ఉష్ణసంబంధ రుగ్మతలు ( Heat related illnesses )

( తెలుగు తల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

                      ఉష్ణ సంబంధ రుగ్మతలు

                       ( Heat related illnesses 

                                                                                        డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .

    శరీరములో ఉష్ణ నియంత్రణ కేంద్రము మెదడులో హైపోథలమస్ లో ( Hypothalamus )  ఉంటుంది. ఉష్ణము శరీరములో అధికముగా జనించినపుడు, వాతావరణ ఉష్ణము ఎక్కువగా ఉన్నపుడు, శరీరము అధిక ఉష్ణమును బయటకు ప్రసరించుటలో లోపము ఉన్నచో ఉష్ణ సంబంధ రుగ్మతలు కలుగుతాయి.

    అధిక ఉష్ణోగ్రతలలో పనిచేసేవారిలోను, వ్యాయామము, క్రీడలలో పాల్గొనేవారిలోను, సైనికులలోను, దళసరి వస్త్రధారణ చేసేవారిలోను, గృహవసతి లేనివారిలోను, ఇతర అనారోగ్యములు కలవారిలోను, మద్యము, యితర మాదక ద్రవ్యములు వాడే వారిలోను, మానసిక ఔషధములు, యితర ఔషధములు వాడే వారిలోను అధిక ఉష్ణము వ్యాధులు కలిగించే అవకాశములు ఎక్కువ.

    ఉష్ణము శరీరమునుంచి దేహానికి అంటిఉన్న దుస్తులు మొదలగు చల్లని వస్తువులకు వహనము ( conduction ) వలన, దేహముపై ప్రసరించు గాలికి సంవహనము( convection ) వలన, విద్యుత్ అయస్కాంత తరంగముల ( electromagnetic waves ) వికిరణము ( radiation ) వలన, చెమట ఆవిరి చెందుట వలన బయటకు ప్రసరింపబడుతుంది. వాతావరణ ఉష్ణోగ్రత పెరిగినపుడు, కండరముల శ్రమ పెరిగినపుడు, శరీర వ్యాపార క్రియ ( metabolism ) పెరిగినపుడు స్వేదము ఎక్కువగా స్రవించి ఉష్ణము బయటకు ప్రసరించుటకు, దోహదపడుతుంది. హృదయ వేగము, సంకోచము ( contractility ) పెరిగి, హృదయము నుంచి బృహద్ధమని లోనికి ప్రసరించు రక్తప్రమాణము ( cardiac output ) పెరిగి, చర్మమునకు రక్తప్రసరణ పెరిగి ఉష్ణప్రసరణను పెంచుతాయి. జీర్ణమండలము, ఇతర ఉదరాంతర అవయవములలో ( viscera )  రక్తనాళములు ఎక్కువగా సంకోచించుట వలన చర్మమునకు రక్తప్రసరణ పెరుగుతుంది. చెమట ఉత్పత్తి ఎక్కువయినపుడు దేహములో ప్రసరణ రక్తప్రమాణము ( circulating blood volume ) తగ్గుతుంది. శరీరములో జల లవణముల ప్రమాణము తగ్గి శోషణ ( dehydration ) కలుగుతుంది. దేహములో జనించు ఉష్ణము ఉష్ణ నష్టము కంటె అధికమయినపుడు శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత ( core body temperature ) క్రమముగా పెరుగుట మొదలవుతుంది. 

                                అధిక ఉష్ణముచే కలుగు స్వల్ప అస్వస్థతలు  

వడ పొంగు ( Heat edema ) 

    శరీర ఉష్ణము పెరుగుట వలన కాళ్ళలో రక్తనాళములు వ్యాకోచము చెంది, రక్త సాంద్రత పెరిగి  కాళ్ళలోను పాదముల లోను పొంగులు కనిపించవచ్చును. చల్లని ప్రదేశములలో కాళ్ళను ఎత్తుగా పెట్టి పడుకుంటే యీ పొంగులు తగ్గిపోతాయి. మూత్రకారకములను ( diuretics ) యీ పొంగులకు వాడకూడదు. 

కండరముల పీకులు , నొప్పులు ( Muscle cramps ) 

    పరిసరముల ఉష్ణోగ్రత ఎక్కువగా ఉన్నపుడు క్రీడలు, వ్యాయామము, శ్రమ జీవనముల వలన కండరములలో పీకులు, నొప్పులు కలుగవచ్చును. ఉదర కుడ్యపు కండరములు ( abdominal wall muscles ), ఊరు కండరములు ( quadriceps muscles of thighs ), కాలిపిక్కల కండరములలో ( gastrocnemius muscles ) యీ నొప్పులు సాధారణముగా కలుగుతాయి. జల, లవణ నష్టములే కాక నాడీ కండర ప్రేరేపణలు ( neuromuscular stimuli ) యీ నొప్పులకు కారణము కావచ్చును. చల్లని ప్రదేశములలో విశ్రాంతి, లవణసహిత ద్రవపానములు, మర్దనములతో యీ పీకులను నివారించగలము.

చెమట పొక్కులు ; చెమట కాయలు (Heat rash ) 

    ఎండలు, వేడి ఎక్కువయినపుడు చెమట ఎక్కువగా పడుతుంది. స్వేద రంధ్రములు పూడుకొనిపోతే చెమట స్వేద నాళములలో యిరుక్కొని ఎఱ్ఱని చెమట కాయలు, పొక్కులు, చీముకాయలు ( Pustules ) ఏర్పడుతాయి. ఇవి సాధారణముగా వస్త్రములతో కప్పబడు శరీర భాగములలో కనిపిస్తాయి. చల్లని ప్రదేశములకు చేరి అధిక వస్త్రధారణ మానుట వలన, చర్మపు తేమ తగ్గించుకొనుట వలన చెమట కాయలు తగ్గుతాయి.

వడ సొమ్మ ; ఉష్ణ మూర్ఛ ( Heat Syncope ) 

    ఎక్కువసేపు వ్యాయామము చేసినప్పుడు సొమ్మసిల్లుట సంభవించవచ్చును. వ్యాయామములో దేహములో పుట్టే వేడిమికి శరీరపు క్రింద భాగములలో రక్తనాళములు వ్యాకోచించుట ( Peripheral vasodilation ) వలనను, ఎక్కువ చెమటచే కలుగు జల లవణముల నష్టము వలనను, దేహ రక్తప్రమాణము తగ్గుట ( hypovolemia ) వలనను, రక్తనాళములలో బిగుతు తగ్గుట ( decreased vasomotor tone ) వలనను స్థితి ప్రేరిత అల్ప రక్తపీడనము ( postural hypotension ) కలిగి మెదడునకు రక్తప్రసరణ తగ్గి యీ మూర్ఛ కలుగుతుంది. వెల్లకిల పడుకో బెట్టి కాళ్ళు ఎత్తిపెట్టి ఉంచగానే రక్తపీడనము తేరుకొని వారికి స్మారకము కలుగుతుంది. ఈ స్థితి నుంచి 15, 20 నిమిషములలో పూర్తిగా తేరుకుంటారు. వీరిచే ఉప్పుతో కూడిన ద్రవపదార్థములను సేవింపజేసి చల్లని ప్రదేశములలో విశ్రాంతి చేకూర్చాలి. హృదయ సంబంధ వ్యాధులు వలన కూడ అపస్మారము కలుగవచ్చును. హృద్రోగ లక్షణములు, ఆ అవకాశములు కలవారిలోను, వయస్సు మీఱినవారిలోను హృద్రోగములకై శోధించాలి . 

                               అధిక ఉష్ణముచే కలుగు తీవ్రరుగ్మతలు

వడ బడలిక ( Heat exhaustion ) 

    తీవ్ర వ్యాయామము, శారీరక శ్రమ, క్రీడల వలన అధికమైన జీవవ్యాపార క్రియకు ( metabolism )  పరిసరముల అధిక ఉష్ణోగ్రత తోడయినపుడు వడ బడలిక ( heat exhaustion ) కలిగే అవకాశము ఉన్నది. ఎక్కువ వేడికి చెమట ఎక్కువయి జల, లవణ నష్టము కలుగుతుంది. వడబడలిక కలిగిన వారికి అలసత్వము, ఒళ్ళు తూలడము, ఒంట్లో నలత, తలనొప్పి, వమన భావన ( nausea ), వాంతులు కలుగవచ్చు. చెమట బాగా పట్టి చర్మము చల్లబడుతుంది. శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత ( core body temperature ) 101 - 104 ఫాహ్రెన్ హైట్ ( 38.3 - 40 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడ్ ) వఱకు చేరవచ్చును. వీరు నిలుచున్నప్పుడు రక్తపీడనము బాగా పడిపోవచ్చును ( postural hypotension ). వీరి మానసికస్థితి మాత్రము మాఱదు. మతిభ్రంశము కలిగితే, శరీర ఉష్ణోగ్రత ఎంత ఉన్నా సరే దానిని వడదెబ్బగానే ( ఉష్ణఘాతము : Heat stroke ) పరిగణించాలి.

    వడబడలిక అయినా, వడదెబ్బ అయినా సంశయము కలిగినపుడు శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రతను త్వరగా తగ్గించు ప్రయత్నములు చేయాలి. రోగులను చల్లని ప్రదేశములకు చేర్చాలి. అధిక వస్త్రములను తొలగించాలి. చల్లని నీటి తుంపరలతోను, పంకాలతోను శారీరక ఉష్ణోగ్రతను 101 ఫాహ్రెన్ హైట్ డిగ్రీలకు తగ్గించు ప్రయత్నము చేయాలి. నోటి ద్వారా గాని, సిరల ద్వారా గాని లవణసహిత ద్రవపదార్థములను ఇచ్చి శోషణ ( dehydration ) తగ్గించాలి. వెల్లకిల పడుకోబెట్టి కాళ్ళను ఎత్తుగా ఉంచాలి .

    వీరికి సంపూర్ణ రక్తకణ పరీక్షలు, జీవవ్యాపార రక్తపరీక్షలు ( విద్యుద్వాహక లవణములు సోడియమ్, పొటాసియమ్, క్లోరైడు, బైకార్బొనేటులు ; గ్లూకోజ్,యూరియా నైట్రొజెన్, క్రియటినిన్, కాలేయ వ్యాపార పరీక్షలు, రక్తములో మయోగ్లోబిన్ ( myoglobin ), మూత్ర పరీక్షలు, రక్త ఘనీభవన పరీక్షలు ( blood coagulation tests ) చేయాలి.

    అధిక ఉష్ణోగ్రతల వద్ద జీవోత్ప్రేరకములు ( enzymes ), యితర మాంసకృత్తులు వికృతి పొందే ( denature ) అవకాశము, కణజాలము విధ్వంసము పొందే అవకాశము ఉన్నాయి. అస్థికండర కణవిధ్వంసము ( rhabdomyolysis ) జరిగి కండరముల నుంచి మయోగ్లోబిన్ అనే వర్ణకము ( pigment) విడుదల కావచ్చును. 

    విద్యుద్వాహక లవణములలో తేడాలు ( electrolyte imbalance ), అస్థికండర కణవిధ్వంసము ( rhabdomyolysis ). కాలేయకణ విధ్వంసము ( hepatocellular injury ), మూత్రాంగ వైఫల్యము ( renal failure ) వంటి ఉపద్రవములు కలిగే అవకాశములు ఉన్నాయి. అట్టి పరిణామములను గమనించి వాటికి తగిన చికిత్స చేయాలి. 

వడదెబ్బ ( ఉష్ణఘాతము Heat stroke ) 

    వడదెబ్బ ( ఉష్ణఘాతము ) తగిలిన వారికి శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత ( core body temperature ) 105 డిగ్రీల ఫాహ్రెన్ హైట్ ( 40.5 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడ్ ) గాని, అంతకు మించి గాని ఉండి కేంద్ర నాడీమండల వ్యాపారములో విలక్షణములు కనిపిస్తాయి. వీరిలో శరీర ఉష్ణోగ్రత నియంత్రణ లోపిస్తుంది.

    వడదెబ్బను అత్యవసర పరిస్థితిగా పరిగణించాలి. సత్వరముగా చికిత్స చేసినట్లయితే ప్రాణాపాయమును నివారించవచ్చును. చికిత్స ఆలస్యము అయినకొలది రోగులు మృత్యువాత పడే అవకాశములు హెచ్చవుతుంటాయి.

    వడదెబ్బ శారీరకశ్రమ సహితము ( exertional ) గాని, శారీరక శ్రమరహితము ( nonexertional ) గాని కావచ్చును. 

    శరీర ఉష్ణోగ్రత తీవ్రతరము అయినపుడు శరీరములో మాంసకృత్తులు వికృతము ( denature ) చెందగలవు. అందువలన శరీర వ్యాపారక్రియలు ( metabolic activities ) మందగించుటే గాక, అంతర జీవవిషములు ( endotoxins ) కూడా విడుదల అవుతాయి. శరీరములో తాప ప్రతిస్పందన ( inflammatory response ) కూడా ప్రారంభము అవుతుంది. వివిధ అవయవములలో విలక్షణములు కలిగి అవయవ వ్యాపారములు వైఫల్యము చెంది మరణమునకు దారి తీస్తాయి.

వడదెబ్బ ( ఉష్ణఘాత ) లక్షణములు 

    వడదెబ్బకు గుఱైనవారిలో శరీర ఉష్ణోగ్రత 105 డిగ్రీల ఫాహ్రెన్ హైట్ గాని అంతకు మించి గాని ఉంటుంది. మానసిక ఆందోళన, అలజడి, గందరగోళము, కలవరము, మూర్ఛలు, స్మృతిభ్రంశము, అపస్మారకము వంటి మానసిక అవలక్షణములు కలుగుతాయి. వీరు నేలపై కూలిపోయి కనిపిస్తారు. చర్మము వేడిగా ఉంటుంది. చెమటలు బాగా పోయవచ్చును. చెమటలు లేనప్పుడు చర్మము పొడిగా ఉండవచ్చును. వీరిలో గుండె వేగము హెచ్చుగా ఉంటుంది. శ్వాస వేగము హెచ్చయి ఆయాసము పొడచూపవచ్చును. రక్తపీడనము తగ్గుతుంది. వడదెబ్బ ప్రభావము మెదడు, కాలేయములపై అధికముగా ఉంటుంది. చిన్నమెదడు ( cerebellum ) పై కూడా అధిక ప్రభావము ఉంటుంది. శరీర అస్థిరత ( ataxia ) తొలి లక్షణము కావచ్చును. 

    తీవ్ర జ్వరము ( hyperthermia ), అపస్మారకములను కలిగించే ఇతర వ్యాధులను దృష్టిలో పెట్టుకున్నా, పరిసరముల ఉష్ణోగ్రత, శారీరక ప్రయాస వంటి పరిస్థితుల బట్టి వడదెబ్బను ( heat stroke ) పసిగట్టి సత్వర వైద్యమును సమకూర్చాలి. వ్యాధిగ్రస్థుడు నేలకు కూలబడిన 30 నిమిషముల వ్యవధిలో చికిత్స మొదలు పెడితే మృత్యువును నూరు శాతము నివారించవచ్చును. శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత ఆసుపత్రులకు చేరేటప్పుడు 105.8 డిగీలు దాటి ఉన్నవారిలోను, హెచ్చుకాలము తీవ్రజ్వరము ఉన్నవారిలోను మృత్యువు అవకాశము 80 శాతము వఱకు ఉండవచ్చును. అందువలన రోగిని చల్లపఱచే ప్రక్రియలను వైద్యాలయములకు తరలించుటకు ముందే మొదలుపెట్టి మార్గములో కూడా కొనసాగించాలి.

    వడదెబ్బ తగిలిన వారిని వారి ఉష్ణోగ్రత తగ్గించుటకు ( తల తప్పించి మిగిలిన శరీరమును ) చల్లని నీటిలో ( 50 F ) గాని, మంచునీటిలో గాని ( 35.6 F - 41 F ) ముంచి ఉంచుట ఉత్తమ మార్గము.

    చల్లనీరు, మంచునీరు లభ్యము కానప్పుడు గోరువెచ్చని నీటిని ( 68 F) వాడవచ్చును. వారి శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రతను ( core body temperature ) ఉష్ణమాపకము పురీషనాళములో ఉంచి కొలవాలి. శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత 101 F డిగ్రీలకు దిగేవఱకు చల్లపఱచే యత్నములను కొనసాగించాలి. 

    తడిగుడ్డలతో కప్పుట, పెద్ద ధమనులు ఉండే చోట్ల ( చంకలు, మెడ, మొలలు వద్ద ) మంచు పొట్లములు ఉంచుట, పంకాగాలులు, చల్లనీరు జల్లుల వంటి ప్రక్రియలను ఉయోగించినా వడదెబ్బ చికిత్సకు అవి అంత ఫలవంతములు కాదు.

    శరీరమును చల్లార్చే ప్రయత్నములు కొనసాగిస్తూ వ్యాధిగ్రస్థులను అత్యవసర వైద్యాలయములకు తరలించాలి. వైద్యాలయములలో శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రతను 101 F డిగ్రీలకు తగ్గించే ప్రక్రియలు కొనసాగిస్తూ సిరల ద్వారా చల్లని లవణ జలములు ( cold saline ) ఇవ్వాలి. 

    జ్వరము తగ్గించు మందులు ( antipyretics ), డాంట్రొలీన్ ( Dantrolene ) వడదెబ్బకు పనిచేయవు.

    వడదెబ్బ ప్రాధమిక చికిత్స కొనసాగిస్తూ, వారికి రక్తకణ పరీక్షలు, జీవవ్యాపార పరీక్షలు [ complete metabolic panel ; విద్యుద్వాహక లవణములు ( electrolytes ), మూత్రాంగ వ్యాపార పరీక్షలు ( యూరియా నైట్రొజెన్ BUN, క్రియటినిన్ ( creatinine ), కాలేయ వ్యాపార పరీక్షలు ( liver function tests ), క్రియటినిన్ కైనేజ్ ( creatinine kinase )], మయోగ్లోబిన్ ( myoglobin ) ప్రమాణములు, రక్తఘనీభవన పరీక్షలు ( blood coagulation tests ), మూత్ర పరీక్షలు చెయ్యాలి. 

    వడదెబ్బకు లోనయిన వారిలో మూత్రాంగముల వైఫల్యము, శ్వాస వైఫల్యము, కాలేయపు అవలక్షణములు, అస్థికండర కణ విధ్వంసము ( rhabdomyolysis ), విద్యుద్వాహక లవణ భేదములు ( electrolyte imbalances ), విస్తృత రక్తనాళాంతర రక్తఘనీభవనము ( disseminated intravascular coagulation ) వంటి అవలక్షణములు కలిగే అవకాశము ఉన్నది. ఆయా అవలక్షణములు కనిపెట్టి తగిన చికిత్సలు చెయ్యాలి.

    వడదెబ్బ నుంచి కోలుకున్నవారు కనీసము వారము దినములు ఎట్టి శ్రమ, వ్యాయామములలో పాల్గొనకూడదు. పూర్తిగా కొలుకున్నాక చల్లని వాతావరణములో వ్యాయామము, క్రీడలు, శారీరక శ్రమలలో పరిమితముగ పాల్గొనుట మొదలిడి క్రమముగా కార్యకలాపములను పెంచవచ్చును.

ఉష్ణసంబంధ వ్యాధుల నివారణ 

    వేడి వాతావరణములో శ్రమించువారు, వసించువారు తఱచు ద్రవ పదార్థములను సేవించాలి. మంచినీళ్ళు, చక్కెరపానీయాలు రెండు మూడు లీటరుల వఱకు సేవించినా, లవణ సహిత పానీయములను కూడా సేవించుట మేలు. పలుచని, వదులు, లేతవర్ణపు దుస్తులు ధరించాలి.

    వేడి వాతావరణమునకు క్రమేణ అలవాటుపడాలి. పరిసర ఉష్ణోగ్రత అధికముగా ఉన్నపుడు పరిశ్రమ చేయకూడదు. తప్పనిసరి అయితే విరామ సమయములు తీసుకొని, చల్లని పానీయములు సేవిస్తూ ఉండాలి. లవణ నష్టములను కూడా పూరించాలి. మంచినీరు, చక్కెర పానీయాలు మాత్రమే అధికముగా ( మూడులీటరులకు మించి ) సేవించి, లవణనష్టములను పూరించకపోతే రక్తములో సోడియమ్ ప్రమాణములు తగ్గవచ్చును ( hyponatremia ). అధిక వాతావరణ ఉష్ణోగ్రతలు కలచోట్ల పనిచేసే వైద్య బృందములకు ఉష్ణ సంబంధ వ్యాధులను కనిపెట్టుటలోను, నిరూపిత చికిత్సా పద్ధతులలోను ( evidence based medical standards ) తగు శిక్షణ ఇయ్యాలి.

    వేసవి తీవ్రత హెచ్చుగా ఉన్నపుడు, వడగాడ్పులు వీచుతున్నపుడు వృద్ధులకు, గృహ విహీనులకు ప్రభుత్వములు సమాజములు శీతల వసతి గృహములను తాత్కాలికముగానైనా ఏర్పాటు చెయ్యాలి.

పదజాలము :

Ataxia = శరీర అస్థిరత ( గ.న )

Cardiac output = హృదయ ప్రసరణ ( రక్త ) ప్రమాణము

Circulating blood volume = దేహప్రసరణ రక్తప్రమాణము (గ.న )
Conduction = వహనము 

Contractility = సంకోచము 

Convection = సంవహనము

Core body temperature = శరీరాంతర ఉష్ణోగ్రత ( గ.న )

Dehydration = శోషణము

Diuretics = మూత్రకారకములు

Disseminated intravascular coagulation = విస్తృత రక్తనాళాంతర రక్తఘనీభవనము ( గ.న )

Endotoxins = అంతర జీవవిషములు

Enzymes = జీవోత్ప్రేరకములు ( గ.న )

Heat edema = వడ పొంగు ( గ.న )

Heat exhaustion = వడబడలిక ( గ.న )

Heat rash = చెమట కాయలు ; చెమట పొక్కులు ( గ.న )

Hyperthermia = తీవ్రజ్వరము ( గ.న )

Heat stroke = ఉష్ణఘాతము ; వడదెబ్బ

Heat syncope =  వడసొమ్మ ( గ.న )

Hypovolemia = రక్తప్రమాణ హీనత (గ.న )

Inflammatory response = తాప ప్రతిస్పందన ( గ.న )

Metabolism = శరీరవ్యాపకము ; జీవవ్యాపారము ( గ.న )

Peripheral vasodilation = దూర రక్తనాళ వ్యాకోచము ( గ.న )

Postural hypotension = స్థితి ప్రేరిత అల్ప( రక్త )పీడనము ( గ.న )

Radiation = వికిరణము 

Rhabdomyolysis = అస్థికండరకణ విధ్వంసము ( గ.న )

Viscera = ఉదరాంతర అవయవములు ( గ.న )

( వైద్యవిషయాలను తెలుగులో నా శక్తిమేరకు చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము .
ఉపయుక్తము అనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి )

                             ఆరోగ్యము - వైద్యము 

డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి 

                                                                                                  

   

     శరీరము స్వస్థత కలిగి  రోగములేవీ లేకుండా ఉండుటయే ఆరోగ్యము. ‘ అరోగస్య భావః ఆరోగ్యమ్ ‘ అని పద వ్యుత్పత్తి.

     రోగాలు పలు రకాలు. పుట్టుకతో శరీరనిర్మాణ లోపాల వలన వచ్చే రుగ్మతలు పుట్టువ్యాధులు ( Congenital diseases ).ఈ రుగ్మతలు అవయవ నిర్మాణ లోపాలు, అవయవ కార్యనిర్వహణ లోపాలు, జీవరసాయనాల ఉత్పత్తి లోపాలు, లేక జీవప్రక్రియ లోపాలు వలన కలుగుతాయి

    కొన్ని వ్యాధులు జన్యు సంబంధమైనవి ( Genetic disorders ). జన్యు సంబంధ వ్యాధులు కొన్ని పుట్టుకతోనే  కనిపించినా, కొన్ని పుట్టుకతో  పొడచూపక  ఆ తరువాత ఎప్పుడో కనిపించవచ్చును. 

    గాయములు, ప్రమాదాలు, క్షతములు, అనారోగ్యమును కలిగించవచ్చును.

    ఏకకణ సూక్ష్మాంగ జీవులు ( Bacteria ), శిలీంధ్రములు, బూజుల జాతికి చెందిన జీవులు ( Fungi ), విషజీవాంశములు (Viruses ) శరీరములో చొచ్చుకొని ఆక్రమిత  వ్యాధులను ( Infections ) కలిగించ వచ్చును.  పరాన్నభుక్తులు ( Parasites ) శరీరములో ప్రవేశించి స్థావరము  ఏర్పఱుచుకొని ( infestation ) వ్యాధులను కలిగించ వచ్చు.

    జీవవ్యాపార లోపాల వలన కొన్ని రుగ్మతలు కలుగుతాయి.మధుమేహవ్యాధి ( Diabetes ), గళగ్రంథి స్రావకము ( Thyroxine ) తక్కువ లేక ఎక్కువ అగుట ( Hypo or Hyperthyroidism   ) అడ్రినల్ హార్మోనులు ఎక్కువ, లేక తక్కువ అగుట, క్రొవ్వు పదార్ధాలు ఎక్కువ అవుట ఇట్టి వ్యాధులకు ఉదాహరణలు. 

    కొత్త పెరుగుదలలు ( Neoplasms ) రుగ్మతలు కలిగించ వచ్చును. ఈ పెరుగుదలలు నిరపాయకరమై ( benign ) నెమ్మదిగా పెరిగి ఎట్టి హాని కలిగించక ఉండవచ్చును. మరి ప్రమాదకరమైన కర్కట వ్రణములు,( Cancers ) అపాయకరము ( malignant ). పుట్టకుఱుపులు  ( Cancers ) త్వరగా పెరుగుతాయి. శరీరములో వివిధ అవయవాలలోను ఈ పెరుగుదలలు పొడచూపవచ్చును. ఒకచోట ప్రారంభమైన యీ వ్రణాలు ఆ అవయవములలోను, మిగిలిన అవయవాలకు వ్యాప్తి చెంది ప్రమాదభరితము అవుతాయి .

     శరీరములో అవయవాల శైథిల్యము వలన శిథిల వ్యాధులు ( Degenerative diseases ) వస్తాయి. వృద్ధాప్యములో అవయవాల  క్షీణత చూస్తుంటాము.

     పొగత్రాగుట, పొగాకు వినియోగము, మితము దాటి మద్యము త్రాగడము, మాదక ద్రవ్యాల వినియోగము, పోషకపదార్థాల లోపము, శరీర అవసరాలకు మించి తినుట, భౌతిక జడత్వము వంటి  జీవన రీతులు ( life styles  ) వ్యాధులకు దారితీయ వచ్చును.

    ఇవి కాక మానసిక వ్యాధులు కొందఱిని పీడిస్తాయి. క్రుంగుదల ( Depression  ) ద్విధ్రువ వ్యాధి ( Bipolar disorder ) మనోవైకల్యము ( schizophrenia  ) వంటి వ్యాధులు ఊహాత్మకము కాదు. తెచ్చిపెట్టుకున్నవి కాదు. అవి నిజమైన రుగ్మతలే. 

    రుగ్మతలను నిరోధించడము, వ్యాధినిర్ణయముచేయుట, వచ్చే వ్యాధులకు చికిత్స చేసి, నిర్మూలించడము, పూర్తిగా నయము కాని వానిని  అదుపులో పెట్టుట వైద్యుల లక్ష్యము. చికిత్సకు వ్యాధులు లొంగని పరిస్థితులలో ( ఉదా ; చికిత్సకు లొంగని కర్కటవ్రణములు ) ఉపశమనము కలిగించి రోగుల బాధ నివారించుటకు యత్నము చేస్తారు. 

    రోగి బాధలను, రోగ చరిత్రను విని, రోగిని పరీక్షించి, అవసరమైన రక్త పరీక్షలు ( Blood counts and Blood chemistry tests ), యితర పరీక్షలు, ఎక్సరేలు ( X-rays ), శ్రవణాతీత ధ్వని చిత్రీకరణములు ( Ultrasonography ), హృదయ విద్యుల్లేఖనములు ( electrocardiography )  యింకా అధునాతనమైన గణనయంత్ర త్రిమితీయ చిత్రీకరణములు ( Computerised axial tomography ), అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణములు ( magnetic resonance imaging ), అంతర్దర్శనములు ( endoscopy and laparoscopy )  వంటి  పరీక్షలు చేస్తే అవి వ్యాధి నిర్ణయానికి తోడ్పడుతాయి. 

    అవసరము, వ్యయము దృష్టిలో పెట్టుకొని ఏ పరీక్షలు కావాలో వైద్యులు నిర్ణయించాలి. కొన్ని వ్యాధులకు నిపుణులను సంప్రదించాలి.

    వైద్యము ఒకే ఒక శాస్త్రము కాదు. వైద్యశాస్త్రము ఒక వినియుక్త శాస్త్రము. వైద్యవిద్యార్థులు దేహనిర్మాణ శాస్త్రమును ( Anatomy  ), శరీర వ్యాపార శాస్త్రము ( Physiology ), జీవరసాయన శాస్త్రము ( Biochemistry  ), వ్యాధివిజ్ఞాన శాస్త్రము ( Pathology ), సూక్ష్మజీవుల శాస్త్రము, ( Microbiology  ), పరాన్నజీవ శాస్త్రము ( Parasitology ), ఔషధ శాస్త్రములను ( Pharmacology  )  అభ్యసించి తరువాత వైద్య శాస్త్రము ( Medicine ), శస్త్రచికిత్స( Surgery ), కంటి వైద్యము( Opthalmology ) చెవి ముక్కు ,గొంతు వ్యాధులను ( Otorhinolaryngology ) స్త్రీ,ప్రసూతి శాస్త్రములను ( Gynaecology and Obstetrics  ) అభ్యసిస్తారు. మరి రసాయన శాస్త్రము ( Chemistry ) భౌతిక శాస్త్రములలో ( Physics )  ప్రాథమిక జ్ఞానము కూడా తప్పనిసరే. 

    భౌతిక, రసాయనక, ఔషధ శాస్త్రాలలో పరిశోధనలు జరిగి, క్రొత్త విషయాలు, కొత్త పరికరాలు, క్రొత్త మందులు లభ్యమైతే, అవి వైద్యానికి ఉపయుక్తమయితే  అవి వైద్యశాస్త్రములో యిమిడి పోతాయి. వైద్యశాస్త్రము కూడా నిత్యము పరిణామము చెందుతుంది.

    ప్రజాబాహుళ్యములో అక్షరాస్యత పెరిగి, శాస్త్రీయదృక్పథము అలవడితే రోగులకు, వైద్యులకు కూడా ఆ విజ్ఞానము ఉభయతారకము అవుతుంది. పాఠశాలలలో నేర్చుకొనే విజ్ఞానశాస్త్రముతో  బాటు వైద్యశాస్త్రములో  ప్రాథమిక విజ్ఞానము కూడా అందఱికీ అవసరము. 

పదజాలము :

Anatomy  = దేహనిర్మాణ శాస్త్రము

Bacteria  = సూక్ష్మాంగ జీవులు

Biochemistry = జీవరసాయన శాస్త్రము 

Cancers  = కర్కట వ్రణములు ; పుట్టకురుపులు

Congenital diseases = పుట్టువ్యాధులు

Computerized axial tomography = గణనయంత్ర త్రిమితీయ చిత్రీకరణము

Degenerative diseases = శిథిలవ్యాధులు 

Diabetes = మధుమేహవ్యాధి 

Electrocardiography = హృదయవిద్యుల్లేఖనము ; విద్యుత్ హృల్లేఖ

Endoscopy = అంతర్దర్శనము

Fungi = శిలీంధ్రములు

Genetic disorders  = జన్యు సంబంధ వ్యాధులు

Infections = ఆక్రమిత  వ్యాధులు ( గ.న )

life styles  = జీవనరీతులు 

Magnetic resonance imaging = అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణములు

Microbiology  = సూక్ష్మజీవుల శాస్త్రము 

Neoplasms = కొత్త పెరుగుదలలు 

Parasites = పరాన్నభుక్తులు

Pathology = వ్యాధివిజ్ఞాన శాస్త్రము

Pharmacology = ఔషధశాస్త్రము

Physiology = శరీరవ్యాపార శాస్త్రము 

Ultrasonography = శ్రవణాతీత ధ్వని చిత్రీకరణములు 

Viruses = విషజీవాంశములు 

ఆటాలమ్మ ( Chicken pox ) ; అగ్గిచప్పి / అగ్నిసర్పి / ఒడ్డాణపు చప్పి / మేఖల విసర్పిణి ( Shingles /Hepes Zoster )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

ఆటాలమ్మ ( Chicken pox ) : అగ్గిచప్పి  / అగ్నిసర్పి / ఒడ్డాణపు చప్పి / మేఖల విసర్పిణి  /  ( Shingles / Herpes Zoster )

                                                                                 డాక్టరు గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.                   

    ఆటాలమ్మ ( Chicken pox, Varicella ) ; అగ్గిచప్పి / అగ్నిసర్పి (Shingles / Herpes Zoster ) వ్యాధులు ఆటాలమ్మ - అగ్నిసర్పి విషజీవాంశము ( Varicella Zoster Virus - VZV  ) వలన కలుగుతాయి. VZV, హెర్పీస్ కుటుంబపు విషజీవాంశములలో ( viruses ; from Latin vīrus“slime, poison”; akin to Sanskrit viṣá- विष) ఒకటి. హెర్పీస్ విషజీవాంశములు డి ఎన్ ఎ తరగతికి (  DNA viruses ) చెందినవి. ఇవి రెండు పోగుల డీ ఆక్సీరైబోన్యూక్లియక్ ఏసిడ్ జన్యు సముదాయమును కలిగి ఉంటాయి. ఆ జన్యు సముదాయము వింశతి ( ఇరువది ) ఫలక ఆకారములో ఉన్న మాంసకృత్త్తు పెంకులో ( Icosahedral capsid ) యిమిడి ఉంటుంది. ఇవి కణములకు సోకి ఆ కణములలోనికి చొచ్చుకొన్నపుడు ఆ కణముల న్యూక్లియస్ లలోవిషజీవాంశ డి ఎన్ ఎ లు ఉత్పత్తయి కణద్రవము లోనికి విడుదలయి ఆ విషజీవాంశములు ( Viruses ) సంఖ్యాపరముగా వృద్ధి చెందుతాయి.

                             ఆటాలమ్మ ( Varicella or Chickenpox ) 

    చాలా మందికి చిన్నతనములోనే ఆటాలమ్మ సోకి ఉంటుంది. నవతరములో వారికి ఆటాలమ్మ టీకాలు వేయుట వలన సుమారు డెబ్బది శాతపు పిల్లలకు వ్యాధినిరోధక శక్తి పెరిగి ఆటాలమ్మ సోకదు. అందు వలన వ్యాధి అరుదయే అవకాశము ఉన్నది.

    ఆటాలమ్మను కలిగించే వి.జి.విషజీవాంశములు ( VZV ) గాలి ద్వారా వ్యాప్తి చెందుతాయి. వ్యాధి గలవారు తుమ్ములు, దగ్గుల లాలాజల తుంపరులతో విషజీవాంశములను వెదజల్లుతారు. విషజీవాంశములు ఉన్న గాలిని పీల్చుట వలన గాని, లేక చర్మ విస్ఫోటపు పొక్కులను తాకుట వలన గాని వ్యాధి సోకుతుంది. అగ్గిచప్పి ( మేఖల విసర్పిణి: Herpes Zoster / Shingles ) పొక్కులను తాకుట వలన కూడా వ్యాధినిరోధక శక్తి లేని వారికి ఆటాలమ్మ సోకవచ్చును.

    ఆటాలమ్మ విషజీవాంశములు శరీరములో ప్రవేశించాక 10 నుంచి 21 దినముల వఱకు వ్యాధి లక్షణములు పొడచూపవు. ఈ అంతర్గతస్థితి కాలములో ( Incubation Period ) విషజీవాంశములు వృద్ధి చెందుతుంటాయి. ప్రారంభదశలో చిన్న పిల్లలలో ఏ లక్షణాలు కనిపించక పోవచ్చును. తరుణ వయస్కులలోను, పెద్దవారిలోను, నలత ( malaise ), వమనభావన ( Nausea ), ఒళ్ళు నొప్పులు, తలనొప్పి, జ్వరము, ముక్కు కారుట వంటి లక్షణములు కనిపించవచ్చును.

    ఆపై విస్ఫోటము ( Rash ) పొడచూపుతుంది. తొలుత చిన్న చిన్న ఎఱ్ఱటి మచ్చలు అచ్చటచ్చట కనిపిస్తాయి. ఈ మచ్చలు విరివిచెంది, పొక్కులుగాను ( papules ) తరువాత దినములలో నీటి పొక్కులుగాను ( vesicles ), ఆపై చీము పొక్కులుగాను ( pustules ) పరిణామము చెందుతాయి. తరువాత దినములలో పొక్కులు మాడి, పెచ్చులు కట్టి ఆ పెచ్చులు రాలిపోతాయి. ఈ పొక్కులు పరంపరలుగా వచ్చుట వలన ఒకే సమయములో వివిధ దశల స్ఫోటకములు కనిపిస్తాయి. ఈ విస్ఫోటము వలన దుఱద కలుగవచ్చును. నొప్పి కలుగదు.

    కొందఱిలో దౌడలలోను అంగుడిలోను చిన్న పొక్కులుగాని, పుళ్ళుగాని పొడచూపుతాయి. నొప్పి, దురద యీ పొక్కులవలన కలుగవచ్చును.

    ఆటాలమ్మలో విస్ఫోటము ఛాతిపైన, వీపుపైన, ఉదరముపైనా, తల, చేతులు, ముంజేతులు, తొడలు, కాళ్ళ పైనా కనిపిస్తుంది.

    విస్ఫోటము కనిపించుటకు రెండు దినములు ముందునుంచి వ్యాధిగ్రస్థులు విషజీవాంశములను తుమ్ము, దగ్గుల ద్వారా వ్యాపింప జేస్తారు. పొక్కులు పూర్తిగా మాడి పెచ్చులు కట్టేవఱకు ( సుమారు నాలుగైదు దినములు ) వీరు ఆటాలమ్మను వ్యాపించగలరు.

    సాధారణముగా ఆటాలమ్మ రెండు వారములలో తగ్గిపోతుంది. వయోజనులలో జ్వరము, విరివిగా విస్ఫోటము కలిగి వ్యాధి ఎక్కువ దినాలు ఉండవచ్చును. వయోజనులలోను, వ్యాధి నిరోధకశక్తి తగ్గినవారిలోను ఊపిరితిత్తుల తాపము ( Pneumonitis ) కలుగవచ్చును.

    గర్భిణీ స్త్రీలలో వ్యాధి తీవ్రత హెచ్చుగా ఉండవచ్చును. గర్భిణీ స్త్రీలకు వ్యాధి కలిగి పిండమునకు వ్యాధి సోకిన గర్భస్థ శిశువు పెరుగుదలకు, అవయవముల అభివృద్ధికి అవరోధము కలిగి పుట్టుకతో కొన్ని వ్యాధులు ( జన్మవ్యాధులు ; Congenital diseases) కలుగవచ్చును.

    సాధారణముగా ఆటాలమ్మ ప్రమాదకరము కాదు గాని, వ్యాధినిరోధక శక్తి తగ్గినవారిలో, వ్యాధి తీవ్రతరమయి చాలా అరుదుగా ( 50 వేల మంది వ్యాధిగ్రస్థులలో ఒకఱికి ) మరణము సంభవిస్తుంది.

పరీక్షలు 

    వ్యాధి లక్షణములు, విస్ఫోటపు లక్షణములు, సమాజములో వ్యాధి ప్రాబల్యము బట్టి వైద్యులు వ్యాధినిర్ణయము చేయగలరు. రక్తములో VZV కి ప్రతిరక్షకముల పరీక్ష చేసి సత్వర IgM ప్రతిరక్షకములను ( antibodies ) కనిపెట్టిన వ్యాధి నిర్ణయమైనట్లే. IgG ప్రతిరక్షకములు దీర్ఘకాలమునవి. అవి కనిపించుటకు కొద్ది వారములు పడుతాయి. అవి వ్యాధినిరోధక శక్తిని సూచిస్తాయి. పొక్కులనుంచి సేకరించిన రసిని గాజుపలకపై పొరగా నెఱపి Tzanck వర్ణకముతో సూక్ష్మదర్శిని క్రింద పరీక్షించి వ్యాధిని నిర్ణయించవచ్చును. పొక్కుల రసినుంచి డి ఏన్ ఎ గుణకార చర్యతో ( DNA Polymerase chain reaction ) విషజీవాంశములను గుర్తించవచ్చును.

చికిత్స 

    చాలా మందికి జ్వరము, వంట్లో నలత తగ్గించుటకు పారసిటమాల్, లేక ఎసిటెమైనోఫెన్లను వాడవచ్చును. దుఱద ఎక్కువగా ఉంటే డైఫెన్ హైడ్రొమెన్ వంటి హిష్టమిన్ అవరోధకములను ( antihistamines ) వాడవచ్చును. పొక్కులను ప్రతిదినము గోరువెచ్చని నీటితో శుభ్రపరచి జింక్ ఆక్సైడు గల లేపనములను పూయవచ్చును.

    పిల్లలలో ఎసైక్లొవీర్ ( Acyclovir ) వంటి విషజీవాంశ నాశకములు ( Antiviral medicines ) వ్యాధిపై ఫలితములను చూపవు. అందువలన ఒక మాసముపైన, 12 సంవత్సరములలోపు వయస్సు ఉన్న వారికి విషజీవాంశములను అదుపులో పెట్టు మందులను వాడరు.

    వయోజనులలో వ్యాధి పొడచూపిన 48 గంటల లోపల వాడే ఎసైక్లొవీర్, వాలసైక్లొవీర్ ( valacyclovir ) వంటి మందులు వ్యాధి త్వరితముగా తగ్గుటకు ఉపయోగపడుతాయి. గర్భిణీ స్త్రీలు, వ్యాధినిరోధక శక్తి కొఱవడినవారికి యీ మందులను త్వరగా మొదలుపెట్టుట మంచిది. వ్యాధి తీవ్రముగా ఉన్నవారికి, యితర చిక్కులు, సమస్యలు కలిగినవారికి ప్రతిరక్షకముల గ్లాబ్యులిన్ ( Varicella Zoster Immune Globulin - VZIG ను వాడుతారు.

వ్యాధినిరోధము 

    పిల్లలకు ఆటాలమ్మ టీకాలు వేయుటవలన అధిక సంఖ్యలో ( 80 శాతము మందిలో ) వ్యాధిని నిరోధించగలము. వ్యాధిగ్రస్థులను మిగిలిన వారికి దూరముగా ఉంచుట వలన వ్యాధి వ్యాప్తిని అరికట్టగలము.

అగ్గిచప్పి / అగ్నిసర్పి / ఒడ్డాణపు చప్పి / మేఖల విసర్పిణి , ( Shingles / Herpes Zoster ) 

    అగ్నిసర్పి ( అగ్గిచప్పి, ఒడ్డాణపు చప్పి, మేఖలవిసర్పిణి ) సాధారణముగా పెద్దవారిలోను, వ్యాధి నిరోధకశక్తి కొఱవడినవారిలోను కనిపిస్తుంది. పిల్లలలోను తరుణ వయస్సు కలవారిలోను అరుదుగా కనిపిస్తుంది. అదివఱకు ఆటాలమ్మ కలిగినవారిలో ఆ విషజీవాంశములు ( Viruses) శరీర రక్షణ యంత్రాంగముచే తొలగించబడినా, కొన్ని చర్మము నుంచి జ్ఞాననాడుల ద్వారా నాడీకణముల లోనికి ప్రవేశించి వానిలో నిద్రాణమై మసలవచ్చును.

    వెన్నుపాము నుంచి వెలువడు నాడులకు పూర్వనాడీ మూలము ( ముందఱ ఉండు anterior nerve root), పరనాడీ మూలము ( వెనుక నుండు posterior nerve root ) ఉంటాయి. పూర్వనాడీ మూలములో చలననాడుల పోగులు ( motor nerve fibers ) ఉంటాయి. పరనాడీ మూలములలో జ్ఞాననాడుల పోగులు ( sensory nrve fibers )  ఉంటాయి. పరనాడీ మూలములలో నాడీ కణములతో నాడీగ్రంథులు ( nerve root ganglions ) ఉంటాయి. ఆటాలమ్మ-మేఖలవిసర్పిణి విషజీవాంశములు ( Varicella Zoster Viruses ) యీ నాడీగ్రంథుల నాడీకణములలోను, ముఖ చర్మమునుంచి స్పర్శ మొదలగు జ్ఞానములను సేకరించు త్రిశాఖనాడీ గ్రంథి ( Trigeminal nerve ganglion ) లోను నిక్షిప్తమై ఉండగలవు. శరీర వ్యాధినిరోధక శక్తి వయస్సువలన, యితర వ్యాధులవలన, ఔషధములవలన, కర్కట వ్రణములవలన తగ్గినపుడు, యీ విషాంశములు చైతన్యవంతమయి నాడీకణములలో వృద్ధిచెందినచో అవి నాడీ తంతువుల ద్వారా చర్మమునకు చేరి చర్మములో తాపము కలిగించి పొక్కులతో మేఖల విసర్పిణి ( అగ్గిచప్పి /Shingles /Herpes Zoster ) కలుగజేస్తాయి.

మేఖల విసర్పిణి లక్షణములు 

    మేఖల విసర్పిణి పొడచూపే ముందు శరీరములో నలత, జ్వరము, తలనొప్పి కలుగవచ్చు. కొద్ది దినములకు ముందు ప్రభావిత భాగములో తిమ్మిరి, మంట, సలుపు, పీకుట, నొప్పి కలుగవచ్చును. ఛాతి ప్రభావితమైనపుడు ఛాతినొప్పి, ఉదర భాగము ప్రభావితమయితే కడుపునొప్పి కలుగవచ్చును.

     ఈ బాధ కలిగిన రెండు మూడు దినములు లేక కొద్ది వారముల పిదప ప్రభావిత ప్రాంతములో విస్ఫోటము ( rash ) కనిపిస్తుంది. ఈ విస్ఫోటము ఆరంభదశలో గులాబిరంగు లేక ఎఱుపు రంగులో దద్దుర్లు వలె కనిపిస్తుంది. ఈ విస్ఫోటము సర్వసాధారణముగా శరీరములో ఒక ప్రక్క ప్రభావిత నాడీపాలిత చర్మవిభాగమునకు ( Dermatome ) పరిమితమై ఉంటుంది. ఈ విస్ఫోటము శరీర మధ్యరేఖను అతిక్రమించదు. శరీర వ్యాధినిరోధక శక్తి విశేషముగా క్షీణించిన వారిలో ఈ వ్యాధి తీవ్రమయి విశేషవ్యాప్తి చెందవచ్చును.

    తొలుత దద్దుర్లుగా ఉండి తర్వాత నీటిపొక్కులు ఏర్పడి, ఆ పిమ్మట నల్లబడి, పెచ్చులు కట్టి, తర్వాత పెచ్చులు రాలిపోతాయి. అరుదుగా పుళ్ళు కలిగి, మచ్చలు కూడా కట్టవచ్చును. రెండు, నాలుగు వారములలో విస్ఫోటము మానిపోతుంది. కొంతమందిలో నెలలు లేక కొద్ది సంవత్సరముల పాటు నరాల సలుపు ( Post herpetic neuralgia ) బాధించవచ్చును.

ముఖములో మేఖల విసర్పిణి 

    

     త్రిశాఖనాడిలో ( Trigeminal nerve ) నేత్రకుహర నాడి ( Opthalmic nerve ), హనువు నాడి ( Maxillary nerve ), అధోహనువు నాడి ( Mandibular nerve ) అను మూడు శాఖలు ఉంటాయి. ఈ మూడు శాఖలలో నేత్రకుహర నాడి అగ్గిచప్పికి తఱచు లోనవుతుంది.

    నేత్రప్రాంతములో మేఖల విసర్పిణి కలుగుతే నుదుటి ప్రాంతములోను, కనురెప్పలపైనా ఎఱ్ఱదనము, వాపు, పొక్కులు పొడచూపుతాయి . కంటి పైపొర తాపము వలన కండ్లకలక ( Conjunctivitis ) ; స్వచ్ఛపటల తాపము ( Keratitis ), కృష్ణపటల తాపము ( Uveitis ), చక్షునాడి వాతములు ( Optic nerve palsies) వలన కంటిలో సలుపు, నీరు కారుట, నుదుటి ప్రాంతములో ఒకపక్క తలనొప్పి, దృష్టిలోపములు, అంధత్వము కూడా కలుగవచ్చును.

    హనువునాడి ( maxillary nerve ) ప్రభావితమైతే నోటిలో పైదవుడ, అంగుడు, పైదంతపు ఇగుళ్ళలో చిన్న పొక్కులు, పుళ్ళు, పైదవుడ చర్మముపై విస్ఫోటము పొడచూపుతాయి.

    అధోహనువు నాడి ( mandibular nerve ) ప్రభావితమైతే నోటిలో క్రిందిదవుడ, నాలుక, క్రిందిదవుడ యిగుళ్ళలో పొక్కులు, పుళ్ళు కలుగుతాయి. క్రింది దవుడ చర్మముపై విస్ఫోటము పొడచూపవచ్చును. నోటిలో అగ్గిచప్పి వలన పొక్కులు పుళ్ళు ఏర్పడితే అవి ఒక ప్రక్కనే ఉండుట వలన వ్యాధిని వైద్యులు పసిగడుతారు. నోటిలో మేఖల విసర్పిణి కలుగుతే నాడులతో బాటు రక్తనాళములు తాప ప్రభావమునకు లోనయితే దంతపు వ్యాధులు, యిగుళ్ళ వ్యాధులు, దంత నష్టము, దౌడ యెముకలలో అస్థి నిర్జీవత ( osteonecrosis ), ఎముకల విచ్ఛిన్నము సంభవించవచ్చును.

వ్యాధినిర్ణయము 

    విస్ఫోటము దేహములో ఒక ప్రక్కకు ఒక నాడీపాలిత చర్మ విభాగమునకు ( Dermatome ) ఒక పట్టీ వలె పరిమితమయి అగ్గిచప్పిని ( మేఖల విసర్పిణి ) సూచిస్తాయి. ఈ వ్యాధిలో సలుపు, మంట, నొప్పి ఎక్కువగా ఉండి దురద పాలు తక్కువయి అగ్గిచప్పిని సూచిస్తాయి. పొక్కుల రసితో డి.ఎన్.ఎ గుణకార చర్యతో ( Polymerase Chain Reaction ) విషజీవాంశములను కనుగొనవచ్చును. రసిని గాజు పలకపై నెఱపి Tzanck వర్ణకముతో  సూక్ష్మదర్శిని క్రింద పరీక్షించి వ్యాధి ధ్రువీకరణ చేయవచ్చును. రక్తపరీక్షలలో VZV కి IgM ప్రతిరక్షకములను కనుగొని వ్యాధిని నిర్ధారించవచ్చును.

చికిత్స 

నొప్పి మందులు 

    విస్ఫోటమునకు జింక్ ఆక్సైడు పూతలు కొంత ఉపశమనము కలిగిస్తాయి. నొప్పికి ఎసిటెమైనోఫెన్, పారసిటమాల్ లు వాడవచ్చును. కొందఱికి కొడీన్, హైడ్రోకొడీన్, నల్లమందు (Opium) వంటి మత్తిచ్చే నొప్పి మందులు అవసరము పడవచ్చును. లైడొకేన్ వంటి మందులతో తాత్కాలికముగా స్పర్శను, వ్యధను ఆయా ప్రాంతములలో అరికట్టవచ్చును.

విషజీవాంశ నాశకములు ( Antiviral medicines ) 

     VZV పై పనిచేసే ఎసైక్లొవీర్ (Acyclovir), వాలసైక్లొవీర్ (Valacyclovir), ఫామ్ సైక్లొవీర్ (famciclovir) లలో ఏ మందైనా వ్యాధి లక్షణములు పొడచూపిన 48- 72 గంటలలో మొదలుపెడితే వ్యాధి తీవ్రతను, వ్యాధి కాలపరిమితిని తగ్గించగలుగుతాము. ఎసైక్లొవీర్ దినమునకు ఐదు పర్యాయములు వాడాలి. వాలసైక్లొవీర్, ఫామ్ సైక్లొవీర్ లను దినమునకు మూడు పర్యాయములు వాడాలి. వ్యాధి తీవ్రత హెచ్చుగా ఉన్నవారిలోను, యితర సమస్యలు కలిగినపుడు సిరల ద్వారా వాడుటకు ఎసైక్లొవీర్ లభ్యము.

    అగ్గిచప్పి తరువాత కలిగే నాడీ వ్యధకు (Post herpetic neuralgia) గాబాపెంటిన్ (Gabapentin), ప్రీగాబలిన్ (Pregabalin) లను, నొప్పి మందులను వాడవచ్చును .

వ్యాధినివారణ 

    అగ్గిచప్పికి టీకాలు లభ్యము. ఇవి వ్యాధిని చాలా శాతము మందిలో నివారిస్తాయి. టీకాలు తీసుకొన్నవారిలో వ్యాధి పొడచూపినా వ్యాధి తీవ్రత పరిమితముగా ఉంటుంది.

పదజాలము :

Antibodies =  ప్రతిరక్షకములు

Anterior nerve root = పూర్వ నాడీమూలము ( గ.న )

Antiviral medicines = విషజీవాంశ నాశకములు (గ.న )

Chicken pox, Varicella = ఆటాలమ్మ 

Congenital diseases = జన్మ వ్యాధులు (గ.న )

Dermatome = నాడీపాలిత చర్మవిభాగము ( గ.న )

DNA polymerase chain reaction = డి ఎన్ ఎ గుణకార చర్య ( గ.న )

Incubation Period = అంతర్గతస్థితి కాలము

Keratitis = స్వచ్ఛపటల తాపము ( గ.న )

Malaise = నలత 

Mandibular nerve = అధోహనువు నాడి (గ.న )

Maxillary nerve = హనువు నాడి ( గ.న )

Nausea = వమనభావన ( గ.న ) , డోకు

Neuralgia = నాడీవ్యధ ( గ.న )

Post herpetic neuralgia = సర్పి అనంతర నాడీవ్యధ

Opthalmic nerve = నేత్రకుహర నాడి ( గ.న )

Osteonecrosis = అస్థి నిర్జీవత ( గ.న )

Papules = పొక్కులు ( గ.న )

Pneumonitis = ఊపిరితిత్తుల తాపము ( గ.న )

Pustules = చీము పొక్కులు ( గ.న )

Rash = విస్ఫోటము

Shingles , Herpes Zoster = అగ్గిచప్పి ; మేఖల విసర్పిణి ( గ.న ) ; ఒడ్డాణపు చప్పి ( గ.న )

Trigeminal nerve = త్రిశాఖనాడీ గ్రంథి 

Uveitis = కృష్ణపటల తాపము  ( గ.న )

Vesicles = నీటి పొక్కులు ( గ.న )

Viruses = విషజీవాంశములు ( గ.న )

( తెలుగులో నా శక్తి మేఱకు వైద్యవిషయాలు తెలుపుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి. ఉపయుక్తమనుకుంటే యథేచ్ఛగా పంచుకొనండి )

అధిక రక్తపీడనము ( Hypertension )

    అధిక రక్తపీడనము

  (Hypertension )

   (తెలుగుతల్లి, కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

                                                                           డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .                   

                                                                                                    .

    రక్తప్రసరణము వలన దేహములో వివిధ అవయవాలకు, కణజాలమునకు ప్రాణవాయువు ( oxygen), పోషక పదార్థములు అందింపబడి, వానినుండి బొగ్గుపులుసువాయువు ( Carbon di-oxide ), మిగిలిన వ్యర్థపదార్థములు తొలగించబడుతాయి. హృదయ సంకోచ, వికాసముల వలన రక్తనాళముల ద్వారా రక్తప్రసరణము జరుగుతుంది.

    హృదయములో ఎడమ జఠరిక ( Left Ventricle ) రక్తమును వివిధ అవయవములకు బృహద్ధమని ( Aorta ), దాని శాఖలు, ధమనుల ద్వారా  చేర్చితే, వివిధ అవయవముల నుండి తిరిగి ఆ రక్తము ఉపసిరలు, ఊర్ధ్వ బృహత్సిర ( Superior Venacava ), అధో బృహత్సిరల ( Inferior Venacava ) ద్వారా హృదయములో కుడి భాగమునకు చేరుతుంది. కుడికర్ణిక నుంచి కుడి జఠరికకు , కుడి జఠరిక నుంచి పుపుస ధమని  ( Pulmonary artery ) ద్వారా ఊపిరితిత్తులకు రక్తము చేరి, ఊపిరి తిత్తులలో వాయువుల మార్పిడి జరిగాక ( బొగ్గుపులుసు వాయువు తొలగి, ప్రాణవాయువు కూడి ) పుపుస సిరల ( Pulmonary Veins ) ద్వారా రక్తము గుండె ఎడమ భాగానికి చేరుతుంది.

రక్తపీడనము 

    రక్త ప్రసరణకు కొంత పీడనము అవసరము. హృదయములో జఠరికలు వికసించినప్పుడు ( Diastole ) రక్తప్రవాహముతో అవి నిండుతాయి. అప్పుడు బృహద్ధమని, పుపుస ధమనుల మూలములలో ఉన్న కవాటములు మూసుకొని ఉంటాయి. అప్పుడు  ధమనులలో ఉండే పీడనమును వికాస పీడనము ( Diastolic pressure  ) అంటారు. జఠరికలు ముడుచుకున్నప్పుడు ( Systole ) రక్తప్రవాహము వలన ధమనులలో పీడనము పెరుగుతుంది. అప్పటి పీడనమును ముకుళిత పీడనము ( Systolic Pressure  ) అంటారు. హృదయ సంకోచ, వికాసముల వలన రక్తనాళములలో రక్తము పరంపరలుగా ప్రవహిస్తుంది. రక్తపీడనమును పాదరస మట్టముతో కొలుస్తారు. ధమనులలో ఉండే రక్తపీడనము గురించి చర్చిస్తాను.

                 

    వయోజనులలో ముకుళిత పీడనము ( ఈ సంఖ్యను పైన సూచిస్తారు. ) 100 నుంచి 140 మిల్లీమీటర్ల పాదరస ప్రమాణములోను, వికాసపీడనము ( ఈ సంఖ్యను క్రింద సూచిస్తారు ) 60  నుంచి 90 మిల్లీమీటర్ల పాదరస ప్రమాణములోను ఉండుట సామాన్యముగా పరిగణించబడుతుంది.

అధిక రక్తపీడనము 

    రక్తపీడనము నిలకడగా 140 / 90 మి.మీ. దాటి ఉంటే దానిని వైద్యులు  అధిక రక్తపీడనముగా 

(రక్తపు పోటు; Hypertension ) పరిగణిస్తారు. ఏదో ఒక్కక్క సారి ఆందోళన, భయము వంటి కారణముల వలన రక్త పీడనము కొంచెము హెచ్చినంత మాత్రమున దానిని రక్తపు పోటుగా పరిగణించరాదు. విశ్రాంతముగా కొద్దిసేపు కూర్చున్నాక రెండు, మూడు  పర్యాయములు, లేక దినములో పెక్కు సార్లు పరిపాటిగా దినదిన కార్యక్రమాలలో నిమగ్నమై ఉన్నపుడు తీసుకొనే రక్తపీడనపు విలువలు ( Ambulatory Pressures ) బట్టి రక్తపుపోటుని నిర్ణయించాలి.

    రక్తపుపోటు  అదుపులో లేక ఎక్కువ కాలము ఉండుట వలన గుండెపోటు, గుండె బలహీనత, హృదయ వైఫల్యము ( Congestive Heart failure ), మస్తిష్క విఘాతాలు ( Cerebro Vascular Accidents ), మూత్రాంగముల వైఫల్యము ( Renal failure ), దృష్టి లోపములు వంటి విషమ పరిణామములు కలుగుతాయి. అందువలన రక్తపు పోటును అదుపులో పెట్టుకోవలసిన అవసరము ఉన్నది .
  

    అధిక సంఖ్యాకులలో  అధికపీడనము ( 95 శాతమునకు మించి ) ప్రధాన అధికపీడనము ( Primary Hypertension ). అంటే దానికి యితర కారణాలు ఉండవు. కొద్దిమందిలో  ( సుమారు 5 శాతము మందిలో ) అది యితర వ్యాధుల వలన కలుగుతుంది. అప్పుడు దానిని అప్రధాన అధికపీడనముగా ( Secondary Hypertension ) పరిగణిస్తారు. గళగ్రంథి స్రావకములు ( Thyroid hormones) ఎక్కువ అవడము, తక్కువ అవడము, అడ్రినల్ కార్టికో స్టీరాయిడ్ లు ( adrenal corticosteroids ) ఎక్కువ కావడము ( Cushing Syndrome ) ), ఆల్డోస్టీరోన్ ( aldosterone ) ఎక్కువ కావడము ( Primary Hyperaldosteronism  ), సహగళగ్రంథి స్రావకము ( Parathyroid hormone ) ఎక్కువ అవడము వంటి వినాళగ్రంధుల వ్యాధులు, ఫియోఖ్రోమోసైటోమా,  మూత్రాంగముల వ్యాధులు ( kidney diseases ), మూత్రాంగ ధమనుల ఇరకటము ( Renal artery stenosis ) వలన కలిగే రక్తపుపోటులు అప్రధానపు రక్తపుపోటులు. అప్పుడు రక్తపు పోటును అదుపులో పెట్టుకొని అసలు వ్యాధులకు చికిత్స చెయ్యాలి. శస్త్రచికిత్సలు కూడా అవసరము కావచ్చును.

    ఇతర కారణాలు లేకుండా కలిగే ప్రధాన అధికపీడనము జన్యుసంబంధమైనది కావచ్చును. ఉప్పు వాడుక ఎక్కువగుట, వ్యాయామలోపము, మద్యము వినియోగము, మాదక ద్రవ్యాల వినియోగము, పొగ త్రాగుట , స్థూలకాయము రక్తపుపోటు కలుగుటకు తోడ్పడుతాయి.

రక్తపీడనము ఎలా కలుగుతుంది ?

    రక్తప్రసరణకు రక్తనాళముల నుండి కలిగే ప్రతిఘటన వలన రక్తపీడనము కలుగుతుంది. దేహములో రెనిన్, ఏంజియోటెన్సిన్ల వ్యవస్థ, సహవేదన నాడీమండలము ( Sympathetic Nervous system ) రక్తనాళములలోని మృదుకండరాల ( Smooth muscles ) బిగుతును ( Constriction) నియంత్రిస్తాయి. 

     మూత్రాంగములలో రెనిన్ ఉత్పత్తి చెంది రక్తములోనికి విడుదల అవుతుంది. ఈ రెనిన్ కాలేయములో ఉత్పత్తి అయే ఏంజియోటెన్సినోజన్ ( Angiotensinogen ) ని ఏంజియోటెన్సిన్ -1 గా మారుస్తుంది.ఏంజియోటెన్సిన్ -1 కణజాలములో ఉండే ఏంజియోటెన్సిన్ కన్వెర్టింగ్ ఎంజైము వలన  ఏంజియోటెన్సిన్ -2 గా  ( angiotensin-2 ) మారుతుంది. ఏంజియోటెన్సిన్ -2 రక్తనాళ కండరాలను సంకోచింపజేసి, రక్తనాళముల బిగుతును పెంచుతుంది. ఏంజియోటెన్సిన్ -2 ఎడ్రినల్ గ్రంథుల నుంచి ఆల్డోస్టెరోన్ ని ( aldosterone ) కూడా విడుదల కావిస్తుంది . ఆల్డోస్టెరోన్  శరీరములో సోడియం ని పెంచుతుంది.

    సహవేదన నాడీమండలము, ఎడ్రినల్ గ్రంథుల నుంచి విడుదల అయే ఎడ్రినలిన్, నారడ్రినలిన్ హార్మోనులు ( Catecholamines ) కూడా రక్తనాళపు మృదుకండరాలను నియంత్రిస్తాయి. ఇవి గుండె వేగమును, గుండె సంకోచ ప్రక్రియను ( contractility ) ఇనుమడింపజేస్తాయి.

    పై ప్రక్రియల ప్రభావము ఎక్కువయి నప్పుడు రక్తపీడనము పెరిగి అధిక రక్తపీడనము కలుగుతుంది.

రక్తపుపోటు లక్షణములు 

    చాలా మందిలో రక్తపుపోటు చాలాకాలము ఎట్టి లక్షణాలు, నలతలు చూపించదు. రక్తపీడనము కొలుచుట వలనే ఈ రుగ్మతను  కనిపెట్టగలము.

    తలనొప్పి, కళ్ళు తిరగడము, ఒళ్ళు తూలిపోవడము వంటి  లక్షణములు కొందఱిలో కలుగవచ్చును. ఒంట్లో బాగానే ఉందని రక్తపుపోటుని నిర్లక్ష్యము చేయకూడదు. మధ్య మధ్యలో కొలుచుకోకుండా రక్తపుపోటు అదుపులోనే ఉన్నదని భ్రమించకూడదు.

    గుండె వ్యాధులు, మూత్రాంగముల వైఫల్యము ( renal failure ), మస్తిష్క విఘాతములు ( cerebral strokes ), దూర రక్తనాళ ప్రసరణ లోపములు ( Peripheral Vascular insfficiency ), అంధత్వము వంటి పరిణామముల వలనే రక్తపు పోటు కొంతమందిలో తొలిసారిగా కనుగొనబడవచ్చును. లక్షణాలు పొడచూపక పెక్కు అవయవాలపై చెడు ప్రభావము చూపిస్తుంది కాబట్టి మధ్య మధ్య రక్తపీడనము పరీక్షించుకోవలసిన అవసరము ఉన్నది. ఎక్కువగా ఉంటే చికిత్స అవసరము.

పరీక్షలు 

    రక్తపు పోటు ఉన్నదని నిర్ధారణ చేసాక కొన్ని పరీక్షలు అవసరము. రక్తకణ గణనములు ( Complete Blood Counts ), రక్త రసాయన పరీక్షలు ( Blood Chemistry  ), మూత్రాంగముల వ్యాపార పరీక్షలు ( Renal functions ), మూత్రపరీక్షలు, అవసరమనిపిస్తే, హార్మోను పరీక్షలు, విద్యుత్ హృల్లేఖనము ( electrocardiography ) వంటి పరీక్షలు అవసరము. నేత్రబింబ పరీక్షలు ( Fundoscopy ) కూడా అవసరమే .

    సంకోచ పీడనము (Systolic Pressure  ) 180 మి. మీ.మెర్క్యురీ పైన, వికాస పీడనము ( Diastolic Pressure ) 110 మి.మీ  మెర్కురీ దాటితే దానిని అధిక రక్తపీడన సంక్షోభముగా ( Hypertensive Crisis ) పరిగణిస్తారు. హృదయము, మెదడు, మూత్రాంగములు, కళ్ళపై దీని ప్రభావము కనిపిస్తే ఈ పీడన సంక్షోభాన్ని అత్యవసర పరిస్థితిగా పరిగణించి చికిత్స చెయ్యాలి.సిరాంతర ఔషధాలు ( Intravenous drugs ) అవసరము అవవచ్చును. ఎట్టి విపత్తులు లేకపోతే  నోటి ద్వారా మందులు ఇచ్చి  చికిత్స చెయ్యవచ్చును.

  చికిత్స 

    రక్తపుపోటు ఉన్నదని నిర్ధారణ చేసాక, యితరవ్యాధి లక్షణాలు లేవని రూఢీ చేసి, తగిన పరీక్షలు చేస్తూ, వ్యాధికి చికిత్స చెయ్యాలి. అధిక పీడనము సాధారణ పరిమితులకు దగ్గఱలో ఉన్నప్పుడు ఔషధముల అవసరము లేకుండా జీవనశైలి మార్పులతో దానిని అదుపులో పెట్టగలిగే అవకాశము ఉన్నది. అదుపులో ఉంచలేనపుడు, పీడనపు విలువలు అధికముగా ఉన్నప్పుడు మందులు వాడుక అవసరము.

జీవన శైలి మార్పులు 

        

    శరీరానికి తగినంత వ్యాయామము చాలా అవసరము. శ్రామికులు ఆరోగ్యవంతులుగాను దీర్ఘాయుష్కులుగాను ఉండుట గమనిస్తుంటాము. ఈ వాహన యుగములో ప్రజలకు నడక, వ్యాయామము తగ్గింది. తగినంత వ్యాయామము చేయుట, ఉప్పు, కొవ్వుపదార్థాల వాడుక తగ్గించుట, మితముగా భుజించుట, స్థూలకాయములను తగ్గించుట, పొగత్రాగుట మానుట, మద్యవినియోగమును మితములో ఉంచుకొనుట, మాదకద్రవ్యాల వినియోగములు మానుట రక్తపుపోటును అదుపులో ఉంచుటకు చాలా అవసరము .

ఔషధములు 

మూత్రకారకములు ( Diuretics )     

      

    అధిక రక్తపీడనమును అదుపులో ఉంచుటకు వివిధ తరగతుల ఔషధాలు ఉన్నాయి. ప్రప్రథమముగా, సాధు మూత్రకారకములను ( Diuretics ) వినియోగిస్తాము. ఇవి లవణ నష్టమును, జల నష్టమును కలుగజేసి, రక్త పరిమాణమును తగ్గించి రక్తనాళముల పీడనమును తగ్గిస్తాయి. కణముల లోపల సోడియం తగ్గినప్పుడు రక్తనాళములలోని కండరముల బిగుతు తగ్గుతుంది. థయజైడ్ ( Thiazide ) మూత్రకారకములను రక్తపుపోటుకు తఱచు వాడుతారు. స్పైరనోలాక్టోన్ ( spironolactone ) వంటి ఆల్డోష్టిరోన్ అవరోధకములను కూడా థయజైడ్ మూత్రకారకములకు జతపఱచవచ్చును. కొందఱిలో మూత్రాంకముల ( nephrons ) మెలికలపై ( loops ) పనిచేయు ఫ్యురొసిమైడ్ ( Furosemide ) వంటి మూత్రకారకములను ( Loop diuretics ) ఉపయోగిస్తారు. మూత్రకారకములు వాడేటపుడు  విద్యుద్వాహక లవణములకు ( electrolytes ) రక్తపరీక్షలు మధ్యమధ్యలో చేయాలి.

బీటా ఎడ్రినల్ గ్రాహక అవరోధకములు ( beta adrenergic receptor blockers ) 

   

        బీటా ఎడ్రినల్ గ్రాహక అవరోధకములు  బీటా అడ్రినల్ గ్రాహకములను ( beta adrenergic receptors ) అవరోధించి ఎడ్రినలిన్, నారెడ్రినలిన్ వంటి ఖాటికాలైమన్ల ( catecholamines ) ప్రభావమును తగ్గిస్తాయి. అందువలన రక్తనాళములలో బిగుతు తగ్గుతుంది. ఇవి హృదయవేగమును తగ్గించి, హృదయ వికాసమును పెంచి అధికపీడన నివారణకు తోడ్పడుతాయి. 

ఏంజియోటెన్సిన్ కన్వెర్టింగ్ ఎంజైం ఇన్హిబిటర్లు ( Angiotensin Converting Enzyme inhibitors ) 

 

    ఇవి ఏంజియోటెన్సిన్ 1 ను ఏంజియోటెన్సిన్ -2 గా మార్పు చెందకుండా అరికట్టి, రక్తనాళములలో బిగుతు తగ్గించి, రక్తపు పోటు తగ్గిస్తాయి. ఈ ఔషధములను వాడేటపుడు కొద్ది వారములు తఱచు మూత్రాంగ వ్యాపార పరీక్షలకు, పొటాసియము విలువలకు రక్తపరీక్షలు చేసి వాటిని గమనించాలి. రక్తములో క్రియటినిన్ ప్రారంభపు విలువకంటె 30 శాతము పెరుగకుండ వైద్యులు గమనిస్తూ ఉండాలి. రక్తద్రవపు పొటాసియం ( serum potassium ) పరిమితులు దాటకుండా గమనించాలి. 0.7 శాతము మందిలో చర్మము క్రింద గాని, శ్లేష్మపు పొరల ( mucous membranes ) క్రిందగాని పెదాలు, నాలుక, కనుల క్రింద కణజాలములో అసహనపు పొంగు ( Angioedema ) కలిగే అవకాశము ఉంది. వారిలో  ACE inhibitors ను ఆపివేయాలి. ఇవి కొందఱిలో దగ్గు కలుగజేస్తాయి. దగ్గు తీవ్రముగా ఉన్నవారిలో కూడ ఈ ఔషధములకు ప్రత్యమ్నాయములను వాడుకోవాలి.

 

ఏంజియోటెన్సిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( Angiotensin Receptor Blockers )       

      

        ఇవి ఏంజియొటెన్సిన్ 2 గ్రాహకములను  అడ్డుకొనుట వలన ఏంజియోటెన్సిన్ 2 నిర్వీర్యమయి ధమనికల బిగుతు తగ్గుతుంది. రక్తపుపోటు తగ్గుతుంది. ఆల్డోస్టెరోన్ ఉత్పత్తిని కూడా ఇవి తగ్గిస్తాయి. ACE inhibitors  సహించని వారిలో వీటిని ప్రయత్నించవచ్చును. వీటిని వాడేటపుడు కూడా తఱచు రక్తపరీక్షలతో మూత్రాంగ వ్యాపారమును, పొటాసియమ్ విలువలను పరిశీలిస్తూ ఉండాలి.

ఆల్ఫా ఎడ్రినెర్జిక్  గ్రాహక అవరోధకములు ( Alpha adrenergic receptor blockers )   

  

      ఇవి ఆల్ఫా అడ్రినల్ గ్రాహకములను  నిరోధించి రక్తనాళములపై అడ్రినల్ హార్మోనుల ప్రభావమును తగ్గిస్తాయి. ధమనికల బిగుతును తగ్గిస్తాయి. ప్రాజొసిన్ ( Prazosin ), టెరజోసిన్ ( Terazosin ), డోక్సొజొసిన్ ( doxazosin ) ఈ తరగతికి చెందిన ఔషధములు. రక్తపీడనమును తగ్గించుటలో మిగిలిన తరగతులకు చెందిన ఔషధములు వీనికంటె మెరుగైనవి. ఇవి తొలిదినము రక్తపీడనమును తగ్గించినట్లు తరువాత తగ్గించవు. కళ్ళు తిరుగుట, నిట్టనిలువు స్థితిలో రక్తపీడనము తగ్గుట ( orthostatic hypotension ), తలనొప్పి వంటి అవాంఛిత ఫలితములు ముందు కలిగినా అవి క్రమేణా తగ్గుతాయి.

కాల్సియమ్ మార్గ  అవరోధకములు ( Calcium channel blockers )   

    ఈ ఔషధములు కణముల కాల్సియం మార్గములను బంధించి కాల్సియం గమనమును అరికట్టి రక్తనాళములలో మృదుకండరముల సంకోచమును తగ్గించి ధమనులను వ్యాకోచింపజేసి, రక్తపీడనమును తగ్గిస్తాయి. ఇవి హృదయమునకు  రక్తప్రసరణ పెంచుతాయి. హృద్ధమనుల ప్రసరణ లోపములు ( Ischemia  ), అధిక రక్తపీడనము కలవారిలోను, ఇతర ఔషధములతో  రక్తపీడనము లొంగనివారిలోను వీటి ప్రయోజనము కలదు. వీనిలో డైహైడ్రోపైరిడిన్ ( dihydropyridines ) తరగతికి చెందని వెరాపమిల్ ( Verapamil ), డిల్టియజెమ్ ( Diltiazem  ) హృదయ మాంద్యమును ( bradycardia ) కలిగించగలవు. హృదయ కండరముల సంకోచమును ( contractility ) తగ్గించగలవు. అందుచే హృదయ మాంద్యము, ప్రేరణ ప్రసరణ లోపములు ( Impulse conduction defects ) కలవారిలోను, హృదయ వైఫల్యము ( Congestive heart failure ) కలవారిలోను వీటి వాడుకలో జాగ్రత్త అవసరము. డైహైడ్రోపైరిడిన్ తరగతికి చెందిన ఏమ్లోడైపిన్ ( amlodipine ), ఫెలోడైపిన్ ( felodipine ) వంటి మందులు హృదయ మాంద్యమును కలిగించవు, హృదయ సంకోచమును అంతగా తగ్గించవు. కాని వీటి వలన పాదములలో పొంగు కలుగవచ్చును. నారంగకాలేయ వ్యాధిగ్రస్థులలో ( cirrhosis of liver ) కాల్సియం మార్గ అవరోధకముల మోతాదులు తగ్గించవలసి ఉంటుంది.

మస్తిష్క కేంద్ర ఔషధములు ( Centrally acting adrenergic agents ) 

    క్లానిడిన్ ( Clonidine ) ఈ కోవకు చెందిన మందు. ఇది మస్తిష్క మూలములో ఆల్ఫా -2 గ్రాహకములను ఉత్తేజపఱచి కాటిఖాలమైన్ల ( catecholamines ) విడుదలను తగ్గించి రక్తనాళముల బిగుతును తగ్గించి రక్తపీడనమును తగ్గిస్తుంది. దీని వలన హృదయ మాంద్యము ( bradycardia ), మత్తుదల ( drowsiness ), నోరు పిడచకట్టుకొనుట వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును. సత్వర ఉపసంహరణము ( acute withdrawal ) వలన రక్తపీడనము బాగా పెరుగుట, గుండెవేగము పెరుగుట , ఒళ్ళు చెమర్చుట వంటి లక్షణములు కనిపిస్తాయి. 

ప్రత్యక్ష  రక్తనాళ వ్యాకోచకములు ( Direct vasodilators ) 

    ఈ ఔషధములు ప్రత్యక్షముగా రక్తనాళములపై పనిచేసి వాటి బిగుతును తగ్గించి రక్తపీడనము తగ్గిస్తాయి. మిగిలిన ఔషధములకు తగ్గని రక్తపు పోటునకు వీటిని వాడుతారు. 

    హైడ్రాలజిన్ ను( Hydralazine ) గర్భిణీ స్త్రీలలో రక్తపీడనము అదుపులో పెట్టుటకు కూడా ఉపయోగిస్తారు. హైడ్రాలజిన్ వలన గుండెవేగము హెచ్చి హృద్ధమని వ్యాధిగ్రస్థులలో గుండెనొప్పి , గుండెపోటులు కలుగగలవు. ఇది రెనిన్ విలువలు పెంచి శరీర ద్రవపరిమాణమును పెంచగలదు. 

ఈ అవాంఛిత ఫలితములను అరికట్టుటకు దీనిని బీటా గ్రాహక అవరోధకములతోను ( beta adrenergic receptor blockers ), మూత్రకారకములతోను ( diuretics ) కలిపి వాడుతారు. లూపస్ వంటి వ్యాధి దీని వలన కలిగితే ఈ మందును ఆపివేయాలి. దీని వలన తలనొప్పి, వాంతులు, గుండెవేగము పెరుగుట, నిట్టనిలువు స్థితిలో రక్తపీడనము తగ్గుట ( postural hypotension ) వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కొందఱిలో కలుగుతాయి.

    మినాక్సిడిల్ ( Minoxidil ) వాడే వారిలో బరువు హెచ్చుట, రోమములు ఎక్కువగా పెరుగుట (hypertrichosis), హృత్కోశములో నీరుపట్టుట ( pericardial effusion ) వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును. 

    ఇంకా పలురకాల మందులు అధికపీడన నివారణకు ఉన్నాయి.

    ఏ ఔషధమైనా అనుకూల ఫలితాలనే గాక ప్రతికూల ఫలితాలను కూడా కలిగించవచ్చును. కాబట్టి వైద్యులు వాటిని గమనిస్తూ ఉండాలి. మూత్రకారకములను వాడేటపుడు, పొటాసియము విలువలను మధ్య మధ్య పరీక్షించాలి.

    రక్తపుపోటును అదుపులో ఉంచుటకు కొందఱికి అనేక ఔషధాల అవసరము కలుగవచ్చును.

    రక్తపుపోటు ఎక్కువగా ఉన్నపుడు ఎట్టి నలత చూపించకపోయినా, అవయవాలపై దీర్ఘకాలిక దుష్ఫలితాలను కలిగిస్తుంది. అధికపీడన సంక్షోభము సంభవిస్తే గుండెపోటు, మస్తిష్క విఘాతము, దృష్టిలోపము, మూత్రాంగ వైఫల్యము, హృదయ వైఫల్యము వంటి విషమ సంఘటనలు కలుగవచ్చును.అందువలన వీలు కలిగించుకొని, అప్పుడప్పుడు రక్తపీడనము పరీక్షించుకోవాలి. వైద్యులను సంప్రదించి వారి సలహాలు అనుసరించాలి. ఆరోగ్యవిషయ పరిజ్ఞానము సమకూర్చుకొనుట చాలా మంచిది. కాని సంపూర్ణ పరిజ్ఞానము, అవగాహన, అనుభవము ఆ వృత్తిలో లేనివారికి కలుగదు కాబట్టి వైద్యుల సలహాలను పాటించుట అవసరము.

పదజాలము :

Aorta = బృహద్ధమని

Atrium  = కర్ణిక

Diastolic pressure = వికాసపీడనము ( గ.న )

 Hypertension = అధిక రక్తపీడనము ; అధిక రక్తపుపోటు 

Hypertensive crisis = అధిక ( రక్త ) పీడన సంక్షోభము ( గ.న )

Inferior venacava = అధోబృహత్సిర

Intravenous drugs = సిరాంతర ఔషధములు ( గ.న )

Pulmonary artery = పుపుస ధమని

Pulmonary vein = పుపుస సిర

Smooth muscle  మృదుకండరము

Superior venacava = ఊర్ధ్వ బృహత్సిర

Systolic pressure = ముకుళిత పీడనము ( గ.న ) ; సంకోచపీడనము ( గ.న )

Ventricles = జఠరికలు

( వైద్యవిషయములను తెలుగులో చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమతమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి. ఉపయుక్తము అనుకుంటే నిరభ్యంతరముగ పంచుకొనండి. )

మధుమేహవ్యాధి ( Diabetes Mellitus )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )  : 

                                 మధుమేహవ్యాధి

                              (  Diabetes mellitus )

                                                                                       డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.

          

    క్రీస్తు పూర్వము 1500 సంవత్సర ప్రాంతములోనే  " మధుమేహ వ్యాధిని " భారతీయ వైద్యులు వర్ణించారు. ఈ వ్యాధిగ్రస్థుల మూత్రము చుట్టూ చీమలు చేరడము గమనించి , వారి మూత్రము మధురమని గ్రహించారు.  ఈజిప్టు దేశపు వైద్యులు ఆ వ్యాధిని అతిమూత్రవ్యాధిగా వర్ణించారు. శుశ్రుతుడు, చరకుడు మధుమేహవ్యాధి రెండు విధములని, పిల్లలలో ఒకరకముగను, పెద్దలలో వేఱొక లక్షణములతో ఉంటుందని పసిగట్టారు. చిరకాలము క్రితమే కనుగోబడిన యీ వ్యాధి ప్రాబల్యము ఇరువది శతాబ్దములో బాగా హెచ్చినది. ఒకప్పుడు ధనిక వర్గాలలో ప్రాబల్యమైన యీ వ్యాధి యీ తరములో పేద, మధ్యతరగతి వారిలో విరివిగా పొడచూపు చున్నది.

రక్తములో చక్కెర 

    శరీరమునకు అవసర మయ్యే శక్తి ఆహారము ద్వారా మనకు లభిస్తుంది. ఆహారపదార్ధాలలో పిండిపదార్థములు ( Carbohydrates ), క్రొవ్వులు ( Fats ), మాంసకృత్తులు ( Proteins ) శక్తిని ఇస్తాయి. వాటి నుంచి లభ్యమయ్యే శక్తిని ( ఉష్ణమును ) కాలరీలుగా ( Calories )  కొలుస్తారు.

    శరీర సాధారణ జీవప్రక్రియలకు ( metabolism ) కొన్ని కాలరీలు ఖర్చవుతాయి. మనము పడే శారీరక శ్రమ, వ్యాయామము, క్రీడలకు , బాల్య కౌమారక అవస్థలలో పెరుగుదలకు అదనముగా శక్తి వెచ్చింపబడుతుంది. పెరుగుదల నిలిచాక మనకు ఆహారపు టవసరాలు  తగ్గుతాయి. దైనందిక అవసరాలకు మించి తినే తిండి  కాలేయము ( Liver ), కండరములలో మధుజని (  Glycogen ) అనే సంకీర్ణ శర్కర ( complex carbohydrate ) గాను,   చర్మము క్రింద పొరలో ( Adipose tissue ) కొవ్వుగాను, ఇన్సులిన్ సహకారముతో దేహము అంతటా నిలువవుతుంది. రక్తములో చక్కెర గ్లూకోజు ( Glucose ) రూపములో ప్రవహించి దేహములో కండరములకు, వివిధ అవయవాలకు , కణజాలమునకు యింధనముగా చేరుతుంది.

    మధుజని ( Glycogen ) ఉత్పత్తిని మధుజనిజాతము ( Glycogenesis ) అని అంటారు. శక్తి అవసరమయినప్పుడు, రక్తములో చక్కెర ( Glucose  ) స్థాయి తగ్గినప్పుడు, కాలేయము, కండరములలో  మధుజని ( Glycogen ) మధుజని విచ్ఛిన్నము ( Glycogenolysis ) అనే ప్రక్రియతో చక్కెరగా విచ్ఛిన్నమవుతుంది.   క్రొవ్వుపొరలలోని క్రొవ్వు నుంచి శర్కర నవజాతము ( Gluconeogenesis ) అనే ప్రక్రియ వలన చక్కెర ( Glucose ) ఉత్పత్తి అవుతుంది. ఈ చక్కెర రక్తము ద్వారా కణజాలమునకు, చేరి వినియోగపడుతుంది.

    సాధారణముగ రక్తపు చక్కెర విలువ పరగడుపున ( ఉపవాస విలువ ; Fasting values ) 80 మి.గ్రా నుంచి 100 మి.గ్రాముల వఱకు ఉంటుంది. భోజనము చేసిన రెండుగంటల తరువాత పరీక్షిస్తే చక్కెర 140 మి.గ్రా. వఱకు ఉండవచ్చును. ఉపవాసపు చక్కెర విలువ 126 మి.గ్రా మించినా, రెండు గంటల భోజనానంతరపు చక్కెర విలువ 200 మి.గ్రా మించినా మధుమేహవ్యాధి ఉన్నదని నిర్ణయించవచ్చును. ఈ విలువల దరిదాపులలో ఉంటే శర్కర అసహనము ( Glucose Intolerance ) గాను, మధుమేహవ్యాధికి చేరువలో ( Borderline Diabetes ) ఉన్నట్లుగాను పరిగణించి వ్యాధి నివారణకు కృషి చెయ్యాలి.

మధుమేహవ్యాధికి కారణాలు 

    జీర్ణాశయపు సమీపమున దిగువగా ఉన్న క్లోమగ్రంధి ( Pancreas ) క్లోమరసమును ఉత్పత్తి చేసి ఆహారము జీర్ణమవుటకు తోడ్పడుతుంది. ఆ క్లోమరసము క్లోమనాళము ద్వారా  చిన్నప్రేవుల తొలిభాగము డుయోడినంకి ( duodenum ) చేరుతుంది.

    క్లోమగ్రంధిలో చిన్న చిన్న దీవులుగా ( Islets of Langerhans ) ఉండే బీటా కణములు ( beta cells ) ఇన్సులిన్ ( isulin ) అనే వినాళరసం ను ( hormone ) స్రవించి రక్తము లోనికి విడుదల చేస్తాయి. ఈ దీవులలో ఉండే ఆల్ఫా కణములు ( alpha cells) గ్లూకగాన్ ( Glucagon ) అనే వినాళ రసమును ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ఇన్సులిన్, గ్లూకగాన్ లు ఒకదానికి ఇంకొకటి వ్యతిరేకముగా పనిచేస్తాయి.

    రక్తములో ఆహారము తిన్న తరువాత, చక్కెర విలువలు పెరిగినప్పుడు  ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి పెరిగి రక్తములో ఇన్సులిన్ విలువ పెరుగుతుంది. ఈ ఇన్సులిన్ చక్కెరను కణాలలోనికి పంపుతుంది. కాలేయము, కండరాలలో అదనపు చక్కెరను మధుజనిగా (  Glycogen ) మారుస్తుంది. క్రొవ్వుకణాలలోనికి చక్కెరను చేర్చి క్రొవ్వుగా మారుస్తుంది. కణములలో చక్కెర వినియోగపడి శక్తి విడుదల కావటానికి కూడా ఇన్సులిన్ దోహదకారి. ఇన్సులిన్ వలన చక్కెర విలువలు అదుపులోకి వస్తాయి.

    రక్తములో చక్కెర విలువలు బాగా పడిపోతే గ్లూకగాన్ స్రావము పెరుగుతుంది. గ్లూకగాన్ కాలేయము, కండరములలో మధుజని విచ్ఛిన్నమును ( Glycogenolysis  ), క్రొవ్వుపొరలలో మద విచ్ఛిన్నమును ( Lypolysis )  ప్రేరేపించి చక్కెర ఉత్పత్తిని పెంచుతుంది. అందుచే రక్తములో చక్కెర విలువలు పెరుగుతాయి.. ఎడ్రినలిన్, ఎడ్రినల్ కార్టికోస్టీరాయిడ్ ల వంటి హార్మోనుల ప్రభావము కూడా చక్కెర విలువలపై ఉంటుంది.

    ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి  తగ్గినా, ఇన్సులిన్ కు అవరోధము ఎక్కువయి ( Insulin Resistance ), ఉత్పత్తి అయిన ఇన్సులిన్ సమర్థవంతముగా పనిచేయలేకపోయినా, చక్కెరపై అదుపు తగ్గుతుంది. చక్కెర  కాలేయము, కండరాలలో మధుజనిగా మారదు. క్రొవ్వుపొరలలో క్రొవ్వుగా మార్పు చెందదు. కణజాలములోనికి తగినంతగా ప్రవేశించదు. చక్కెర ప్రాణవాయువుతో కలిసి బొగ్గుపులుసు వాయువు, ఉదకములుగా విచ్ఛిత్తి జరిగి,శక్తి విడుదల అగుటకు కూడా ఇన్సులిన్ అవసరమే.
   

    ఇన్సులిన్ లోపము, అసమర్థతల వలన రక్తములో  చక్కెర విలువలు పెరిగి మధుమేహవ్యాధి కలుగ జేస్తాయి.

  మధుమేహవ్యాధి రకములు  

మొదటి రకపు మధుమేహవ్యాధి ( Type 1 Diabetes mellitus )

     

    మొదటి రకపు మధుమేహము ( Type -1 or  Insulin Dependent ) ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి లోపము వలన కలుగుతుంది. వ్యాధిగ్రస్థులలో ఇన్సులిన్ విలువలు తక్కువగా ఉంటాయి. ఇన్సులిన్ తోనే వ్యాధిని నయము చేయగలము. ఈ మధుమేహము ఇన్సులిన్ అవలంబితము ( Insulin Dependent ). బాల్యావస్థలోను, తరుణ ప్రాయములోను ఈ వ్యాధి ప్రస్ఫుటము అవుతుంది. ఇన్సులిన్ తప్ప యితర మందులు ఈ వ్యాధికి నిష్ప్రయోజనము.

రెండవ రకపు మధుమేహము ( Type 2 Diabetes mellitus )

    రెండవ రకపు మధుమేహము  ఇన్సులిన్ పై ఆధార పడనిది ( Type -2 or Non Insulin Dependent) . దీనిని వయోజనులలో చూస్తాము. స్థూలకాయులలో , ఇన్సులిన్ సమర్థత  తగ్గుట వలన ఈ వ్యాధి కలుగుతుంది. అంత్యదశలలో తప్ప ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి బాగానే ఉంటుంది. ఇన్సులిన్ కి అవరోధము ( Resistance ) పెరిగి, దాని సమర్థత తగ్గి మధుమేహము కలుగుతుంది. జీవనశైలి మార్పులు, నియమితాహారము, వ్యాయామములు  వ్యాధి నివారణకు, వ్యాధిని అదుపులో ఉంచుటకు తోడ్పడుతాయి. మెట్ ఫార్మిన్ ( metformin ). ఇన్సులిన్ స్రావకములు (  Insulin Secretagogues ), ఇన్సులిన్లను అవసరము బట్టి వ్యాధిని అదుపులో ఉంచుటకు వాడుతారు.

కారణములు 

    (1) మొదటి రకపు  మధుమేహవ్యాధి జన్యుసంబంధమైనది. శరీరరక్షణ వ్యవస్థ స్వయంప్రహరణము వలన ( Autoimmune process  ), క్లోమములోని బీటా కణములు నాశనమగుటచే ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి వీరిలో లోపిస్తుంది.

    (2) రెండవ రకపు వయోజన మధుమేహము కూడా వంశపారంపర్యముగా వచ్చే జన్యుసంబంధము కావచ్చును. కాని జీవనశైలి, వ్యాయామలోపము, మితము మించి తినుట, చక్కెరపానీయములు, చక్కెరతినుబండారములు, మితిమీరిన  క్రొవ్వుపదార్థపు వాడుకలు ( ముఖ్యముగా సంతృప్తపు క్రొవ్వులు ) , ధూమపానము, మితము మించి మద్యము తాగుట, స్థూలకాయములు ఈ మధుమేహము కలుగుటకు ఎక్కువగా తోడ్పడుతాయి. కణాలలో ఇన్సులిన్ గ్రాహకముల ( Receptors ) అవరోధము పెరుగుటచే ఇన్సులిన్ సమర్థత  తగ్గుతుంది. రక్తములో ఇన్సులిన్ విలువలు ఎక్కువగా ఉన్నా దాని ఫలితము తక్కువే.

    గర్భిణీ స్త్రీలలో పెక్కు వినాళ గ్రంథుల స్రావకముల వలన ( Harmones) గర్భిణీ మధుమేహము  ( Gestational Diabetes ) కలుగ వచ్చును. ప్రసవము తర్వాత చాలామందిలో మధుమేహము నయమవుతుంది.

    ప్రవర్ధక స్రావ ఆధిక్యత ( growth hormone excess ), గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( hyperthyroidism ), కుషింగ్ వ్యాధి ( Cushing syndrome ), వంటి ఇతర వినాళ గ్రంథుల వ్యాధులు, క్లోమ వ్యాధులు, గ్లూకోకార్టికోస్టీరాయిడుల వంటి మందులు, శస్త్రచికిత్సతో క్లోమమును తీసివేయుట, మరికొన్ని యితర వ్యాధుల వలన మధుమేహము కలుగ వచ్చును.

వ్యాధి లక్షణాలు 

    రక్తములో చక్కెర స్థాయి పెరిగి మూత్రములో చక్కెర విసర్జింపబడితే, చక్కెరతో బాటు జలవిసర్జన కూడా కలిగి అతిమూత్రము కలుగుతుంది. జలనష్టము వలన దాహము పెరుగుతుంది. చక్కెర నష్టము వలన బరువు తగ్గుతారు. ఆకలి పెరిగి వారు తిండి ఎక్కువగా తిన్నా బరువు తగ్గుతారు. కళ్ళ  కటకములలో చక్కెర,  నీరు చేరి కటకపు ఆకారము మారడము వలన దృష్టిలోపాలు కలుగ వచ్చును. కొందఱిలో విశేషముగ లక్షణాలు పొడచూపక పోవచ్చును. కొందఱు క్లిష్టపరిస్థితులతోనే వైద్యులను సంప్రదించ వచ్చును.

మధుమేహము వలన వచ్చే జటిలములు 

    మధుమేహవ్యాధి వలన సూక్ష్మ రక్తనాళములు కుచించుకుపోతాయి. రక్తనాళములు బిరుసెక్కి ధమనీకాఠిన్యము ( Atherosclerosis   ) కలిగి హృద్రోగములు, మస్తిష్క విఘాతములు ( Cerebrovascular accidents ), మూత్రాంగ వైఫల్యము ( Renal failure ), దూర రక్తప్రసరణ లోపములు ( Peripheral Vascular disease ) కలుగుతాయి. మధుమేహము వలన దృష్టిదోషములు,  దూరనాడుల తాపముతో ( Peripheral neuritis ) స్పర్శలోపములు కలుగ వచ్చును.

    ఇన్సులిన్ లోపము అధికమైతే చక్కెర ఆమ్లజనీకరణము ( Oxygenation ) అసంపూర్తి కావుటచే కీటోనులు ( Ketones ) పెరిగి రక్తము ఆమ్లీకృతము కావచ్చును ( Diabetic Keto Acidosis ) దీని వలన అత్యవసర పరిస్థితి కలుగవచ్చు. అపస్మారకస్థితి రావచ్చును. చక్కెర స్థాయి బాగా పెరుగుతే రక్త రసాకర్షణ పీడనము పెరిగి అపస్మారక స్థితి ( Hyperosmolar coma ) కలుగ వచ్చు.

వ్యాధి నిర్ణయము  

    రక్తములో చక్కెర విలువలు చూసి వ్యాధిని నిర్ణయించవచ్చును. రక్తములో గ్లైకేటెడ్ హీమోగ్లోబిన్ ( Glycated Haemoglobin ) విలువలు కూడా మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులలో పెరుగుతాయి.

చికిత్స 

    మొదటి రకపు మధుమేహమునకు ఇన్సులిన్ వాడుక తప్పనిసరి.

    వయోజన మధుమేహమునకు జీవనశైలి మార్పులు తప్పనిసరి. పరిమితాహారము, క్రొవ్వులు, చక్కెరల  వినియోగమును నియంత్రించుట, వ్యాయామము చేయుట, చక్కెరపానీయాలు మానుట, పొగత్రాగుట మానుట, మద్యము వాడుక పరిమితిలో ఉంచుట చాలా అవసరము.

    మెట్ ఫార్మిన్, ఇన్సులిన్ స్రావక ప్రేరణములు ( insulin secretagogues ), క్రమరీతిలో వైద్యులు వాడుతారు. అవసరమయితే ఇన్సులిన్ వాడుక తప్పదు. 

    రక్తపుపోటును అదుపులో పెట్టుట, స్టాటిన్స్ తో కొలెస్ట్రాల్ ని తగ్గించుట, మూత్రాంగముల ( kidneys ) రక్షణకు  ఏస్ ఇన్హిబిటర్లు ( ACE inhibitors)  వాడుట, హృదయఘాతములను ( Heart attacks ), మస్తిష్క విఘాతములను నివారించుటకు ఎస్పిరిన్ వాడుట, కళ్ళపరీక్షలు, సరియైన పాదరక్షలు చికిత్సలో భాగమే. స్థూలకాయములను తగ్గించుట చాలా అవసరము. సారాయి త్రాగేవారు వాడుకను పరిమితిలో ఉంచుకోవాలి.

 చికిత్స లక్ష్యములు 

    మధుమేహవ్యాధి లక్షణములను అదుపులో పెట్టుట , రక్తపు చక్కెరలను అదుపులోఉంచుట, వ్యాధి వలన కలిగే ఉపద్రవములను అరికట్టుట చికిత్స లక్ష్యములు . వీరిలో రక్తపీడనమును , రక్తములో కొవ్వుపదార్థములను అదుపులో ఉంచుట కూడా చాలా ముఖ్యము .

చక్కెరల నియంత్రణ  

    మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులలో రక్తములో పరగడుపు చక్కెర విలువలు, భోజనమునకు ముందు చక్కెర విలువలు 80-130 మి.గ్రాలు/ డె.లీ పరిధిలోను,  భోజనము తర్వాత 180 మి.గ్రాలు / డె.లీ లోపున, హీమోగ్లోబిన్ A 1 C విలువలు 7 % కంటె తక్కువగాను ఉంచుటకు ప్రయత్నించాలి. తక్కువ చక్కెర విలువలు ( శర్కర హీనత ; hypoglycemia )  కూడా నివారించాలి.

ఆహారము  

 

    మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులు తగిన పోషకపదార్థములు కల సమీకృతాహారమును భుజించాలి. స్థూలకాయులు బరువు తగ్గుటకు ఆహారములో కాలరీలను పరిమితము చేసుకోవాలి. పురుషులు దినమునకు 1200- 1800 కాలరీలకు, స్త్రీలు దినమునకు 1000- 1500 కాలరీలకు వారి బరువు, చేసే శారీరక శ్రమ బట్టి ఆహారమును నియంత్రించుకోవాలి. 

    వీరి ఆహారములో 45-65 % శాతము పిండిపదార్థములు, 10-30 % శాతము మాంసకృత్తులు, 30 % కంటె తక్కువగా కొవ్వులు 7% శాతము కంటె తక్కువగా సంతృప్తపు కొవ్వులు ( saturated fats ), 300 మి.గ్రాల కంటె తక్కువగా కొలెష్ట్రాలు ఉండాలి .

చక్కెర సూచిక / శర్కర సూచిక ( Glycemic index )

    ఆహారపదార్థములు   వాని చక్కెరలను రక్తములోనికి విడుదల చేయు వేగము బట్టి వాటి (రక్తపు) చక్కెర సూచిక ( శర్కర సూచిక ; Glycemic Index ) లను నిర్ణయిస్తారు. గ్లూకోజు చక్కెర సూచికను 100 గా ప్రమాణము లోనికి తీసుకుంటారు.

    ఆకు కూరలు, చాలా రకాల పళ్ళు, చిక్కుడు గింజలు, పప్పులు, పచ్చి కారట్ లు,శనగల చక్కెర సూచికలు తక్కువగా ఉంటాయి.

    అరటిపళ్ళు, ఎండుద్రాక్ష, అనాసపనాస,  ఓట్లు, ఇతర సిరియల్స్, మొక్కజొన్న, గోధుమ రొట్టెలు,చపాతీలు, చిరుధాన్యాల చక్కెర సూచికలు మధ్యస్థముగా ఉంటాయి.

    తెల్లబియ్యము, తెల్లబ్రెడ్లు,బంగాళదుంపల చక్కెర సూచికలు హెచ్చుగా ఉంటాయి.

    హెచ్చు చక్కెర సూచికలు గల ఆహారపదార్థములు రక్తపు చక్కెర విలువులను త్వరగా పెంచుతాయి. తక్కువ చక్కెర సూచికలు గల ఆహారపదార్థములు రక్తపు చక్కెర విలువలను నెమ్మదిగా పెంచుతాయి. మధుమేహవ్యాధి గలవారు తక్కువ చక్కెర సూచికలు గల ఆహారపదార్థములను వినియోగించుట మేలు.

    రక్తపు చక్కెర విలువలు బాగా పడిపోయిన వారు (hypoglycemia) ఎక్కువ చక్కెర సూచికలు గల ఆహారపదార్థములను సేవించ వలసి ఉంటుంది

వ్యాయామము 

    వ్యాయామము వలన దేహములో ఇన్సులిన్ కు ప్రతిఘటన ( resistance ) తగ్గుతుంది,  రక్తపు చక్కెర విలువలను అదుపులో ఉంచుట తేలిక అవుతుంది , జీవవ్యాపారక్రియ ( metabolism ) మెరుగవుతుంది. దినమునకు అరగంట నుంచి గంట వఱకు క్రీడలకు , వ్యాయామమునకు వినియోగించుట మేలు చేకూరుస్తుంది.

ఔషధములు 

    పిన్నవయస్సులో వచ్చే మొదటి రకపు మధుమేహవ్యాధి ( Type 1 diabetes mellitus ) చికిత్సకు ఇన్సులిన్ అవసరము. ఇన్సులిన్ వాడుక గుఱించి తర్వాత చర్చిస్తాను. 

    వయోజనులలో వచ్చే రెండవరకపు మధుమేహవ్యాధి ( Type 2 diabetes mellitus ) తీవ్రము కానప్పుడు, ఆహార వ్యాయామములతో అదుపులోనికి రానప్పుడు  వివిధ వర్గములకు చెందిన ఔషధములను వాడుతారు . ఆ మందులతో మధుమేహవ్యాధి అదుపులోనికి రానప్పుడు ఇన్సులిన్ వాడుక తప్పనిసరి అవుతుంది. 

బైగానైడ్ ( Biguanide )  

    మెట్ ఫార్మిన్ ( metformin ) ఈ తరగతికి చెందిన ఔషధము. ఇది కాలేయము నుంచి చక్కెర విడుదలను తగ్గిస్తుంది. కణజాలములో చక్కెర గ్రహణమును పెంచుతుంది. రక్తములో చక్కెర విలువలను తగ్గిస్తుంది. వాడకూడని పరిస్థితులు ( contraindications ) లేనివారిలో వైద్యులు మెట్ ఫార్మిన్ ను ప్రధమముగా ఎన్నుకుంటారు.

    రక్తపు క్రియటినిన్ విలువలు పురుషులలో  1.5 మి.గ్రా / డె.లీ , స్త్రీలలో 1.4 మి.గ్రా / డె.లీ మించి ఉన్నపుడు మెట్ ఫార్మిన్ వాడకూడదు. హృద్రోగముల వలన కాని, సూక్ష్మాంగజీవుల ఆక్రమణ ( sepsis ) వలన కాని రక్తపీడనము బాగా తగ్గి కణజాలమునకు రక్తప్రసరణ చాలనపుడు, రక్తములో ప్రాణవాయువు సంపృక్తత ( oxygen saturation ) బాగా తగ్గినపుడు, హృదయవైఫల్యము, కాలేయవైఫల్యము ఉన్నపుడు మెట్ ఫార్మిన్ వాడకూడదు . ఎక్స్ రే చిత్రీకరణములలో వ్యత్యాసపదార్థములు ( radio opaque contrast materials ) వాడుటకు ముందు మెట్ ఫార్మిన్ ను 48 గంటలు నిలిపివేయాలి. అరుదుగా మెట్ ఫార్మిన్ వాడుక వలన రక్తము ఆమ్లీకృతము ( acidosis ) కావచ్చును . వారిలో మెట్ ఫార్మిన్ వాడుకను ఆపివేయాలి. 

సల్ఫొనైల్ యూరియాలు ( Sufonylureas ) : 

        ఈ ఔషధములు క్లోమములో బీటా కణముల నుంచి ఇన్సులిన్ స్రావకమును ప్రేరేపిస్తాయి. ఆహారము తీసుకొనుటకు 30 - 60 నిమిషముల ముందు వీటిని తీసుకోవాలి. ఉపవాస స్థితులలో వీటిని తీసుకోకూడదు. ఈ మందులను సేవించి ఆహారము తినకపోతే రక్తపు చక్కెర విలువలు పడిపోగలవు.

        

        గ్లైబురైడు ( Glyburide ), గ్లైపిజైడ్ ( Glipizide ) లను దీర్ఘకాల మూత్రాంగవ్యాధి ఉన్నవారిలో వాడకూడదు. వృద్ధులలో వీటిని వాడునపుడు జాగ్రత్త అవసరము.  గ్లైమిపిరైడ్ ( Glimipiride ), గ్లిక్లజైడ్ ( Gliclazide ) లను మూత్రాంగవైఫల్యము ఉన్నవారిలోను, వృద్ధులలోను జాగ్రత్తతో వాడాలి.

మెగ్లిటినైడులు ( Maglitinides ) 

    మెగ్లిటినైడులు క్లోమములో ఇన్సులిన్ స్రావకమును ప్రేరేపిస్తాయి, చక్కెర విలువలను తగ్గిస్తాయి. ఇవి సల్ఫొనైల్ యూరియాలకంటె త్వరితముగా పనిచేసి, త్వరితముగా క్షీణిస్తాయి. ఈ మందులు సేవించిన వెంటనే ఆహారము తీసుకోవాలి. ఉపవాస సమయములలో వీటిని తీసుకో కూడదు. నెటిగ్లినైడ్ ( Nateglinide ), రెపగ్లినైడ్ ( Repaglinide ), మిటిగ్లినైడ్ ( Mitiglinide ) ఈ తరగతిలో ఔషధములు. రెపగ్లినైడ్ ను మూత్రవైఫల్యము ( renal failure ) కలవారు వాడకూడదు .

థయాజోలిడిన్ డయోన్స్ ( Thiazolidinediones  ) 

    పయోగ్లిటజోన్ ( Pioglitazone ) ఈ తరగతి ఔషధము. ఇది కాలేయముపైన, కండరములపైన, దేహములో కొవ్వుపైన ఇన్సులిన్ ప్రభావమును ఇనుమడింపజేసి రక్తములో చక్కెర విలువలను తగ్గిస్తుంది.

    దీనిని హృదయ వైఫల్యము  కలవారిలోను, కాళ్ళపొంగులు, హృద్ధమని వ్యాధులు, హృదయపు ఎడమ జఠరిక ప్రమాణము పెరిగినవారిలోను, మూత్రాంగవైఫల్యము కలవారిలోను వాడకుండుట మేలు. దీనిని వాడుటకు ముందు, వాడుతున్నపుడు కాలేయ జీవోత్ప్రేరకములను ( liver enzymes  ) పరిశీలిస్తూ ఉండాలి.

డి.పి.పి-4 అవరోధకములు ( Dipeptidyl peptidase -4 inhibitors ) : 

    ఇవి డైపెప్టిడిల్ పెప్టైడేస్-4 అనే  జీవోత్ప్రేరకమును అవరోధించి ఇన్ క్రెటిన్స్ ( incretins ) క్షీణతను మందగింపజేస్తాయి. ఇన్క్రెటి్న్లు గ్లూకగాన్ విడుదలను మందగింపజేసి ( గ్లూకగాన్ చక్కెర విలువలను పెంచుతుంది. ), ఇన్సులిన్ స్రావకమును పెంచుతాయి. రక్తములో చక్కెర విలువలను తగ్గిస్తాయి. 

    వీనిని అదివరలో క్లోమతాపము కలిగిన వారు వాడకూడదు. వీని వలన  చర్మవిస్ఫోటములు ( rash ), దద్దుర్లు , చర్మములో పొంగులు ( angioedema ) వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగవచ్చును. ఆలోగ్లిప్టిన్ ( Alogliptin ), లినగ్లిప్టిన్ (  Linagliptin ), సాక్సాగ్లిప్టిన్ ( Saxagliptin ), సిటగ్లిప్టిన్ ( Sitagliptin ) ఈ తరగతికి చెందిన ఔషధములు.

ఆల్ఫాగ్లూకోసైడేజ్ అవరోధకములు ( Alpha Glucosidase inhibitors ) 

    ఇవి చిన్నప్రేవుల లోపొరలో గల ఆల్ఫా గ్లూకోసైడేజ్ అనే జీవోత్ప్రేరకమును అవరోధించి బహుళ శర్కరలు ( polysaccharides  ) ఏకశర్కరులుగా ( monosaccharides ) మార్పుచెందుటను అవరోధిస్తాయి. అందువలన చక్కెరలు త్వరగా రక్తములోనికి గ్రహింపబడవు. భోజనము పిమ్మట చక్కెరవిలువలు ( postprandial blood sugars ) త్వరగా పెరిగిపోవు .

సోడియమ్ గ్లూకోజ్ కోట్రాన్స్ పోర్టర్ -2 అవరోధకములు ( Sodium glucose cotransporter -2 inhibitors ) 

    ఇవి మూత్రనాళికల పూర్వభాగములో ( proximal convoluted tubules ) చక్కెరల పునర్గ్రహణమును ( reabsorption ) తగ్గించి మూత్రములో చక్కెర నష్టమును పెంచి రక్తపు చక్కెర విలువలను తగ్గిస్తాయి. మూత్రాంగ వ్యాధులు కలవారు వీటిని వాడకూడదు. కెనగ్లిఫ్లొజిన్ ( Canagliflozin ), డాపాగ్లిఫ్లొజిన్ (  Dapagliflozin ),ఎంపాగ్లిఫ్లొజిన్  ( Empagliflozin ) ఈ తరగతికి చెందిన ఔషధములు . 

 గ్లూకగాన్ వంటి పెప్టైడు-1 ప్రేరేపకములు ( Glucagon - like- peptide -1 analogs ) :

    ఈ ఔషధములు జి.ఎల్.పి-1 గ్రాహకములను ప్రేరేపించి ఇన్సులిన్ స్రావకమును ఇనుమడింపజేస్తాయి. ఆల్బిగ్లుటైడ్ ( Albiglutide ), డ్యూలగ్లుటైడ్ ( Dulaglutide ), ఎక్సినటైడ్ ( Exenatide ), లిరగ్లుటైడ్  Liraglutide ) ఈ తరగతికి చెందినవి. వీటిని చర్మము క్రింద సూదిమందుగా తీసుకోవాలి. ఇదివరలో క్లోమతాపము ( pancreatitis ) కలవారిలోను, గళగ్రంథిలో మెడుల్లరీ కర్కటవ్రణములు ( medullary thyroid carcinomas ) కలవారిలోను ఈ మందులను వాడకూడదు.

    ఈ ఔషధములలో మధుమేహవ్యాధి తీవ్రతను బట్టి ఒకటి లేక రెండు మందులను మొదలుపెట్టి రక్తపు చక్కెర విలువలను గమనిస్తూ వాటి మోతాదులను క్రమేణ సవరించాలి. ఆ మందుల మోతాదులు అధిక ప్రమాణములకు చేరినాసరే మధుమేహవ్యాధి అదుపులోనికి రాకపోతే కొత్తమందులను వాటికి క్రమేణ చేర్చాలి. అవాంఛిత ఫలితములను కూడా గమనిస్తూ ఉండాలి. నియమితాహారము, తగిన వ్యాయామములను విడువకూడదు. 

    పై ఔషధములతో మధుమేహమును నియంత్రించ లేనపుడు ఆ ఔషధములతో బాటు ఇన్సులిన్ వాడుక మొదలుపెట్టాలి. రెండవరకపు మధుమేహము క్లోమములో  బీటా కణముల ( beta cells of islets of Langerhans ) విధ్వంసము వలన కలుగుతుంది. కాబట్టి ఆ విధ్వంసము కొనసాగుటచే చాలా మందిలో వారి జీవితకాలములో ఇన్సులిన్ వాడుక అవసరము పడుతుంది. 

ఇన్సులిన్లు ( Insulins ) 

    సహజమైన ఇన్సులిన్ ( Regular Insulin ) క్లోమములో స్రవించబడుతుంది. 1921 లో కనుగొనబడిన సహజ ఇన్సులిన్ చాలా సంవత్సరములు వాడుకలో ఉన్నా, తర్వాత పరిశోధనల ఫలితముగా చాలా ఇన్సులిన్లు వాడుకలోనికి వచ్చాయి. ఇన్సులిన్లను క్రింది విధముగా విభజిస్తారు.

    సత్వర ఇన్సులిన్లు ( Rapid acting insulins ) :  లిస్ప్రో ( lispro ), ఏస్పర్ట్ ( aspart ) , గ్లూలిసిన్ ( glulisine ) ఇన్సులిన్లు తీసుకొన్న 15-30 నిమిషములలో పనిచేయడము మొదలిడి 3-5 గంటల వఱకు పనిచేస్తాయి.

 

    సహజ ఇన్సులిన్ ( regular Insulin ) 30- 60 నిముషములలో మొదలిడి 6- 8 గంటల వఱకు పనిచేస్తుంది.

    మధ్యస్థ ఇన్సులిన్లు ( intermediate acting Insulins ) : లెంటి ( lente ), ఎన్.పి.హెచ్ ( NPH ) ఇన్సులిన్లు 1-2 గంటలలో మొదలిడి 18-24 గంటల వఱకు పనిచేస్తాయి.

    దీర్ఘకాలిక ఇన్సులిన్లు ( long acting Insulins ): డెటమీర్ ( Detemir ) ఇన్సులిన్ 3-4 గంటలలో పనిచేయడము మొదలుపెట్టి 18-24 గంటలు, గ్లార్గిన్ ( glargine ) ఇన్సులిన్ 4-6 గంటలలో మొదలిడి 20-24 గంటల వఱకును, అల్ట్రాలెంటి ( ultralente ) ఇన్సులిన్ 3-4 గంటలలో మొదలిడి 24 గంటల వఱకు పనిచేస్తాయి. 

    ఇన్సులిన్లను సూదిమందుగా చర్మము క్రింద పొట్టలో కాని, తొడలలో కాని, పిఱుదులలో కాని తీసుకోవాలి.

    వయోజనులలో రెండవ తరగతి మధుమేహవ్యాధి  ( Type -2 diabetes ) ఇతర ఔషధములతో అదుపులోనికి రానప్పుడు, గర్భవతులలో మధుమేహవ్యాధికి ( gestational diabetes ), మధుమేహములో కీటోనుల వలన రక్తము ఆమ్లీకృతము అయినపుడు ( diabetic keto acidosis ), చక్కెర విలువలు చాలా ఎక్కువై అధిక రసాకర్షణ అపస్మారకస్థితి కలిగినపుడు( hyper osmolar coma ) చికిత్సకు ఇన్సులిన్లు వాడవలెను.

    ఇన్సులిన్లు వాడవలసినపుడు ఏ రకములవి ఎంత మోతాదులలో వాడాలో ఒక్కొక్కరికి వ్యక్తీకరించవలసి ఉంటుంది.

    కొందఱిలో మధ్యస్థ ( intermediate ) లేక దీర్ఘకాలిక ( long acting ) ఇన్సులిన్లు ఉదయము ఆహారమునకు ముందుగాని, రాత్రి భోజనమునకు ముందుగాని, దినమునకు ఒకసారి  లేక  రెండు పర్యాయములు తీసుకుంటే సరిపోతుంది. 

    కొందఱిలో మధ్యస్థ లేక దీర్ఘకాలిక ఇన్సులిన్ + సత్వర ఇన్సులిన్ ల మిశ్రమము దినమునకు ఒకటి లేక రెండు పర్యాయములు భోజనమునకు ముందు తీసుకుంటే రక్తపు చక్కెరవిలువలు, హీమోగ్లోబిన్ ఎ-1 సి విలువలు అదుపులో ఉండవచ్చు.

    కొందఱిలో దినమునకు ఒకటి లేక రెండు పర్యాయములు మధ్యస్థ లేక దీర్ఘకాలిక ఇన్సులిన్ మౌలికపు ఇన్సులిన్ గా ( basal insulin ) దినమంతా చక్కెర విలువలను అదుపులో ఉంచుటకు వాడి  ప్రతి భోజనమునకు ముందు  సత్వర ఇన్సులిన్ ను కూడా వాడ వలసి ఉంటుంది. భోజన పూర్వపు ( premeal ) ఇన్సులిన్లు భోజనము వలన పెరిగే చక్కెర విలువలను సమస్థితిలో ఉంచుటకు తోడ్పడుతాయి. 

      

    మౌలిక + భోజనపూర్వ ఇన్సులిన్లు ( basal insulin + premeal insulin ) వాడునపుడు దినమునకు అవసరమయే మొత్తపు ఇన్సులిన్ లో  సుమారు 50-60 శాతపు ఇన్సులిన్ ను మౌలిక ( basal ) ఇన్సులిన్ గా వాడుతారు. ఈ మౌలిక ఇన్సులిన్ మోతాదును ఉపవాసపు ( fasting ) చక్కెర విలువలు 130 మి.గ్రాలు కంటె తక్కువగా ఉండునట్లు సవరించుకోవాలి. భోజన పూర్వపు  ( premeal )  ఇన్సులిన్ ను ఆ యా భోజనముల పరిమాణము అందులో ఉన్న పిండిపదార్థముల పరిమాణముల బట్టి నిర్ణయించుకోవలసి ఉంటుంది. చక్కెరవిలువలు గమనిస్తూ మోతాదులను సవరించుకోవాలి.

    ఉదయము పరగడుపు చక్కెర విలువలు కాని, మిగిలిన పూటలలో భోజనమునకు ముందు చక్కెర విలువలు కాని ఎక్కువగా ( 150 మి.గ్రాలు మించి ) ఉన్నపుడు వాటిని అదుపులో పెట్టుటకు అదనపు సత్వర ఇన్సులిన్ తీసుకోవలసి ఉంటుంది. ఆ అదనపు ఇన్సులిన్ ను సవరణ ఇన్సులిన్ గా ( correction factor ) వ్యవహరిస్తారు.

    అట్లే భోజనమునకు ముందు చక్కెరవిలువలు బాగా తక్కువగా ఉన్నపుడు ( 80-90 మి.గ్రాలు లోపల ) భోజనపూర్వపు ఇన్సులిన్ మోతాదును తగ్గించుకోవలసి ఉంటుంది. 

    ఇన్సులిన్ అవలంబిత మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులు ( Type -1 insulin dependent diabetes )  మౌలిక ( basal ) ఇన్సులిన్ + భోజనపూర్వపు ( premeal ) ఇన్సులిన్లు గా ఇన్సులిన్లను  ఎక్కువ పర్యాయములు ( multiple daily injections ) తీసుకోవలసి ఉంటుంది. అధిక చక్కెర విలువలకు సవరణ ఇన్సులిన్  ( corrective insulin ) అదనముగా తీసుకోవలసి ఉంటుంది.

    ఇన్సులిన్ అవసరము ఉన్న మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులు వారి చక్కెర విలువలను చక్కెరమాపకముతో ( glucose monitor ) ప్రతి భోజనమునకు ముందు, రాత్రి నిద్రకు ముందు దినమునకు నాలుగు సార్లు చూసుకొనుట మంచిది.

    తఱచు చక్కెర విలువలు పరీక్షించుట, రక్తపు చక్కెరవిలువలు అధికము, అల్పము కాకుండా చూసుకొనుట అవసరము. మందుల వలన విపరీత ఫలితములు ఉండవచ్చును. మెట్ ఫార్మిన్ వలన కొందఱిలో జీవవ్యాపార ఆమ్లీకృతము ( Metabolic Acidosis ), మూత్రాంగ వైఫల్యము అరుదుగా  కలుగవచ్చును. అందుచే అప్పుడప్పుడు రక్తపరీక్షలు అవసరమే. వ్యాధిగ్రస్థులకు  క్రమశిక్షణ, వైద్యుల సలహాలను పాటించుట, తఱచు చక్కెరలను పరీక్షించుకొనుట , వాడే మందులపై సదవగాహము అవసరము. తగినంత వ్యాయామము చాలా అవసరము. జటిల పరిస్థితుల లక్షణాలు కలిగితే సత్వర చికిత్సకు వైద్యులను సంప్రదించుట చాలా ముఖ్యము.  ప్రపంచములో 400,000,000 మందికి పైగా  మధుమేహవ్యాధిగ్రస్థులు  ఉన్నారంటే వ్యాధి ప్రాబల్యము తెలుస్తుంది.

కొన్ని ఆహార పదార్థాల చక్కెర సూచికలు ( Glycemic indexes )

ఆహారపదార్థము	చక్కెర సూచిక (Glycemic index) (గ్లూకోజు = 100)
పిండి పదార్థాలు అధికముగా ఉండు ఆహారపదార్థాలు
తెల్ల బ్రెడ్	75 ± 2
(పూర్ణ)గోధుమ బ్రెడ్	74 ± 2
చిరుధాన్యాల రొట్టెలు	53 ± 2
పొంగించని బ్రెడ్	70 ± 5
గోధుమ రొట్టె	62 ± 3
చపాతీ	52 ± 4
జొన్న టోర్టిల్లా	46 ± 4
తెల్ల బియ్యపు అన్నం	73 ± 4
దంపుడు బియ్యపు అన్నం	68 ± 4
బార్లీ	28 ± 2
మొక్కజొన్న	52 ± 5
తెల్ల స్ఫిగెట్టీ	49 ± 2
స్ఫిగెట్టీ	48 ± 5
రైస్ నూడుల్స్	53 ± 7
గోధుమ నూడుల్స్	55 ± 7
కూసి కూసి	65 ± 4
బ్రేక్ ఫాష్ట్ సిరియల్స్
కార్న్ ఫ్లేక్స్	81 ± 6
వీట్ ఫ్లేక్స్	69 ± 2
Porridge, rolled oats	55 ± 2
ఓట్ల పాయసము	79 ± 3
బియ్యపు పరవాన్నము	78 ± 9
జొన్న అంబలి	67 ± 5
మ్యూస్లీ ( Muesli)	57 ± 2
ఫలములు
ఏపిల్ పళ్ళు	36 ± 2
నారింజపళ్ళు	43 ± 3
అరటిపళ్ళు	51 ± 3
అనాసపనాస పండు	59 ± 8
మామిడిపళ్ళు	51 ± 5
పుచ్చకాయ	76 ± 4
ఖర్జూరము	42 ± 4
పీచెస్	43 ± 5
ష్ట్రాబెర్రీ జామ్	49 ± 3
ఏపిల్ రసము	41 ± 2
నారింజరసము	50 ± 2
కాయగూరలు
ఉడికించిన బంగాళా దుంపలు	78 ± 4
బంగాళదుంపల వేపుడు /ఫ్రెంచ్ ఫ్రైస్	63 ± 5
ఉడికించిన కారట్లు	39 ± 4
ఉడికించిన చిలగడ దుంపలు	63 ± 6
ఉడికించిన గుమ్మడిపండు	64 ± 7
పచ్చ అరటిపళ్ళు	55 ± 6
ఉడికించిన చామ దుంపలు	53 ± 2
వెజిటబుల్ సూప్	48 ± 5
పాలు / విత్తనపు పాలు
పాలు	39 ± 3
వెన్న తీసిన పాలు	37 ± 4
ఐస్ క్రీమ్	51 ± 3
పెరుగు	41 ± 2
సోయాపాలు	34 ± 4
బియ్యంపాలు	86 ± 7
చిక్కుళ్ళు / పప్పులు
శనగలు	28 ± 9
చిక్కుడు గింజలు	24 ± 4
పప్పులు	32 ± 5
సోయా చిక్కుళ్ళు	16 ± 1
చిరుతిళ్ళు
చాక్ లేట్స్	40 ± 3
పాప్ కార్న్	65 ± 5
పొటాటో చిప్స్	56 ± 3
శీతలపానీయాలు	59 ± 3
రైస్ క్రేకర్స్/రైస్ క్రిస్ప్స్  (Rice crackers/crisps)	87 ± 2
చక్కెరలు
ఫ్రక్టోజు	15 ± 4
సుక్రోజు	65 ± 4
గ్లూకోజు	103 ± 3
తేనె	61 ± 3

పదజాలము :

Acidosis = ఆమ్లీకృతము

Autoimmune diseases = స్వయంప్రహరణ వ్యాధులు ( గ.న )

Cancers = కర్కటవ్రణములు ( గ.న )

Cerebrovascular accidents = మస్తిష్క విఘాతములు ( గ.న )

Enzymes = జీవోత్ప్రేరకములు ( గ.న )

Gestational Diabetes = గర్భిణీ మధుమేహము  

Gluconeogenesis = శర్కర నవజాతము (గ.న )

Glycemic Index = (రక్తపు) చక్కెర సూచిక ; శర్కర సూచిక ( గ.న )

Glycogenesis = మధుజని జాతము (గ.న )

Glycogenolysis = మధుజని విచ్ఛిన్నము (గ.న )

Glucose intolerance = శర్కర అసహనము ( గ.న )

Glucose monitor = చక్కెర మాపకము ( గ.న )

Heart attack = హృదయఘాతము ( గ.న )

Hypoglycemia = శర్కరహీనత ( గ.న )

Lypolysis = మదవిచ్ఛిన్నము ( గ.న )

Metabolism = జీవవ్యాపార క్రియ ( గ.న )

Monosaccharides = ఏకశర్కరలు ( గ.న )

Oxygenation = ఆమ్లజనీకృతము ( గ.న )

Polysaccharides = బహుళశర్కరలు ; సంకీర్ణశర్కరలు ( గ.న )

Reabsorption = పునర్గ్రహణము (గ.న )

   ( వైద్యవిషయములు తెలుగులో చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి. ఉపయుక్తము అనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి. )