాలా శతాబ్దాల క్రితమే  పుట్టినా పదిహైనవ శతాబ్దములో స్పైనుకు చేరి  క్రమంగా యూరప్, ఆసియా, ప్రపంచ మంతా వ్యాపించింది. చుట్టలు, సిగరెట్లు, బీడీలు, పైపులూ ద్వారా ధూమరూపములోను, నస్యరూపములోను పీల్చబడి, గూట్కా రూపములోను, నములుడు పొగాకుగాను మ్రింగబడి  వినియోగించబడుతుంది.

    

    పొగాకు వినియోగము ఆరంభములో నాగరికత చిహ్నముగా పరిగణించబడినా పందొమ్మిదవ శతాబ్దములో దానివలన కలిగే దుష్ఫలితాలు వెలుగులోనికి వచ్చాయి. ఈ దుష్ఫలితాల తీవ్రత కారణంగా పొగాకు వినియోగమును ఒక వ్యాధిగా పరిగణించవలసిన పరిస్థితి ఏర్పడింది.

    ధూమపానమువలన కలిగే దుష్ఫలితాలను నేను వైద్యవిద్యార్థిగా నేర్చుకొన్నా, వైద్యమును అభ్యసిస్తున్న కొద్ది సంవత్సరములలోనే ప్రత్యక్షముగా చూడడము వలన పొగాకు కలిగించే ప్రమాదాలు ప్రస్ఫుటముగా తెలిసాయి. పొగత్రాగేవారు సగటున పది సంవత్సరాల ఆయువును కోల్పోతున్నట్లు గమనించాను.  అదే విషయము వైజ్ఞానిక పత్రికలలో ప్రచురించబడుట చూసాను. ధూమపానము ఊపిరితిత్తుల పుట్టకురుపులకు ( Cancers ) కారణమని తెలిసినా, అంతకంటే ఎక్కువగా ధూమపానము చేసేవారు  నడివయస్సులోనే గుండెపోటులకు ( Heart attacks ), మస్తిష్క విఘాతములకు ( Cerebrovascular accidents ) గురికావడము, మరణించడము కూడా గమనించాను. శ్వాసకోశవ్యాధులు ( Pulmonary diseases) కూడా విపరీతముగా పొగత్రాగేవారిలోనే చూస్తాము. దీర్ఘకాల శ్వాసఅవరోధక వ్యాధులు (  Chronic obstructive pulmonary diseases ) ఊపిరితిత్తుల వ్యాకోచవ్యాధులు ( Emphysema ) కలిగి పొగత్రాగేవారు దగ్గు, ఆయాసాలతో బాధపడి చాలా జీవితకాలము కోల్పోవుట వైద్యులము నిత్యం చూస్తాము. పొగత్రాగేవారిలో కనీసము ఏభై శాతమునకు తగ్గకుండా  అనారోగ్య దుష్ఫలితాలకు గుఱి అవుతారు. ధమనీ కాఠిన్యము ( Atherosclerosis) కలిగి రక్త ప్రసరణ లోపాలతో వివిధ అవయవాలు దెబ్బతినడమువలన, పెక్కు కర్కటవ్రణములు ( cancers )  కలిగించే రసాయనములు ( Carcinogens) వలన ఊపిరితిత్తులు, మరియు యితర అవయవాలలో కర్కట వ్రణములు ( Cancers ) పుట్టడము వలన  ఆయుః క్షీణము, నడివయస్సు  మరణాలు సంభవిస్తాయి. అందువలన, నా రోగులకే కాక, మిత్రులకు, బంధువులకు, పొగ త్రాగుట వలదని సలహా ఇస్తాను. పాఠకులలోను, మిత్రులలోను పొగ త్రాగేవారుంటే ఒక నిర్ణీత ప్రణాళిక ప్రకారము త్వరగా ఆ అలవాటును మాన్చుకోవలసిందిగా వినతి చేస్తున్నాను. ఆ అలవాటును దరి చేరనీయరాదని పిల్లలకు, పాపలకు చెప్పుకోవాలి. పొగాకు వినియోగము, ధూమపానాల వలన కలిగే వ్యాధులను ఇక్కడ ఒక జాబితాగా పొందుపరుస్తాను.

కర్కటవ్రణములు  ( Cancers ) 

    పుట్టకురుపులుగా ప్రచారములో ఉన్న యీ క్రొత్త పెరుగుదలలు జన్యువులలో మార్పులు ( Mutations ) కలిగి కణములు శిథిలము చెందక త్వరితముగా పెరిగి విభజనలు పొందుట వలన పుడతాయి. ఈ పెరుగుదలలు అవయవముల లోనికి మూలములతో ఎండ్రకాయల కాళ్ళ వలె చొచ్చుకుపోవడము వలన వాటికి కర్కటవ్రణములు అని (cancers ) పేరు కలిగింది. ఈ వ్రణముల కణములు ఆ యా అవయవ కణజాలములుగా పరిణతి చెందకుండా విభజనలతో పెరుగుదలలుగా వృద్ధి పొందుతాయి. కొన్ని కణములు రక్తనాళములలోనికి, రసనాళికలలోనికి ( lymphatic channels ) ప్రవేశించి  రక్తప్రసరణ ద్వారా వివిధ అవయవములకు, రసనాళికల ద్వారా రసగ్రంథులకు ( lymph nodes ) వ్యాప్తిచెంది అచ్చట కొత్త వ్రణములను ( metastasis ; అవయవాంతర వ్యాప్తి ) సృష్టిస్తాయి. ఇవి పోషకపదార్థాలను సంగ్రహిస్తాయి. ఈ వ్రణములు అవయవాల దైనందిక వ్యాపారములకు అంతరాయము కలిగిస్తాయి. పోషకపదార్థాలు అవయవాలకు తగినంతగా చేరకపోవుటవలన, ఆకలి తగ్గుటవలన, అరుచి కలుగుటవలన రోగులు చిక్కిపోతుంటారు. తగిన చికిత్స జరుగకపోయినా, చికిత్సకు అనుకూలించకపోయినా ఇవి మరణమునకు దారితీయవచ్చును.

    పొగాకు పొగలో ఉండే బెంజోపైరీన్ ( Benzopyrene ) వంటి పోలిసైక్లిక్ ఏరొమేటిక్ హైడ్రోకార్బనులు కణములలో డీ ఎన్ ఏ  కు ( D .N.A ) అంటుకొని మార్పులు ( mutations ) ద్వారా వాటిని కర్కటవ్రణ కణములుగా మారుస్తాయి. పొగాకు పొగలో పెక్కు కర్కటవ్రణజనకములు ( Carcinogens ) ఉన్నట్లు శాస్త్రజ్ఞులు కనుగొన్నారు.

    పొగత్రాగనివారి కంటె పొగత్రాగేవారిలో ఊపిరితిత్తుల పుట్టకురుపులు యిరవైరెట్లు అధికముగా కలుగుతాయి. పొగత్రాగేవారిలో ఊపిరితిత్తులలోనే కాక, మూత్రాంగములలోను ( Kidneys ), స్వరపేటికలలోను ( Larynx), మూత్రాశయములలోను ( Urinary bladder), అన్నవాహికలలోను ( Esophagus), జీర్ణాశయములలోను ( Gastric cancers ), క్లోమములలోను ( Pancreas) పుట్టకురుపులు కలిగే అవకాశాలు చాలా ఎక్కువ. ఇతర అవయవాలలో కర్కటవ్రణములు పుట్టుటకు కూడా ధూమపానము సహకరిస్తుందని పరిశోధనలు నిరూపించాయి. ఊపిరితిత్తులలో వచ్చే కాన్సరులు ప్రస్ఫుటమయ్యేసరికి తొంబయి శాతముమందిలో శస్త్రచికిత్స స్థాయిని దాటిపోతాయి. అందుచే చికిత్స  ఫలప్రదమయ్యే అవకాశము చాలామందిలో తక్కువ. పొగత్రాగకుండా వాటిని నిరోధించుట చాలా మేలు.

శ్వాసకోశవ్యాధులు ( Pulmonary diseases) 

    శ్వాసనాళ శాఖలలోను, వాటి చివరల ఉండే పుపుస గోళములలోను ( Alveoli) సాగుదల ఉంటుంది. ఆ సాగుదల ( Elasticity) వలన ఉచ్ఛ్వాస నిశ్వాస ప్రక్రియలు బాగా జరిగి గాలి కదలికలు సరిగ్గా జరుగుతాయి. పొగత్రాగేవారిలో సాగు కణజాలము ( Elastic tissue) చెడి ఆ సాగుదల దెబ్బతింటుంది. అందువలన గాలి కదలికలకు అవరోధము కలుగుతుంది. సాగుదల త్రగ్గుటవలన ఊపిరితిత్తులు వ్యాకోచము ( ఊపిరితిత్తుల ఉబ్బు ; emphysema ) చెందుతాయి . శ్వాసనాళికల పూతకణములకు ఉండే కదలాడే సూక్ష్మకేశములు ( cilia ) కూడా పొగత్రాగేవారిలో పనిచెయ్యవు. అందుచే  శ్లేష్మస్రావకములు ( mucous secretions) తొలగించబడవు. వీరిలో తఱచు సూక్ష్మజీవులవలన వ్యాధులు కలుగుతాయి. వీరికి శ్వాస సరిగా ఆడక ఆయాసము, దగ్గు వస్తుంటాయి. వాయువుల మార్పిడి తగ్గుటవలన రక్తములో బొగ్గుపులుసు వాయువు ( Carbon dioxide) పరిమాణము పెరుగుట, ప్రాణవాయువు ( Oxygen) పరిమాణము తగ్గుట కూడా కలుగవచ్చును. శ్వాస అవరోధవ్యాధిని ( Obstructive pulmonary disease) చాలామంది ధూమపానీయులలో  వైద్యులు నిత్యము చూస్తారు .

క్షయ వ్యాధి 

ధూమపానము సలిపేవారికి క్షయవ్యాధి సోకే అవకాశములు కూడా పెరుగుతాయి. పొగత్రాగే వారికి క్షయవ్యాధి సోకితే వారిలో  ఔషధములుకు వ్యాధి ప్రతిఘటన ఎక్కువయి చికిత్స క్లిష్టతరము అవుతుంది. 

హృద్రోగములు, రక్తనాళపు వ్యాధులు                     

    రక్తనాళములలో ధమనుల గోడలమధ్య  వయస్సు పెరుగుతున్నకొలది కొలెష్ట్రాలు ( Cholesterol ), ఇతర కొవ్వులు చేరి మార్పులు జరిగి ధమనీకాఠిన్యత ( Atherosclerosis) కలుగుతుంది. పొగత్రాగేవారిలో  అల్పసాంద్రపు కొలెష్ట్రాలు ( LDL ) పెరుగుటయే కాక, ఆ కొలెష్ట్రాలు నాళములలో చేరి ధమనీ కాఠిన్యతను వేగపరుస్తుంది. ధమనులు కాఠిన్యత పొందినప్పుడు నాళపరిమాణము తగ్గి రక్తప్రవాహమునకు అవరోధము కలుగవచ్చు. రక్తము గడ్డకట్టుటకు తోడ్పడే తాంతవజని ( Fibrinogen ), రక్తఫలకములు ( Platelets ) కూడా పొగత్రాగేవారిలో విరివిగా ఉత్పత్తి చెందుతాయి.

    హృదయ ధమనులలో( Coronary arteries ) కాఠిన్యత పెరిగి రక్తము గడ్డకడితే హృదయకండరములకు రక్తప్రసరణ లోపించి గుండెపోటులు రావచ్చును. అదే విధముగా మెదడు రక్తప్రసరణకు అవరోధము కలుగుతే మస్తిష్క ( రక్తనాళ ) విఘాతములు ( Cerebrovascular accidents ) కలిగి పక్షవాతములు సంభవిస్తాయి.

    దూరధమనులలో రక్తప్రసరణ లోపాలు ( Peripheral arterial  diseases ) కలుగవచ్చును. రక్తప్రసరణ లోపాల వలన కాళ్ళు కోల్పోయినవారు తఱచు ధూమపానీయులే ! పొగత్రాగేవారిలో వారు పీల్చే కార్బను మోనాక్సైడు ( Carbon monoxide) ఎఱ్ఱకణాల హీమోగ్లోబిన్ తో ( Hemoglobin )  జతకూడుట వలన అవి పంపిణీ చేసే ప్రాణవాయువు ( Oxygen ) తగ్గుతుంది.

    ధమనీ కాఠిన్యత వలన పురుషులలో నపుంసకత్వము ( impotency ) కూడా కలుగుతుంది. మూత్రాంగముల వ్యాపారము కూడా పొగత్రాగేవారిలో క్షీణిస్తుంది. వివిధ అవయవాల వ్యాపారము దెబ్బతినుట వలన అంతర్గతముగాను, బాహ్యముగాను పొగత్రాగేవారిలో వృద్ధాప్య లక్షణాలు  త్వరితగతిలో ప్రస్ఫుటము అవుతాయి. పిన్నవయస్సులోనే చర్మములో ముడుతలు పొడచూపుతాయి .

    ఈ వ్యాసములో పేర్కొన్న విషయాలను వైద్యవృత్తిలో ఉండుట వలన ప్రత్యక్షముగా ప్రతిదినము చూస్తాను. ధూమపానము వీడుట వలన చాలా రోగములు నివారించగలుగుతాము. ఎనభై, తొంబై సంవత్సరాలకు వచ్చే రోగములు, మరణములు నలభై, ఏభై సంవత్సరాలలో కలుగకుండా నివారించుట ఎంతో మేలు కదా !

    అందువలన  పొగత్రాగేవారు మొండివాదనలు, సాకులు, నెపాలు  మాని త్వరగా పొగత్రాగుట మానివేయుట ఉత్తమము. వైద్యులు, మందులు సహకరించినా, నా అనుభవములో ఆయా వ్యక్తుల పట్టుదల, లక్ష్యములే పొగత్రాగడము మానివేయుటకు తోడ్పడుతాయి. పిల్లలకు చిన్నతనము నుంచే పొగత్రాగరాదని  నూరిపొయ్యవలసిన అవసరము చాలా ఉంది.

పదజాలము :

Alveoli = పుపుస గోళములు ( గ.న )

Atherosclerosis = ధమనీ కాఠిన్యము 

Cancers = పుట్టకురుపులు ; కర్కటవ్రణములు ( గ.న )

Carcinogens = కర్కటవ్రణ జనకములు ( గ.న )

Cerebrovascular accidents = మస్తిష్క ( రక్తనాళ ) విఘాతములు ( గ.న )

Chronic obstructive pulmonary disease = దీర్ఘకాలిక శ్వాస అవరోధక వ్యాధి ( గ.న )

Cilia = కదలాడే సూక్ష్మకేశములు  ( గ.న )

Elastic tissue = సాగు కణజాలము ( గ.న )

Emphysema = ఊపిరితిత్తుల వ్యాకోచవ్యాధి ; ఊపిరితిత్తుల ఉబ్బు ( గ.న )

Fibrinogen = తాంతవజని 

Genetic mutation  = జన్యువుల మార్పు ; జన్యుపరివర్తనము ( గ.న )

Heart attack = గుండెపోటు

Lymphatic channels = రసనాళికలు 

Lymph nodes = రసగ్రంథులు

Metastasis = అవయవాంతర వ్యాప్తి ( గ.న )

Peripheral arterial  disease = దూరధమనుల వ్యాధి ( గ.న )

Platelets = రక్తఫలకములు ( గ.న )

Pulmonary diseases = శ్వాసకోశ వ్యాధులు 

( ఈ వ్యాసమును స్వేచ్ఛగా పంచుకొని  ప్రతులు తీసుకొని మీ, మీ బంధుమిత్రులు ధూమపానము , పొగాకు వాడుకలు మానుటకు సహకరించ ప్రార్థన )