జలుబు ( Common cold )

జలుబు ( Common Cold )

జూన్ 01, 2019

     జలుబు 

     ( Common Cold )

                                                         డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.

   

 ( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

    మనలో జలుబు రాని వారెవరూ ఉండరు. చాలా మందిలో జలుబు వచ్చి దానంతట అది కొద్ది దినాలలో తగ్గిపోతుంది. కాని కొద్ది మందిలో దాని పర్యవసానముగా మధ్య చెవిలో తాపము ( otitis media ), నాసికా కుహరములలో తాపము ( nasal sinusitis ), ఊపిరితిత్తులలో తాపము ( bronchitis ) కలుగ వచ్చును.

    జలుబు విషజీవాంశముల ( Virus;First recorded in 1590–1600; from Latin vīrus“slime, poison”; akin to Sanskrit viṣá- विष  )వలన కలుగుతుంది. ఎక్కువగా నాసికా విషజీవాంశములు ( Rhinoviruses ) జలుబుని కలిగించినా, యితర ఎంటరో వైరసులు ( Enteroviruses ), కొరోనా వైరసులు (Coronaviruses), ఎడినోవైరసులు ( Adenoviruses ), పారాఇన్ ఫ్లుయెంజా వైరసులు ( Parainfluenza viruses ), ఇన్ ఫ్లుయెంజా వైరసులు ( Influenza viruses ), హ్యూమన్ రెస్పిరేటరీ సిన్ సిషియల్ వైరసులు ( Human respiratory Syncytial  viruses ), జలుబుని కలిగించ గలవు.

    నాసికా విషజీవాంశములు ( Rhinoviruses ) పికోర్నా వైరసు సముదాయములో ఉన్న ఎంటెరో వైరసులకు చెందుతాయి. వీటి పరిమాణము అతి సూక్ష్మముగా ఉంటుంది. వీటి ఆకారము వింశతిఫలక ఆకారము ( Icosahedral ). ఇవి ఒంటిపోగు రైబోన్యూక్లియక్ ఆమ్లమును కలిగి ఉంటాయి. మానవ నాసికా విషజీవాంశములలో A, B, C అనే మూడు ప్రధాన తెగలలో, జన్యుపదార్ధములో మాంసకృత్తుల బట్టి 160 రకాలు ఉన్నాయి.

    ఈ విషజీవాంశములు జలుబు ఉన్నవారి నుంచి తుమ్ము, దగ్గుల ద్వారా బయటకు వెదజల్లబడుతాయి. వస్తువుల ఉపరితలములపై  పద్దెనిమిది గంటల వఱకు ధ్వంసము కాకుండా మనగలుగుతాయి. దగ్గఱలో ఉన్న వారు ఆ వెదజల్లబడిన విషజీవాంశములను పీల్చినా, లేక ఆ విషజీవాంశములు ఉన్న వస్తువులను తాకి ఆ చేతులతో ముక్కును ముట్టుకొన్నా, వ్యాధిగ్రస్థులను  కరచాలనములతోనో మరోలాగో తాకి పిదప ముక్కు, నోరు, స్పర్శించినా అవి ముక్కు, గొంతు, శ్వాస నాళముల శ్లేష్మపుపొర ( Mucosa ) లోని కణముల లోనికి ప్రవేశిస్తాయి. ఆపై త్వరగా ఆ కణములలో వృద్ధి చెందుతాయి. ఈ విషజీవాంశములచే ఆక్రమించబడిన కణముల నుంచి ఖీమోకైన్లు ( chemokines ), సైటోకైన్లు ( cytokines ) విడుదలయి  తాప ప్రక్రియను కలిగిస్తాయి. ఈ విషజీవాంశములు 32 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు ఉష్ణోగ్రత ఒద్ద వృద్ధి చెందుతాయి. ఆ ఉష్ణోగ్రత ముక్కు, గొంతుక, శ్వాసనాళములలో ఉండుట వలన ఆ భాగములే తాప ప్రక్రియకు గురి అవుతాయి. నాసికా విషజీవాంశములు ( Rhinoviruses ) కణ విధ్వంసమును కలుగజేయవు. రెస్పిరేటరీ సిన్ సీషియల్ విషజీవాంశముల వలన శ్లేష్మపుపొర కణముల విధ్వంసము జరుగ వచ్చును.

    జలుబు కలిగించే విషజీవాంశములు చాలా త్వరగా మనుజుల మధ్య వ్యాప్తి చెందుతాయి. పాఠశాలలలోను, దినసంరక్షణ కేంద్రాలలోను పిల్లల నుంచి పిల్లలకు జలుబు ఎక్కువగా వ్యాప్తి చెంది, పిల్లల నుంచి పెద్దలకు సంక్రమించగలదు. కుటుంబములో ఒకరి నుంచి మరి ఒకరికి, కచేరీలలోను, కర్మాగారములలోను, పనిచేసేవారిలో ఒకరినుంచి మరొకరికి వ్యాధి వ్యాప్తి చెందుతుంది.

    శీతాకాలములలోను, ఆకురాల్చు కాలములోను, జలుబులు ఎక్కువగా కలుగుతాయి. వాతావరణ ఉష్ణోగ్రతలు తక్కువగా ఉండి ముక్కు ఉష్ణోగ్రత ఈ విషజీవాంశముల వృద్ధికి దోహదపడుట, వ్యక్తుల వ్యాధినిరోధక శక్తి తగ్గుట దానికి కారణము కావచ్చును.

వ్యాధి లక్షణములు 

    మనలో అందఱికీ జలుబు ఎప్పుడో అప్పుడు కలుగుట వలన లక్షణాలు అందఱికీ అనుభవ వేద్యమే. ముందుగా గొంతు నొప్పి, ముక్కు, గొంతుకలలో దుఱద, ఒంటినొప్పులు, నలత, జ్వర భావము కలిగి, ఆపై ముక్కు కారుట, తుమ్ములు, దగ్గు, ముక్కు దిబ్బకట్టుట కలుగుతాయి. తలనొప్పి కొందఱికి కలుగుతుంది.  పిల్లలలో జలుబుతో   జ్వరము తఱచు చూస్తాము. వయోజనులలో జలుబుతో పాటు జ్వరము హెచ్చుగా కలుగదు.

    ఉబ్బస ఉన్నవారిలో జలుబు కలిగినప్పుడు ఉబ్బస ప్రకోపించవచ్చును. పిల్లలలో జలుబులు మధ్యచెవిలో తాపమునకు ( Otitis media ) దారి తీయవచ్చును. జలుబు తర్వాత తక్కువ శాతము మందిలో నాసికా కుహరములలోను ( Paranasal sinuses ) శ్వాస నాళికలలోను ( Bronchi ), తాపము కలుగవచ్చును.

    వీటికి గురైనవారిలో వ్యాధి లక్షణములు 20 గంటల నుంచి నాలుగు దినములలో కనిపిస్తాయి. చాలా మందిలో రెండు దినములలో వ్యాధి లక్షణములు పొడచూపుతాయి. వారము, పది దినములలో చాలా మందిలో వ్యాధి లక్షణములు తగ్గిపోయినా  కొంతమందిలో యీ లక్షణాలు రెండు, మూడు వారముల వఱకు ఉండగలవు. కొద్ది శాతము మందిలో దగ్గు రెండు మూడు వారముల వఱకు ఉండవచ్చు.

వ్యాధి నిర్ణయము 

     ఒంట్లో నలత, ఒంటి నొప్పులు, ముక్కు కారుట, తుమ్ములు, కొద్దిగా గొంతునొప్పి, పెద్దగా జ్వరము లేకపోవుట జలుబును సూచిస్తాయి. 

   వ్యాపక జ్వరాలు ( Influenza ) ఉన్నవారిలో జ్వరము, దగ్గు, ఒళ్ళునొప్పులు ఎక్కువగా ఉంటాయి. తుమ్ములు, ముక్కు కారుట  విపరీతముగా ఉండవు. 

   ధూళి, పుప్పొడులకు  అసహనములు ( allergies ) ఉండి వాటి బారి పడిన వారిలో తుమ్ములు, ముక్కు కారుట ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీరికి జ్వరము, ఒళ్ళునొప్పులు, నలత తక్కువగా ఉంటాయి. కళ్ళలో దుఱద, కళ్ళు నీరు కారుట కూడా పదార్థాల అసహనమును ( Allergies )  సూచిస్తాయి. 

     జలుబు ఉన్నవారి నాసికా స్రావములలో విషజీవాంశములను ( viruses ) కనుగొనవచ్చును, కాని వ్యయముతో కూడుట వలన, ప్రయోజనము లేకపోవుట వలన ఆ పరీక్షలు సలుపరు.

చికిత్స 

    జలుబుకు ఉపశమన చికిత్సలే ఇప్పుడు లభ్యము. ముక్కు దిబ్బడ, నీరు కారుటలను తగ్గించడానికి నాసికా నిస్సాంద్రకములను (Nasal decongestants) వాడవచ్చును. ఇవి ముక్కులో చుక్కలుగాను ( Oxymetazoline nasal drops, Phenylephrine nasal spray, Ipratropium bromide nasal drops ), నోటితో తీసుకొనే ఔషధములు గాను ( Phenylephrine tablets, Pseudoephedrine tablets ) లభ్యము.

    ఒంటినొప్పులు, నలతలకు ఎసిటెమైనోఫెన్  ( Acetaminophen ),  పేరెసిటమాల్ ( Paracetamol ), ఐబుప్రొఫెన్ లు ( Ibuprofen ) వాడవచ్చును.

    లొరటడిన్ ( Loratadine ), డెస్ లొరటడిన్ ( Desloratadine ), సెట్రిజెన్ ( Cetrizine ) వంటి హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( Histamine receptor blockers ) వలన తొలి, మలి దినములలో కొంత ఉపశమనము కలుగవచ్చును.

    గోరువెచ్చని ఉప్పునీటితో పుక్కిలింతలు కొంత ఉపశమనమును కలిగించ వచ్చును.

    జింక్ ఖనిజలవణము వలన కొంత ప్రయోజనము కలుగ వచ్చును.

    జలుబులకు సూక్ష్మజీవి నాశకములను ( Antibiotics ) వాడకూడదు. వాటికి విషజీవాంశముల పైన ఎట్టి ప్రభావము ఉండదు. వాటి వలన అవాంఛిత ఫలితాలు, వికట ఫలితాలు కలుగవచ్చును. అనవసరముగా సూక్ష్మజీవి నాశకములు ( Antibiotics ) వాడుట వలన వాటికి లొంగని సూక్ష్మజీవులు వృద్ధి చెందుతాయి. చాలా సూక్ష్మజీవి నాశకములు  అందువలన నిష్ప్రయోజనము అవుతున్నాయి.

    విటమిన్ సి, విటమిన్ డి, తేనెల వలన ప్రయోజనములు నిరూపితము కాలేదు. అలాగే దగ్గుమందుల ప్రయోజనము కూడా శూన్యము. పిల్లలలో ప్రయోజనము లేక పోవుట వలన అవాంఛిత ఫలితాలు కలుగుట వలన డెక్స్ట్రోమిథార్ఫన్ ( Dextromethorphan ) అనే దగ్గుమందును పలు దేశాలలో నిషేధించారు. జలుబుకి కార్టికోష్టీరాయిడ్ తుంపర మందుల వలన ప్రయోజనము లేదు.

    జలుబుకు  విషజీవాంశ నాశకములు ( Antivirals ) పరిశోధన స్థాయిలో ఉన్నాయి. ప్లికొనారిల్ ( Pleconaril ) నాసికా విషజీవాంశములు ( rhinoviruses ) ముక్కులో శ్లేష్మపు పొర కణములతో సంధానమగుటను అరికడతాయి. అందువలన ఆ జీవాంశములు నాసికా కణముల లోనికి  చొచ్చుకొనవు. వృద్ధి చెందవు. ఉబ్బస వ్యాధిగ్రస్థులలో యీ మందు ఉపయోగపడే అవకాశాలు ఉన్నాయి.

నివారణ 

    జలుబు కలిగించే విషజీవాంశములు యితరులకు సులభముగా అంటుకోగలవు. వ్యాధి సోకిన తొలి మూడు దినములలో యివి వ్యాప్తి చెందే అవకాశాలు ఎక్కువ. జలుబు సోకిన మూడు దినములు పాఠశాలలకు, దిన సంరక్షక కేంద్రాలకు పిల్లలను పంపకపోవుట మంచిది. జలుబు ఉన్నవారు తుమ్మేటప్పుడు దగ్గేటప్పుడు నోటికి, ముక్కుకు ఆచ్ఛాదనలను ( masks ) ధరించడమో, లేక  మోచేతులను అడ్డు పెట్టుకొనుటో చెయ్యాలి. ఇతరులను స్పర్శించరాదు, ఇతరులతో కరచాలనములు చేయరాదు. తఱచు చేతులను కడుగుకొనుట, శుభ్రపఱచుకోని  చేతులతో ముక్కు, నోరు, కళ్ళు స్పర్శించక పోవుట వలన  జలుబులను అరికట్టే అవకాశములు ఉన్నాయి.

       జన్యు పరివర్తనాలు  ( genetic mutations ) ఎక్కువగా కలిగే ఈ జలుబు విషజీవాంశములను  టీకాలతో నివారించగలగడము దుస్సాధ్యము.

 పదజాలము :

Nasal sinuses = నాసికా కుహరములు ( గ.న )

Otitis media = మధ్య చెవి తాపము

Icosahedron = వింశతిఫలకము

decongestants =  నిస్సాంద్రకములు ( గ.న )

Histamine receptor blockers = హిష్టమిన్ గ్రాహక అవరోధకములు ( గ.న )

Viruses = విషజీవాంశములు ( గ.న )

( ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి )

పాండురోగము ( Anemia )

                                                                    పాండురోగము ( రక్తహీనత  )

                                                                                 Anemia )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో :)

                               

                                                              డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .

    జంతుజాలములోను, పక్షులలోను, జలచరములలోను జీవన వ్యాపారమునకు రక్తప్రసరణము మూలాధారము. రక్తప్రసరణము వలన వివిధ కణజాలమునకు ప్రాణవాయువు ( Oxygen ), పోషక పదార్థములు చేర్చబడుతాయి. కణజాలము నుంచి బొగ్గుపులుసు వాయువు ( cabon dioxide ), తదితర వ్యర్థ పదార్థములు గ్రహింపబడి ఊపిరితిత్తులకు ( Lungs ), కాలేయమునకు ( Liver ), మూత్రాంగములకు ( Kidneys ) విసర్జన కొఱకై చేర్చబడుతాయి. హృదయము వివిధ అరల సంకోచ వ్యాకోచముల వలన రక్తమును గ్రహించి, మరల ఆ రక్తమును వివిధ అవయవములకు సరఫరా చేస్తుంది. హృదయము ఒక తోడు యంత్రము. రక్తనాళముల ద్వారా రక్తప్రసరణము జరుగుతుంది. రక్తములో ఎఱ్ఱకణాలు ( Red Blood Corpuscles), తెల్లకణాలు ( White Blood Cells ), రక్తఫలకములు ( Platelets ), రక్తద్రవములో ( Plasma)  కలిసి ఉంటాయి. ఇతర పోషక పదార్థములు, మాంసకృత్తులు, చక్కెర, క్రొవ్వు పదార్థములు, వినాళ గ్రంథుల స్రావములు ( Hormones ) యితర రసాయనములు రక్తద్రవములో కరిగి ఉంటాయి. ఎఱ్ఱకణములు ప్రాణవాయువును  కణజాలమునకు చేర్చుటకు, కణజాలము నుంచి బొగ్గుపులుసు వాయువును ఊపిరితిత్తులకు విసర్జనకు కొనిపోవుటకు, ఊపిరితిత్తులలో ప్రాణవాయువును గ్రహించుటకు ఉపయోగపడుతాయి.

ఎఱ్ఱకణములు ( Red blood corpuscles ) 

    ప్రాణవాయువు వాహక సమర్థత ( Oxygen carrying capacity ) ఎఱ్ఱకణాలు, ఆ కణాలలో ఇమిడిఉన్న హీమోగ్లోబిన్ అనే వర్ణకము ( Pigment ) యొక్క పరిమాణములపై ఆధారపడి ఉంటుంది. సాధారణముగా ఒక క్యూబిక్ మిల్లీమీటరు రక్తములో స్త్రీలలో 4-5 మిల్లియన్లు, పురుషులలో 5-6 మిల్లియన్ల ఎఱ్ఱకణాలు ఉంటాయి. ఎఱ్ఱకణాలు కోలగా ద్విపుటాకారపు పళ్ళెములవలె ఉంటాయి. ఒక్క ఎఱ్ఱకణపు పరిమాణము సుమారు 90 ఫెంటొ లీటర్లు ( fl )g ( ఒక ఫెంటో femto అంటే 0.000 000 000 000 001) కలిగి ఉంటుంది. రక్తకణాలు ఎముకల మజ్జలో ( Bone marrow ) ఉత్పత్తి అవుతాయి. ప్రారంభ దశలో ఎఱ్ఱకణాలలో న్యూక్లియస్లు ఉన్నా, పరిణామము చెందుతూ అవి న్యూక్లియస్ లను కోల్పోతాయి. అందువలన వాటిలో ఎక్కువగా హీమోగ్లోబిన్ నిక్షిప్తము అయే అవకాశము ఉంటుంది. పరిణామము చెందుతున్న దశలో న్యూక్లియస్ తొలగినా ఎఱ్ఱకణాలలో రైబోసోమల్ ఆర్. ఎన్. ఎ జల్లెడ కలిగి ( Ribosomal RNA reticulum), ఆ జాలిక కణాలు ( Reticulocytes ) క్రమేణా ఆ జాలికను కూడా కోల్పోతాయి. ప్రసరణలో ఉన్న ఎఱ్ఱ కణాలలో న్యూక్లియస్లు ఉండవు. కాని ప్రసరణలో సుమారు ఒక శాతపు జాలిక కణాలు ఉంటాయి. రక్తనష్టము జరిగినప్పుడు ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తి అధికము, త్వరితము అయి పరిణతి చెందని కణాలు ప్రసరణములోనికి విడుదల అయి జాలిక కణాల శాతము పెరుగుతుంది . పరిణతి చెందిన కణాలు పరిణతి చెందని కణాల కంటె చిన్నవిగా ఉంటాయి.

    ఎక్కువ పరిమాణము గల కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే పృథుకణత్వము అని ( Macrocytosis ), తక్కువ పరిమాణము కల కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే  లఘుకణత్వము ( Microcytosis ) అని అంటారు. సామాన్య పరిమాణ కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే సామాన్య కణత్వము ( Normocytosis ) అని అంటారు.

    ఎఱ్ఱరక్త కణాలలో ఉండే రక్తవర్ణకము ( hemoglobin ) వలన వాటికి ఎఱుపు రంగు వస్తుంది. రక్తవర్ణకము వలన ఎఱ్ఱకణాలు ప్రాణవాయువును వహించగలుగుతాయి. రక్తవర్ణకము ( hemoglobin ) సాధారణముగా డెసి లీటరు రక్తములో పురుషులలో 13- 14 గ్రాములు, స్త్రీలలో 12- 13 గ్రాములు ఉంటుంది. హీమోగ్లోబిన్ సాధారణ పరిమితి కంటె తక్కువయితే దానిని రక్తహీనముగా ( Anemia ; పాండురోగము ) పరిగణిస్తారు. రక్తమును ఒక పరీక్షనాళికలో ఉంచి వికేంద్రీకరణ యంత్రములో ( Centrifuge ) వడిగా తిప్పుతే కణాలన్నీ క్రిందకు పేరుకొని రక్తద్రవము ( Plasma ) పైకి చేరుకుంటుంది. పేరుకొన్న కణ ఘనపరిమాణమును రక్త (కణ ) సాంద్రతగా ( Hematocrit) పరిగణిస్తారు. ఇది సాధారణముగా పురుషులలో 46 శాతము, స్త్రీలలో 42 శాతము ఉంటుంది. రక్తహీనము ఉన్న వారిలో రక్త  సాంద్రత తక్కువగా ఉంటుంది.

    రక్తకణములు ఎముకల మజ్జలో ఉత్పత్తి అవుతాయి. పిల్లలలో అన్ని ఎముకల మజ్జలలోను రక్తకణముల ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. పెద్దలలో కపాల అస్థికలు, రొమ్ముటెముకలు, ప్రక్కటెముకలు, కటియెముకలు, దీర్ఘాస్థుల చివరి భాగముల మజ్జలలోను రక్తకణముల ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. మూత్రాంగములలో ( kidneys ) ఉత్పత్తి అయే రక్తోత్పాదిని ( Erythropoietin ) అనే రసాయనము ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తిని ప్రేరేపిస్తుంది. మూత్రాంగముల వ్యాధి, వైఫల్యము ఉన్న వారిలో రక్తోత్పాదిని ( Erythropoietin  ) ఉత్పత్తి తక్కువగుటచే వారిలో రక్తహీనత కలుగుతుంది.

    ఎఱ్ఱ రక్తకణాలలో ఉండే హీమోగ్లోబిన్ లో- హీం ( Heme ) అనే వర్ణకము ( Pigment ) గ్లోబిన్ అనే మాంసకృత్తితో సంయోగమయి ఉంటుంది. హీం ఉత్పత్తికి ఇనుము ( Iron ) అవసరము. ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తికి ఇనుము, ఫోలికామ్లము, విటమిన్ బి -12 లు అవసరము.

                                          పాండురోగ కారణములు

రక్తహీనము ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తి లోపము వలన, రక్తనష్టము ( Blood loss ) వలన, రక్తకణ విచ్ఛేదనము ( Hemolysis ) వలన కలుగుతుంది.

రక్తనష్టము 

    తరుణ స్త్రీలలో ఋతుస్రావము అధిక మయితే రక్తహీనము కలుగుతుంది. జీర్ణమండలము ( Alimentary tract ) ద్వారా రక్తనష్టము కలుగవచ్చును. జీర్ణాశయము ( Stomach ), ప్రథమాంత్రములలో ( Duodenum ) జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers ), జీర్ణమండలములో వివిధ కర్కటవ్రణములు ( Cancers ), అన్ననాళములో ఉబ్బుసిరలు  [ Esophageal varices - ఇవి నారంగ కాలేయ వ్యాధిగ్రస్థులలో ( Cirrhosis of Liver ) కలుగుతాయి ], జఠరతాపము ( Gastritis ) [ మద్యపానము , కీళ్ళనొప్పులకు వాడే మందులు, ఏస్పిరిన్, యితర ఔషధములు, హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ( Helocobacter Pylori) అనే సూక్షజీవుల వలన జఠర తాపములు కలుగుతాయి ], పెద్దప్రేవులలో కలిగే ఆంత్ర బుద్బుదాలు ( Diverticulosis), కంతులు ( Polyps ), మూలవ్యాధి ( Haemerrhoids ), ఆంత్రములలో చేరిన కొంకి పురుగులు ( Hookworms ) వంటి పరాన్నభుక్తుల ( Parasites ) వలన దీర్ఘకాలములోను, త్వరితగతిలోను రక్తనష్టము కలుగ వచ్చును. ప్రమాదాల వలన కలిగే తీవ్రగాయాల వలన, శస్త్రచికిత్సలలోను రక్తనష్టము కలుగవచ్చును. 

అయస్సు లోప రక్తహీనత ( Iron deficiency anaemia ) 

     పైన పేర్కొన్న కారణాల వలన శరీరములో ఇనుము నిల్వలు తగ్గుటచే రక్తహీనత కలుగుతుంది. గర్భిణీ స్త్రీలలో రక్తపు అవసరము ఎక్కువయి రక్తపు ఉత్పత్తి పెరుగుతుంది. వారికి దైనందిక ఇనుము అవసరాలు పెరుగుతాయి. వారికి ఇనుము లవణరూపములో అదనముగా అందించకపోతే ఇనుము లోపించి  పాండురోగము కలుగుతుంది. శిశువులలో కూడా ఇనుము లోపము కలుగవచ్చును. 

    ఆంత్ర వ్యాధులు, క్లోమవ్యాధులు ( Pancreatic disorders), జఠరఛేదన ( Gastric resection), ఆంత్రఛేదన ( Gut resection ) చికిత్సల వలన అజీర్తి ( Malabsorption ) కలిగి ఇనుము ( iron ) గ్రహించబడకపోయినా అయస్సు లోపము కలుగుతుంది. 

లక్షణములు 

    ఇనుము లోపించి రక్తహీనత కలిగితే వారికి రక్తహీనత తీవ్రత బట్టి నీరసము, అలసట, ఆయాసము, ఒంట్లో నలతభావము, పొడచూపుతాయి. రక్తలోపము తీవ్రమయితే ఒంటిపొంగులు కలుగవచ్చును. వీరికి వింత రుచులు కలిగి మట్టి, పిళ్ళు, మంచుగడ్డలపై రుచి కలుగుతుంది. రక్తహీనత వలన వీరు వర్ణము కోల్పోయి తెల్లబడుతారు. అందువలనే రక్తహీనతకు పాండురోగము అనే పేరు ప్రశస్తి చెందింది. 

    రక్తపరీక్షలలో వీరి ఎఱ్ఱకణముల సంఖ్య తగ్గి ఉంటుంది. రక్తములో రక్తవర్ణకము ( hemoglobin ), రక్త సాంద్రత ( Hematocrit )  తగ్గి ఉంటాయి. ఎఱ్ఱరక్తకణాల పరిమాణము తగ్గుతుంది. వీరిలో లఘుకణత్వము ( Microcytosis ) ప్రస్ఫుటము అవుతుంది. ఎఱ్ఱకణములలో రక్తవర్ఱక ప్రమాణము తగ్గి వర్ణహీనత ( hypochromia ) కలుగుతుంది. రక్తములో ఇనుము విలువలు, ఫెరిటిన్ విలువలు తగ్గి ఉంటాయి. రోగుల చరిత్ర, భౌతిక పరీక్షలతో బాటు మలమును అగోచర రక్తమునకు ( Occult blood ), పరాన్నభుక్తులకు, వాటి అండములకు ( Ova and Parasites ) పరీక్షించాలి. జఠరాంత్రదర్శన, (Gastroduodenoscopy ) బృహదాంత్ర దర్శన ( Colonoscopy ) పరీక్షల వలన అన్నవాహికలోను, జఠరములోను, ఆంత్రములలోను జీర్ణవ్రణములు ( peptic ulcers ), కంతులు ( polyps ), కర్కటవ్రణములు ( cancers ), ఆంత్రబుద్బుదములు ( diverticuli )  కనుగొనబడుతాయి. మూలకారణముల చికిత్స వీరికి అవసరము. రక్తలోపము అతి తీవ్రమైనవారికి పరరక్తదానము ( Blood transfusion ) అవసరము. ఇతరులకు ఇనుము లవణరూపములలో ( iron salts  ) సరఫరా చెయ్యాలి.  ఫెఱ్ఱస్ సల్ఫేట్ ను సాధారణముగా వాడుతారు.  వాంతిభావన , కడుపులో వికారము , వాంతులు వచ్చి ఫెఱ్ఱస్ సల్ఫేట్ ను సహించలేనివారు ఫెఱ్ఱస్ గ్లుకొనేట్,  కాని ఫెఱ్ఱస్ ఫ్యుమరేట్ గాని వాడుకోవచ్చును. ఇనుముతో బాటు అధిక రక్తోత్పత్తికి అవసరమయిన ఫోలికామ్లమును కూడా వైద్యులు సరఫరా చేస్తారు.

    పృథుకణ రక్తహీనతలు ( Macrocytic anaemias ) ఫోలికామ్లము లోపము లేక విటమిన్  బి - 12 లోపముల వలన కలుగుతాయి

ఫోలికామ్లపు లోపము 

    గర్భిణీ స్త్రీలకు,  పిల్లలకు పాలిచ్చే తల్లులకు ఫోలికామ్లపు అవసరాలు మూడింతలు పెరుగుతాయి. అందువలన వారికి ఇనుముతో బాటు ఫోలికామ్లమును కూడా సరఫరా చెయ్యాలి. మద్యపానము హెచ్చయిన వారిలోను, వృద్ధులలోను, మానసిక వ్యాధిగ్రస్థులలోను, బరువు తగ్గుటకై విపరీతపు మితాహారములలో ఉన్నవారిలోను, అజీర్తి వ్యాధిగ్రస్థులలోను, ఫోలికామ్లపు లోపములు కనిపిస్తూ ఉంటాయి. కొన్ని ఔషధముల ( Methotrexate, Triamterene , Sulphasalazine, Barbiturates , Carbamazepine, Pyrimethamine, Metformin, ) వలన ఫోలికామ్లపు లోపము కలుగవచ్చును. రక్తశుద్ధి ( Hemodialysis ) చికిత్స పొందే వారికి ఫోలికామ్లమును సరఫరా చెయ్యాలి. రక్తవిచ్ఛేదన రక్తహీన వ్యాధిగ్రస్థులకు ఫోలికామ్లమును అందజేయాలి. 

లక్షణములు 

    ఫోలికామ్లము లోపించిన వారి రక్తకణాల పరిమాణము ఎక్కువగా ( పృథుకణత్వము ; macrocytosis ) ఉంటుంది. అలసట, నీరసము, ఎక్కువ చిరాకు, నిద్రలేమి, మానసిక కుంగుదల, మతిమఱపు కొన్ని ఫోలికామ్లలోప వ్యాధి లక్షణాలు. వీరి రక్తపరీక్షలలో ఫోలికామ్లపు విలువలు తక్కువగా ఉంటాయి. ఫోలికామ్లమును సరఫరా చేసి లోపమును సరిదిద్దవచ్చును. ఫోలికామ్లమును కనుగొన్న శాస్త్రజ్ఞులు శ్రీ యెల్లాప్రగడ సుబ్బారావు గారు తెలుగువారే అగుట మనకు గర్వకారణము.

విటమిన్ బి -12 లోపము 

    విటమిన్ బి -12 లోపించిన వారిలో కూడా  పృథుకణ రక్తహీనత కలుగుతుంది. ఇది ప్రమాదకర రక్తహీనతగా ( Pernicious anaemia ) పేరు గడించింది. విటమిన్ బి-12 ని బాహ్యాంశముగా ( Extrinsic factor ) పరిగణిస్తారు. విటమిన్ బి -12 గ్రహించుటకు అవసరమయే అంతరాంశము ( Intrinsic factor ) జఠరములో ఉత్పత్తి అవుతుంది. బాహ్యాంశమైన బి - 12. అంతరాంశముతో కలిసి, చిన్నప్రేవుల చివరి భాగములో ( Ileum ) గ్రహించబడుతుంది. 

    ఆహారములో బి-12 విటమిన్ లోపించిన వారిలోను, జఠరఛేదన ( gastrectomy ), ఆంత్రఛేదన ( resection of small intestines ) చికిత్సలు జరిగిన వారిలోను బి-12 లోపము కలుగుతుంది. వృద్ధులలో జఠర క్షయము ( Gastric atrophy ) వలన అంతరాంశము ఉత్పత్తి జరుగక బి-12 గ్రహణమునకు అవరోధము కలుగవచ్చును. స్వయంప్రహరణ రక్షణ వ్యాధి ( Autoimmune disorder ) వలన కూడా అంతరాంశము ఉత్పత్తిలో లోపము కలుగవచ్చును. Diphillobothrium latum వంటి పరాన్నభుక్తుల వలన కూడా బి- 12 లోపము వస్తుంది.

లక్షణములు 

    విటమిన్ బి - 12 లోపించిన వారిలో నాడీమండల వ్యాధులు సాధారణముగా రక్తహీనత కంటె ముందుగా కనిపిస్తాయి. చేతులు, పాదములలో తిమ్మిరులు, ప్రకంపన స్పర్శ లోపము ( loss of vibratory sense ), స్పర్శ లోపము ( loss of touch sensation ), దూరనాడుల తాపములు ( Peripheral neuritis), అస్థిరత్వము ( Instability) బి -12 లోపము వలన రక్తహీనతకు ముందుగానే కనిపించవచ్చును.

    రక్త పరీక్షతో బి -12 విలువలు తెలుసుకొని, లోపము ఉంటే విటమిన్ బి -12 ని అధికమోతాదులలో బిళ్ళలుగా గాని, సూదిమందుగా గాని యిచ్చి లోపమును నివారించవచ్చును. 

    మౌలిక పదార్థములు ఇనుము, ఫోలికామ్లము, విటమిన్ బి-12 లోపముల వలన, మూత్రాంగ వ్యాధిగ్రస్థులలో రక్తోత్పాదిని ( Erythropoietin ) లోపము వలన, ఎముకలమజ్జ వ్యాధుల వలన రక్తపు ఉత్పత్తి తగ్గగలదు. కర్కట వ్రణముల వలన, శరీర రక్షణ వ్యవస్థ లోపములు ( Immune deficiency)  కలవారిలోను, దీర్ఘకాల వ్యాధులు గలవారిలోను రక్తపు ఉత్పత్తి తగ్గవచ్చును. థలసీమియా ( Thalassemia) జన్యుపరముగా సంక్రమించే వ్యాధి. ఈ వ్యాధిగ్రస్థులలో గ్లోబిన్ గొలుసుల ఉత్పత్తి లోపము వలన రక్తహీనత కలుగుతుంది. 

రక్తవిచ్ఛేదన రక్తహీన వ్యాధులు ( Hemolytic anaemias )  

    జన్యుపరముగా వచ్చే విరూప రక్తకణ వ్యాధులు అయిన లవిత్రకణ రక్తహీన వ్యాధిలోను ( Sickle cell anemia ) , వంశపారంపర్య గోళకణవ్యాధి లోను ( Hereditary Spherocytosis ), అసాధారణపు హీమోగ్లోబినుల ( Hemoglobinopathies ) వలన, రక్తకణముల ఆయువు తగ్గి అవి త్వరితముగా విచ్ఛేదించబడతాయి. శరీర రక్షణ వ్యవస్థ ( Immunological system) కు స్వ ( Self ) పర ( External ) విచక్షణా లోపము కలుగుతే స్వయంప్రహరణ వ్యాధులు ( Autoimmune diseases) వలన రక్తకణముల విచ్ఛేదనము విశేషముగా జరుగవచ్చును. ఆ వ్యాధులలో రక్తహీనత కలుగుతుంది. కృత్రిమ హృదయ కవాటములు ఉన్న వారిలో రక్తకణ విచ్ఛేదనము కలుగవచ్చును. గ్లూకోజ్-6 ఫాస్ఫేట్ డీహైడ్రోజినేజ్ లోపము ఉన్న వారిలో కొన్ని మందుల వలన,  ఫావా చిక్కుళ్ళ వలన ఎఱ్ఱకణముల ఛేదనము కలిగి రక్తహీనత కలుగవచ్చును. రక్తవిచ్ఛేదనము విశేషముగా జరిగినపుడు రక్తహీనముతో ( anemia ) బాటు బిలిరుబిన్ విలువలు పెరిగి పచ్చకామెరులు ( jaundice ) కూడా కలిగే అవకాశము ఉన్నది.

    ఇచ్చట పేర్కొన్న కారణాలే గాక అనేక యితర వ్యాధుల వలన కూడా రక్తహీనత కలుగవచ్చును. ఇనుము లోపము వలన కలిగే రక్తహీనతను తఱచు చూస్తాము.

    వివిధ శోధన పరీక్షలు, ఎముక మజ్జ కణపరీక్షలు ( Bone marrow biopsy) రక్తహీనత కలిగిన వారికి అవసరము కావచ్చును. కారణము కనుగొన్న పిదప వైద్యులు తగిన చికిత్సలు చేస్తారు.

ఆహార పదార్థాలు 

    సాధారణముగా మనకు వివిధ ఆహార పదార్థాల ద్వారా మన అవసరములకు కావలసిన ఇనుము, ఫోలికామ్లము, బి 12 విటమినులు లభిస్తాయి. గర్భిణీ స్త్రీలకు అవసరాలు పెరుగుట వలన, ఇనుము, ఫోలికామ్లములను మందుల రూపములో యివ్వవలసి ఉంటుంది.

    ఇనుము తోటకూర వంటి ఆకుకూరలు, చిక్కుళ్ళు , పప్పులు, వేరుసెనగ, గుమ్మడి విత్తులు, ఫలములు, మాంసము, చేపలు, గ్రుడ్లు ద్వారా లభ్యమవుతుంది.
    ఫోలికామ్లము ఆకుకూరలు, కాబేజీ, బ్రాకెలీ, చిక్కుళ్ళు, పప్పులు, నారింజ, అరటి , మిగిలిన ఫలముల ద్వారా లభ్యమవుతుంది.
    విటమిన్ బి -12 పాలు, పెరుగు, వెన్న, గ్రుడ్లు, మాంసము, చేపల ద్వారా  లభ్యమవుతుంది. పాలు వంటి పాడిపదార్థములు కూడా భుజించని సంపూర్ణ శాకాహారులు విటమిన్ బి -12 మాత్రలు వినియోగించాలి.

పదకోశము :

Blood transfusion =. పరరక్త ప్రదానము

Platelets  = రక్త ఫలకములు    ( గ.న )

Hormones = వినాళగ్రంధుల రసములు 

Oxygen carrying capacity = ప్రాణవాయువు వాహక సమర్థత ( గ.న )

Reticulocytes = జాలిక కణాలు ( గ.న )

Macrocyte = పృథుకణము

( Macrocytosis = పృథు కణత్వము ( గ.న )

Microcyte = లఘుకణము

 Microcytosis = లఘు కణత్వము ( గ.న )

 Normocytosis = సామాన్యకణత్వము ( గ.న )

Hypochromia = వర్ణహీనత (గ.న )

Centrifuge = వికేంద్రీకరణ యంత్రము ( గ.న )

 Plasma = రక్తద్రవము ( గ.న )

 Hematocrit =  రక్త (కణ ) సాంద్రత ( గ.న )

Erythropoietin = రక్తోత్పాదిని ( గ.న )

 Hemolysis = రక్తకణ విచ్ఛేదనము ( గ.న )

 Esophageal varices = అన్నవాహిక ఉబ్బుసిరలు ( గ.న )

Varicose veins = ఉబ్బుసిరలు ( గ.న )

 Gastroscopy = జఠరాంతరదర్శనము, ( గ.న )

 Gastroscope = జఠరాంతరదర్శిని ( గ.న )

 Colonoscopy = ఆంత్రాంతరదర్శనము ( గ.న )

 Colonoscope = ఆంత్రాంతరదర్శిని ( గ.న )

 Pernicious anaemia = ప్రమాదకర రక్తహీనత ( గ.న )

 Extrinsic factor = బాహ్యాంశము ( విటమిన్ B12 ) గ.న 

 Intrinsic factor = అంతరాంశము ( గ.న )

 Gastric atrophy = జఠర క్షయము ( గ.న )

 Autoimmune disorder = స్వయంప్రహరణ  వ్యాధి ( గ.న )

Peripheral neuritis = దూరనాడుల తాపము ( గ.న )

 Hemolytic anaemias = రక్తవిచ్ఛేదన రక్తహీనము ( గ.న )

 Sickle cell anemia = లవిత్రకణ రక్తహీనత ( గ.న )

 Sickle cell disease = లవిత్రకణ వ్యాధి ( గ.న )

 Hereditary Spherocytosis = వంశపారంపర్య గోళకణవ్యాధి ( గ.న )

( గ.న . డా గన్నవరపు నరసింహమూర్తిచే కూర్చబడిన పదములు )

( ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి . )

మూత్రాంగములు ( Kidneys )

తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో :

                                             మూత్రాంగములు 

                                                 ( Kidneys )

                                                                            డాక్టరు . గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.

    శరీరములో వివిధ అవయవముల కణజాలములో జరిగే జీవవ్యాపార ప్రక్రియలో 

( metabolism ) వ్యర్థ పదార్ధములు ఉత్పత్తి అయి రక్తములోనికి ప్రవేశిస్తాయి. ఈ వ్యర్థపదార్థములను రక్తమునుంచి ఎప్పటి కప్పుడు తొలగించి రక్తమును శుద్ధిచేసి శరీర అవయవములను పరిరక్షించి శరీర వ్యాపారమును ఆరోగ్యకరముగా నడిపించుట చాలా అవసరము. జంతుజాలములోను పక్షులలోను ఆ బాధ్యత మూత్రాంగములు ( మూత్రపిండములు / kidneys ) నిర్వహిస్తాయి. 

           

    మూత్రాంగములలో రక్తము నిత్యము వడపోయబడి వ్యర్థ పదార్థములు నీటితో బాటు తొలగించబడుతాయి. వడపోత ద్రవము ( filtrate ) నుంచి దేహమునకు అవసరమయే చక్కెర ( glucose  ), సోడియం, బైకార్బొనేట్, ఏమైనో ఆమ్లములు ( aminoacids ) వంటి పదార్థములు, ఎక్కువైన నీరు క్లిష్టమైన ప్రక్రియతో తిరిగి రక్తములోనికి గ్రహించబడుతాయి. మిగిలిన వడపోత ద్రవము వ్యర్థ పదార్థములతో మూత్రముగా విసర్జింపబడుతుంది. రక్తములో అధికమయిన పొటాసియమ్, ఉదజని 

( hydrogen ), అమ్మోనియా, యూరికామ్లము ( uric acid ) మూత్రాంగములలో మూత్రములోనికి స్రవించబడుతాయి.

    శరీరములో నీరు, విద్యుద్వాహక లవణములు ( electrolytes ), ఇతర  ఖనిజ లవణముల పరిమాణములను, ఆమ్ల - క్షారకముల సమతుల్యతను ( Acid- base balance ) నిర్వహించుటలోను, రక్తపీడన నియంత్రణలోను మూత్రాంగములు ముఖ్య పాత్ర నిర్వహిస్తాయి. రక్తోత్పాదిని ( erythropoietin ) అనే జీవోత్ప్రేరకము ( enzyme ) మూత్రాంగములలో ఉత్పత్తి అయి ఎముకల మజ్జలో ఎఱ్ఱ రక్తకణముల ఉత్పాదనకు తోడ్పడుతుంది.

    మూత్రంగములు వివిధ కారణముల వలన సత్వర ఘాతములకు ( acute insults ) లోనయితే సత్వర మూత్రాంగ వైఫల్యము ( Acute Renal failure) కలుగవచ్చును. దీర్ఘకాల వ్యాధుల వలన దీర్ఘకాల  మూత్రాంగ వైఫల్యము ( Chronic Renal failure ) కలుగవచ్చును. వీని గురించి తరువాత చర్చిస్తాను. మూత్రాంగముల నిర్మాణము, వ్యాపారముల గురించి స్థూలముగా ఇపుడు వ్రాస్తాను.

    మనుజులలో రెండు మూత్రాంగములు కుడి, ఎడమ ప్రక్కల ఉదరాంత్ర వేష్టనమునకు ( peritoneum ) వెనుక ఉంటాయి. ఇవి చిక్కుడు గింజల ఆకారములో ఉంటాయి. వయోజనులలో  ఒక్కక్కటి సుమారు 11 సెంటీమీటరుల పొడవు కలిగి ఉంటుంది. మూత్రాంగము వెలుపల పక్క కుంభాకారమును, లోపల ప్రక్క పుటాకారమును కలిగి ఉంటుంది. లోపల మధ్య భాగములో ఉండు నాభి ( hilum ) నుంచి మూత్రనాళము ( ureter ) వెలువడుతుంది. బృహద్ధమని ( aorta ) శాఖ అయిన ముత్రాంగ ధమని ( Renal artery ) నాభి ద్వారా ప్రవేశించి మూత్రాంగమునకు రక్త ప్రసరణను చేకూర్చుతుంది. మూత్రాంగ నాభి నుంచి మూత్రంగ సిర ( Renal vein ) వెలువడి రక్తమును అధోబృహత్సిరకు ( Inferior venacava ) చేర్చుతుంది. మూత్రాంగముల నుంచి వెలువడు మూత్రనాళములు ( Ureters ) దిగువకు పయనించి శరీరపు కటిస్థలములో ( Pelvis ) ఉండు మూత్రాశయమునకు ( urinary bladder ) మూత్రమును చేరుస్తాయి. 

    మూత్రాశయములో మూత్రము నిండుతున్నపుడు దాని గోడలో కల మృదు కండరము ( detrusor muscle ) సాగి  మూత్రాశయపు పరిమాణము పెరుగుటకు సహకరిస్తుంది. మూత్రాశయము నిండినపుడు  మూత్రము మూత్ర ద్వారము ( urethra ) ద్వారా విసర్జింపబడుతుంది. మూత్రాశయము, మూత్ర ద్వారముల మధ్య నుండు నియంత్రణ కండరము ( sphincter ) వలన మూత్ర విసర్జనపై మనకు ఆధీనత కలుగుతుంది. మూత్రాశయ కండరము ( detrusor muscle ) సంకోచించి, నియంత్రణ కండరపు బిగువు తగ్గుట వలన మూత్ర విసర్జన జరుగుతుంది.

    మూత్రాంగములలో( kidneys ) కణజాలము బహిర్భాగము ( cortex ), అంతర్భాగములుగా ( medulla ) గుర్తించబడుతుంది. అంతర్భాగము ( medulla ) గోపురములు  ( pyramids ) వలె అమర్చబడి ఉంటుంది. ఈ గోపురముల కొనల నుంచి మూత్రము గరాటు ఆకారములో ఉండు మూత్రకుండిక ( మూత్రపాళియ ; Renal Pelvis ) లోనికి కుండిక ముఖద్వారముల ( calyces ) ద్వారా చేరుతుంది. మూత్రకుండిక క్రమముగా సన్నబడి మూత్రనాళముగా మూత్రాంగము నుంచి బయల్వడుతుంది.

    మూత్రాంగములలో మూత్రము మూత్రాంకములలో ( nephrons ) ఉత్పత్తి అవుతుంది. మూత్రాంకముల తొలిభాగములు మూత్ర ముకుళములు ( Renal corpuscles ). మూత్ర ముకుళములు మూత్ర నాళికలుగా ( renal tubules ) కొనసాగుతాయి. ప్రతి మూత్ర ముకుళములోనికి ఒక సూక్ష్మ ప్రవేశిక ధమనిక ( afferent arteriole ) ప్రవేశించి, కేశరక్తనాళిక గుచ్ఛముగా ( Glomerulus ) ఏర్పడుతుంది. ఈ కేశనాళికల గుచ్ఛము నుంచి నిష్క్రమణ ధమనిక ( efferent arteriole ) ఏర్పడి మూత్ర ముకుళము నుంచి బయటకు వెలువడుతుంది. నిష్క్రమణ ధమనులు మూత్రనాళికల చుట్టూ మరల కేశనాళికలుగా చీలుతాయి. ఈ కేశనాళికలు కలిసి నిష్క్రమణ సిరలను ( efferent venules ) ఏర్పరుస్తాయి. నిష్క్రమణ సిరల కలయికచే మూత్రాంగ సిర ( renal vein ) ఏర్పడుతుంది.

    మూత్ర ముకుళము రెండు పొరల కణములను కలిగి ఉంటుంది. కేశనాళిక గుచ్ఛములలోని రక్తము మూత్ర ముకుళముల ( Renal corpuscles ) లోపలి పొర ద్వారా వడపోయబడుతుంది. గుండె నుంచి బృహద్ధమనికి ( aorta ) ప్రసరించు రక్తములో 20 శాతము మూత్ర ధమని ద్వారా మూత్రాంగములకు ప్రసరించి వడపోయబడుతుంది. వడపోత ద్రవము ( Glomerular filtrate ) మూత్రనాళికల (renal  tubules ) లోనికి ప్రవేశిస్తుంది.

    మూత్రనాళికల తొలి భాగము చుట్టగా ఉంటుంది ( proximal convoluted tubule ). తర్వాత భాగము  చెంపపిన్ను వలె ఒక మెలిక  ( loop of Henle  ) కలిగి ఉంటుంది. మెలికలో తొలి భాగము  మూత్రాంగ అంతర్భాగము ( medulla ) లోనికి దిగు మెలికగా ( అవరోహి భుజము ; descending limb of loop of Henle ) దిగి, తిరిగి వెనుకకు ఎగు మెలికగా ( ఆరోహి భుజము ; ascending limb of loop of Henle ) మూత్రాంగపు వెలుపలి భాగము ( cortex ) లోనికి వచ్చి మరల మరో చుట్టగా ( తుది చుట్ట / distal  convoluted tubule ) ఉంటుంది. ఈ తుది చుట్ట సమీపములో ఉన్న సమీకరణ నాళము ( collecting duct ) లోనికి  ప్రవేశిస్తుంది. సమీకరణ నాళములు మూత్రమును మూత్రకుండికకు ( మూత్రపాళియ ; renal pelvis ) చేరుస్తాయి. మూత్రకుండిక నుంచి మూత్రము మూత్రనాళముల ( ureters ) ద్వారా మూత్రాశయమునకు చేరుతుంది.

    మూత్రనాళికలలో ( renal tubules ) వడపోత ద్రవము ప్రవహించునపుడు చాలా భాగపు నీరు, విద్యుద్వాహక లవణములు ( electrolytes ), గ్లూకోజు, ఎమైనో ఆమ్లములు ( amino acids ), మూత్రనాళికల నుంచి మూత్రాంగముల అంతర కణజాలము ( interstitial tissue ) లోనికి, ఆపై మూత్ర నాళికలను అనుసరించు రక్తకేశనాళికల లోని రక్తము లోనికి మఱల గ్రహించబడుతాయి.

    వయోజనులలో మూత్రాంగములు ( Kidneys ) దినమునకు సుమారు 180 లీటరులు వడపోత ద్రవమును ఉత్పత్తి చేస్తాయి. ఇందులో తిరిగి సుమారు 178- 178.5 లీటరుల నీరు తిరిగి రక్తములోనికి గ్రహించబడి 1.5 - 2 లీటరులు మాత్రము మూత్రముగా విసర్జింపబడుతుంది. వడపోత ద్రవపు సాంద్రీకరణ ( concentration ) చాలా భాగము మూత్రనాళికల దిగు మెలికలలో ( అవరోహిక భుజములు ; descending limbs of loops of Henle ), జరుగుతుంది. శరీర వ్యాపార క్రియలో జనితమయే యూరియా ( urea ), యూరికామ్లము ( uric acid ), క్రియటినిన్ ( creatinine ) వంటి వ్యర్థ పదార్థములు సాంద్రీకరింపబడి తక్కువ నీటితో మూత్రముగా విసర్జింపబడుతాయి.

    మూత్రాంగములు వ్యర్థపదార్థములను విసర్జించు ప్రక్రియ చాలా క్లిష్టమైనది, సమర్థవంతమైనది . మూత్రాంగముల వైఫల్యము గురించి వేఱే వ్యాసములలో చర్చిస్తాను.

( వైద్యవిషయములను  నా శక్తిమేరకు  తెలుగులో తెలుపుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను సంప్రదించ ప్రార్థన. ఉపయుక్తము అనుకుంటే నా వ్యాసములను నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. )

గళగ్రంథిహీనత ( Hypothyroidism )

తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో:

                                    గళగ్రంథిహీనత

                              ( Hypothyroidism )

                                                                                     డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .

గళగ్రంథి ( Thyroid gland )

    నిత్యజీవన ప్రక్రియకు గళగ్రంథి స్రావకములు ( Thyroid hormones ) ఎంతగానో అవసరము. ఈ కంఠగ్రంథి ( Thyroid gland ) కంఠము ముందర స్వరపేటిక, శ్వాసనాళములను ఆనుకొని సీతాకోక చిలుక ఆకారములో ఉంటుంది. ఈ గ్రంథికి కర్ణికలు ( Lobes ) రెండుప్రక్కలా ఉండి ఆ రెండు కర్ణికలను కలుపుతూ నడిమిన సంధానము. ( Isthmus) ఉంటుంది. వయోజనులలో యీ గళగ్రంథి కర్ణిక పరిమాణము 5 సె.మీ ఎత్తు, 3 సె.మీ ,వెడల్పు 2 సె.మీ మందము గలిగి ఉంటుంది. గళగ్రంథి స్రావకములు థైరాక్సిన్ ( Thyroxin T-4 ), ట్రై అయిడో థైరొనిన్ ( Triiodothyronine, T-3 ), కణజాలముల జీవవ్యాపార క్రియకు ( Body metabolism ) దోహదకారిగా ఉంటాయి. శిశువుల వృద్ధికి, మనోవికాసమునకు కూడా థైరాక్సిన్ తోడ్పడుతుంది. జంతుజాలములో విశ్రాంత జీవవ్యాపార ప్రమాణము ( Basal metabolic rate ) గళగ్రంథి స్రావకములపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

    గళగ్రంథినుంచి అధికముగా థైరాక్సిన్, T4 ( సుమారు 80 శాతము ) ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. ట్రై అయిడో థైరొనిన్, T3 సుమారు 20 శాతము ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. కణజాలములో ట్రైఅయిడోథైరొనిన్ కు మాత్రమే చైతన్యము ఉంటుంది. అధికముగా థైరాక్సిన్ ఉత్పత్తి అయినా కాలేయములో ఒక అయొడిన్ అయము తొలగించబడి థైరాక్సిన్ ( T4 ) టైఅయిడో థైరొనిన్ గా ( T3 ) మార్పుజెందుతుంది.

    గళగ్రంథి స్రావకములు, థైరాక్సిన్ ( T4 ) అణువులో నాలుగు అయొడిన్ పరమాణువులు, ట్రైఅయిడో థైరొనిన్ ( T3 ) లో మూడు అయొడిన్ పరమాణువులు ఉంటాయి.

గళగ్రంథి స్రావకముల నియంత్రణ 

    గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తిని, రక్తములో వాటి విడుదలను పీనస గ్రంధి ( Pituitary gland ) నుంచి విడుదల అయే గళగ్రంథి ప్రేరేపకము ( Thyroid stimulating hormone ; Thyrotropin ) నియంత్రిస్తుంది. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విడుదలను మెదడు క్రింది భాగములో ఉండే హైపోథలమస్ ( Hypothalamus) గళగ్రంథి ప్రేరేపక విమోచిని ( Thyrotropin releasing hormone) ద్వారా నియంత్రిస్తుంది. రక్తములో గళగ్రంథి స్రావకముల ( Thyroid hormones) ప్రమాణము పెరిగినప్పుడు, పీనసగ్రంథి ( Pituitary gland ) నుంచి గళగ్రంథిప్రేరేపకపు ( TSH ) విడుదల తగ్గుతుంది. గళగ్రంథి స్రావకముల ( T3, T4 ) ప్రమాణము తగ్గినపుడు గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విడుదల హెచ్చవుతుంది.ఆ విధముగా గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విడుదల రక్త ప్రసరణములో ఉండే గళగ్రంథి స్రావకముల ప్రతివర్తమానము ( Feed back) పై ఆధారపడి ఉంటుంది. 

    రక్తములో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువ హెచ్చుగా ఉంటే అది గళగ్రంథి హీనతను ( Hypothyroidism ) సూచిస్తుంది. గళగ్రంథి చైతన్యము హెచ్చయి ( Hyperthyroidism) రక్తములో గళగ్రంథి స్రావకముల ప్రమాణాలు హెచ్చయితే గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువలు తక్కువగా ఉంటాయి.

    శరీరపు పెరుగుదల ఎక్కువగా ఉన్నపుడు శరీర అవసరాలకు తగినట్లు పీనసగ్రంథి నుంచి గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విడుదల అధికమవుతుంది. 

    గళగ్రంథి స్రావకములు థైరాక్సిన్ ( T4 ), ట్రైఅయిడో థైరొనిన్ లు ( T3 ) రక్తములో థైరాక్సిన్ బైండింగ్ గ్లాబ్యులిన్ ( TBG ) అనే మాంసకృత్తుకి అంటుకొని రవాణా చేయబడుతాయి. కొంత భాగము మాత్రము స్వేచ్ఛగా ఉంటాయి. గళగ్రంథిలో నాలుగు అణువులు అయొడిన్ గల థైరాక్సిన్ ( T4 ) నుంచి ఒక అణువు అయోడిన్ తొలగించబడి మూడు అణువుల ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ ( T3 ) కొంత విడుదల అయినా 80 శాతపు థైరాక్సిన్ గళగ్రంథి నుంచి విడుదల అవుతుంది. కాలేయములో ( Liver ) యీ థైరాక్సిన్ ( T4 ) ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ గా ( T3 ) మార్పు జెందుతుంటుంది. కణజాలములో ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ ( T3 ) కే చైతన్యత ఉంటుంది.

    కణజాలములో జరిగే జీవప్రక్రియలు ( Metabolism ) అన్నిటికీ గళగ్రంథి స్రావకములు అవసరము. విశ్రాంత జీవవ్యాపార ప్రమాణము ( Basal metabolic rate ) శరీరములో ఉన్న గళగ్రంథి ప్రభావమును సూచిస్తుంది. కణజాలముల వృద్ధికి, పరిపక్వతకు, పెరుగుదలకు గళగ్రంథి స్రావకములు అవసరము. వివిధ మాంసకృత్తుల సంకలనమునకు , పిండిపదార్థాలు, కొవ్వులు, మాంసకృత్తుల జీవప్రక్రియలకు, శరీరములో ఉష్ణజనితమునకు గళగ్రంథి స్రవములు అవసరము. 

                                     గళగ్రంథి హీనత ( Hypothyroidism )

ప్రధాన గళగ్రంథి హీనత ( Primary hypothyroidism )

    గళగ్రంథి శరీర అవసరాలకు తగినంత స్రవములను అందించ లేనప్పుడు గళగ్రంథి హీనత ( Hypothyroidism) కలుగుతుంది. హెచ్చుశాతము మందిలో యీ లోపము గళగ్రంథులలోనే ఉంటుంది. గళగ్రంథి తగినంతగా నిర్నాళ రసములను ( Hormones) ఉత్పత్తి చేయక పోవుట వలన యీ లోపము కలుగుతుంది. గళగ్రంథుల లోపమే ప్రాథమిక కారణమయితే దానిని ప్రాథమిక గళగ్రంథి హీనతగా ( Primary Hypothyroidism) పరిగణిస్తారు. శరీరములో అయొడిన్ లోపము వలన ప్రపంచములో హెచ్చుమందికీ గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. పాశ్చాత్య దేశాలలో ఉప్పుకు అయొడిన్ ను సంధానపఱచుట వలన ప్రజలలో అయొడిన్ లోపము అఱుదు.

హషిమోటో గళగ్రంథి తాపము ( Hashimoto ‘s thyroiditis ) 

    గళగ్రంథి స్వయం ప్రహరణ వ్యాధి ( Autoimmune thyroiditis ) వలన గళగ్రంథి ధ్వంసము చెంది గళగ్రంథి హీనత కలుగవచ్చు. ఈ వ్యాథిలో టి- రసికణములు ( T Lymphocytes ; ఇవి శరీర రక్షణ వ్యవస్థలో ఒక భాగము. ) గ్రంథులను ఆక్రమిస్తాయి. థైరోగ్లాబ్యులిన్ ( గళగ్రంథులలో ఉండే మాంసకృత్తి. దీని నుంచి గళగ్రంథి స్రావకములు ఉత్పత్తి అవుతాయి ), థైరాయిడ్ పెరాక్సిడేజ్ ( Thyroid peroxidase ), గళగ్రంథిప్రేరేపక గ్రాహములకు ( TSH receptors ) ప్రతిరక్షకములు ( Antibodies) ఏర్పడి గ్రంథుల ధ్వంసమునకు దారితీస్తాయి. ఈ తాపక్రియ ( Inflammation) మందకొడిగా జరిగి క్రమేణా గళగ్రంథి హీనతను ( Hypothyroidism ) కలుగజేస్తుంది.

    ప్రసవము తర్వాత కొంతమంది స్త్రీలలో తాత్కాలికముగా గళగ్రంథి హీనత పొడసూపవచ్చును. కొద్దిమందిలో యీ లోపము శాశ్వతము కావచ్చును.

చికిత్సా జనితము ( Iatrogenic ) 

    గళగ్రంథిని శస్త్రచికిత్సతో సంపూర్ణముగా గాని, పాక్షికముగా గాని తొలగించినా, రేడియోధార్మిక అయొడిన్ తో ధ్వంసము చేసినా గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. 

అయొడిన్ గల ఔషధములు, లిథియం, ఆల్ఫా ఇంటెర్ఫెరాన్, ఇంటెర్లూకెన్ -2 , ఎమియోడరోన్, థాలిడోమైడు వంటి మందుల వలన గళగ్రంథి హీనత కలుగవచ్చును.

అప్రధాన గళగ్రంథిహీనత ( Secondary Hypothyroidism)  

    పీనస గ్రంథి వ్యాధులు ( Pituitary disorders), లేక ఘాతముల ( injuries ) వలన గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH) ఉత్పత్తి జరుగక, ప్రేరేపక లోపము ( TSH deficiency) వలన , గళగ్రంథి స్రావకముల ( T3,T4) ఉత్పత్తి తగ్గుతే గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. 

తృతీయ గళగ్రంథి హీనత ( Tertiary hypothyroidism) 

    మెదడులోని హైపోథలమస్ ( Hypothalamus) గళగ్రంథి ప్రేరేపక విమోచిని ని (Thyrotropin releasing hormone) విడుదల చేయలేని స్థితులలో తృతీయ గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది.

    ద్వితీయ, తృతీయ గళగ్రంథి హీనములు అసాధారణము. వారిలో మెదడు, పీనస వ్యాధుల లక్షణాలు ప్రస్ఫుటముగా కనిపిస్తాయి.

గళగ్రంథి హీనత లక్షణములు 

    గళగ్రంథి హీనత ప్రస్ఫుటముగా ఉన్న వారిలో, అలసట, అతినిద్ర, నీరసము, శక్తిహీనత, చలికి తట్టుకోలేకపోవుట, మలబద్ధకము, జ్ఞాపకశక్తి క్షీణించుట, బొంగురుగొంతు, కండరాల సలుపు, కేశనష్టము, స్త్రీలలో రక్తప్రదరము ( metrorrhagia ) పొడచూపవచ్చును. ఈ లక్షణములు క్రమేణా కలుగుతాయి. కొందఱిలో ఏ బాధలు ఉండవు.

    వీరిలో పొడిచర్మము, ముఖములోను, కళ్ళచుట్టూ వాపు, హృదయ మాంద్యము ( Bradycardia), స్నాయువుల ప్రతిక్రియలు మందగించుట ( Decreased tendon reflexes ), గుంతపడని పొంగులు, కఱకు చర్మము, కనిపించ వచ్చును. శరీరపు బరువు కొంత హెచ్చినా విశేష స్థూలకాయమును గళగ్రంథి లోపము కలుగజేయదు. వీరిలో ఆకలి కొంత మందగించవచ్చును. అయొడిన్ లోపించిన వారిలో గలగండము ( Goitre) కనిపిస్తుంది. 

    గుండె పైపొరలో నీరుపట్టుట ( Pericardial effusion), పుపుసవేష్టనములో నీరుచేరుట ( Pleural effusion), మణికట్టు వాపు ( Carpal tunnel syndrome) వినికిడి తగ్గుట, అఱుదుగా కనిపించ వచ్చును. వ్యాధి తీవ్రమయిన వారిలో ఊపిరి మందగించవచ్చును. 

    గళగ్రంథిహీనత దీర్ఘకాలముగాను, తీవ్రముగాను  ఉన్నవారిలో మ్యూకోపాలీసాకరైడులు ( Mucopolysaccharides) చర్మము దిగువ చేరుకొని పొంగులు, వాపులు కనిపించవచ్చును. ఈ పొంగులు ఉన్నచోట వేలుతో నొక్కితే గుంతలు పడవు. చర్మము దళసరిగా ఉండే వీరి వ్యాధిని మిక్సిడీమా ( Myxedema) అంటారు.

    వ్యాధి తీవ్రముగా ఉన్నవారిలో శరీరము చల్లబడి, గుండెవేగము బాగా తగ్గి, గందరగోళము, బుద్ధిమాంద్యత, అపస్మారకము ( Myxedema coma ), శ్వాసమాంద్యము ( bradypnea ) కలిగి ప్రాణాపాయస్థితి కూడా కలుగ వచ్చును. ఇది అసాధారణము. 

    పుట్టిన పసికందులలో గళగ్రంథి హీనత ఉంటే అది క్రెటినిజం గా ( Cretinism) వర్ణిస్తారు. వారికి కండరముల బిగుతు సన్నగిల్లుతుంది. పుఱ్ఱె వెనుక భాగము పూడుకొనక మెత్తదనము చాలా మాసములు ఉండవచ్చును., ( సాధారణముగా యీ మెత్తదనము రెండు , మూడు మాసములలో పూడుకుంటుంది.. ముందుభాగములో మెత్తదనము 18 మాసములలో పూడుకుంటుంది. ) బొంగురు గొంతుకతో ఏడవడము, శరీర ఉష్ణోగ్రత తక్కువగా ఉండుట, నాభి గోళకము ( Umbilical hernia ), దళసరి నాలుక యీ శిశువులలో కలుగుతాయి. వ్యాధిని నిర్ణయించి, గళగ్రంథి స్రావకములతో వైద్యము సమకూర్చకపోతే పెరుగుదల మందగించుటే కాక బుద్ధి వికాసము లోపించి వీరికి బుద్ధి మాంద్యత కలుగుతుంది.

వ్యాధి నిర్ణయము 

       గళగ్రంథి హీనత ఉన్నవారిలో వ్యాధి లక్షణాలు క్రమేణా పొడచూపుతాయి. పరిమిత లోపము ఉన్న వారిలో యే లక్షణములు కనిపించక పోవచ్చును. రక్తపరీక్షలు విరివిగా లభ్యము అవుతున్న ఈ దినములలో మిక్సిడీమా, లక్షణాలు బాగా కనిపించే గళగ్రంథి హీనతలను అఱుదుగా చూస్తాము.

రక్త పరీక్షలు  

    గళగ్రంథి హీనత ఉన్నవారిలో కొలెష్ట్రాలు, ట్రైగ్లిసరైడులు, క్రెయటినిన్ కైనేజ్ ల పరిమాణములు ఎక్కువగా ఉండవచ్చును. వీరిలో సోడియం ప్రమాణములు తక్కువ అవవచ్చును.రక్తములో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువలు ( TSH ) ఎక్కువగా ఉంటాయి. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువలు సాధారణ ప్రమాణములో ఉండి, థైరాక్సిన్ ( T4 ) విలువలు తక్కువగాని పక్షములో గళగ్రంథి హీనత లేదని నిర్ధారణ చెయ్యవచ్చును. 

    గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువ 20 మైక్రోయూనిట్లు / మి.లీ.రుకి మించి ఉంటే వ్యాధి లక్షణాలు లేకపోయినా గళగ్రంథి హీనత ఉన్నదని నిర్ధారణ చెయ్యవచ్చును. 

    గళగ్రంథి హీనత లేక యితర వ్యాధులు ఉన్నవారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువ సాధారణ పరిమితిని అతిక్రమించినా 20 మైక్రో యూనిట్ల లోపునే ఉంటుంది. 

    గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువ ఎక్కువయినా 20 మైక్రో యూనిట్ల లోనే ఉండి థైరాక్సిన్ ( T4 ) విలువ తక్కువగా ఉంటే దానిని విదిత గళగ్రంథి హీనతగా ( Overt hypothyroidism) పరిగణించి వారికి తగు పరిమాణములో లీవోథైరాక్సిన్ సమకూర్చాలి.

    గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువలు 5- 10 ( కొందఱు వైద్యులు 5 దాటినప్పుడు, కొందఱు 10 దాటినప్పుడు ) ప్లాస్మా థైరాక్సిన్ ( T4 ) విలువలు సాధారణ పరిమితులలో ఉన్నప్పుడు దానిని అగోచర గళగ్రంథి హీనతగా ( Subclinical hypothyroidism) పరిగణిస్తారు. వీరికి వైద్యము అవసరము లేదు, కాని సంవత్సరమునకు ఒక పర్యాయము రక్తపరీక్షలు చేసి గమనిస్తూ థైరాక్సిన్ ( T4 ) విలువలు తగ్గినా, గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువలు పెరిగినా లీవోథైరాక్సిన్ వైద్యము సమకూర్చవచ్చును. అగోచర గళగ్రంథిహీనత ఉన్నవారిలో సంవత్సరమునకు 2.5% మందిలో యీ హీనత ప్రస్ఫుటమవుతుంటుంది.

    గర్భిణీస్త్రీలలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువలు 10 మైక్రోయూనిట్లు దాటితే అది విదిత గళగ్రంథి హీనముగా పరిగణించి వైద్యము చెయ్యాలి. ఆ విధముగా శిశువులలో వ్యాధిని అరికట్టవచ్చును.

    అప్రధాన గళగ్రంథి ( Secondary hypothyroidism) హీనత ఉన్న వారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువలు హెచ్చు కావు. కావున వీరిలో గళగ్రంథి స్రావకముల విలువలు ( థైరాక్సిన్- T4 , స్వేచ్ఛపు థైరాక్సిన్ -Free T4 ) తక్కువగా ఉంటే గళగ్రంథి హీనతను ధ్రువీకరించవచ్చును. 

    గళగ్రంథి ప్రేరేపక గ్రాహకములకు ( TSH Receptors ), థైరోగ్లాబ్యులిన్ కు, థైరాయిడ్ పెరాక్సిడేజ్ కు ప్రతిరక్షకముల ( Antibodies) పరీక్షతో స్వయంప్రహరణ గళగ్రంథి తాపమును ( Autoimmune thyroiditis ) ధ్రువీకరించ వచ్చును. కాని చికిత్సాపరముగా యీ పరీక్షల వలన చేకూరే ప్రయోజనము తక్కువ. 

    గళగ్రంథిలో గడ్డలు, పెరుగుదలలు ఉంటే శ్రవణాతీతధ్వని చిత్రీకరణ ( Ultrasonography) పరీక్షలు, కణపరీక్షలు అవసరము కావచ్చును. పెరుగుదలలు లేకపోతే ఆ పరీక్షలు అనవసరము.

    పీనసగ్రంథి, హైపోథలమస్, మెదడు వ్యాధుల లక్షణాలు ఉంటే అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణలు ( Magnetic resonance imaging ) తోడ్పడుతాయి.

చికిత్స 

    లీవోథైరాక్సిన్ ( Levothyroxine ) కృత్రిమముగా తయారు చేస్తున్నారు. తక్కువ ధరకు అందుబాటులో కూడా ఉంది . గళగ్రంథి హీనత ఏ కారణము వలన కలిగినా లీవోథైరాక్సినే చికిత్సకు వాడుతారు. తగిన మోతాదును వైద్యులు నిర్ణయిస్తారు. యౌవనములో ఉన్నవారికి తగిన మోతాదును ఒక్కసారే మొదలపెట్టవచ్చు. వృద్ధులలోను, హృద్రోగులలోను తక్కువ మోతాదు ( దినమునకు 25 మైక్రోగ్రాములు ) మొదలుపెట్టి ప్రతి మూడు, నాలుగు వారములకు మోతాదును క్రమేణా పెంచుతు అవసరమైన మోతాదు సమకూర్చాలి.

    లీవోథైరాక్సిన్ ని దినమునకు ఒక్కసారి యిస్తే సరిపోతుంది. పరగడుపుతో యీ మందును సేవించి మరి యే యితర మందులు మరొక రెండుగంటల వఱకు తీసుకొనకూడదు. అయనము ( iron ), కాల్సియం, అల్యూమినియం మృదుక్షారకములు, సుక్రాల్ఫేట్, కొలిస్టెరమిన్ వంటి మందులు లీవోథైరాక్సిన్ గ్రహణమునకు ( absorption ) అంతరాయము కలిగిస్తాయి.

    గళగ్రంథి ప్రేరేపక ( TSH ) పరీక్ష ఆరు వారములకు ఒకసారి చేస్తూ మందు మోతాదును సరిదిద్దవచ్చును. లీవోథైరాక్సిన్ మోతాదు స్థిరపడ్డాక, సంవత్సరమునకు ఒకసారి పరీక్ష సలుపుతే చాలు.

( 

వైద్యవిషయములు నా శక్తిమేఱకు తెలుగులో చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి. ఉపయుక్త మనుకుంటే స్వేచ్ఛగా పంచుకొనండి )

గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( Hyperthyroidism )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

గళగ్రంథి ఆధిక్యత

 ( Hyperthyroidism)

                                                                                       డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి                                           

:

గళగ్రంథి 

        గళగ్రంథి ( Thyroid ) కంఠము ముందర స్వరపేటిక, శ్వాసనాళములను ఆనుకొని సీతాకోక చిలుక ఆకారములో ఉంటుంది. ఈ గ్రంథికి కర్ణికలు ( lobes ) రెండుప్రక్కలా ఉండి ఆ రెండు కర్ణికలను కలుపుతూ నడిమిన సంధానము. (Isthmus ) ఉంటుంది. వయోజనులలో యీ గళగ్రంథికర్ణిక పరిమాణము 5 సె.మీ ఎత్తు, 3 సె.మీ ,వెడల్పు 2 సె.మీ మందము గలిగి ఉంటుంది. గళగ్రంథి స్రావకములు, థైరాక్సిన్ ( Thyroxine, T-4), ట్రై అయిడో థైరొనిన్ ( Triidothyronine, T-3 ), కణజాలముల జీవవ్యాపార క్రియకు ( metabolism ) దోహదకారిగా ఉంటాయి. శిశువుల వృద్ధికి, మనోవికాసమునకు కూడా థైరాక్సిన్ తోడ్పడుతుంది. జంతుజాలములో విశ్రాంత జీవవ్యాపార ప్రమాణము ( Basal metabolic rate ) గళగ్రంథి స్రావకములపై ఆధారపడి ఉంటుంది. గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తి ఎక్కువయితే గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( Hyperthyroidism ) కలిగి ఆ లక్షణాలు పొడచూపుతాయి.

గళగ్రంథి స్రావక ఆధిక్యత లక్షణాలు 

        గళగ్రంధి స్రావకములు ఎక్కువయినప్పుడు జీవవ్యాపార ప్రక్రియ ( metabolism ) ఎక్కువ అగుటయే కాక, వాటి ప్రభావము వలన సహవేదన నాడీమండలము ( Sympathetic nervous system ) ప్రేరేపించబడి ఆ లక్షణములు కూడా అధికము అవుతాయి. నీరసము, శరీరపు బరువు తగ్గుట, ఆకలి పెరుగుట, గుండెదడ, గుండె వేగము పెరుగుట, మానసిక ఆందోళన, గాభరా, చిరాకు, హస్త కంపనములు ( tremors ), ఎక్కువ చెమట పట్టుట, కండరముల సత్తువ తగ్గుట, విరేచనములు, నిద్ర పట్టకపోవుట, ఉష్ణమును తట్టుకోలేకపోవుట, స్రీలలో ఋతుస్రావము మందగించుట ( Oligomenorrhea ) పొడచూపుతాయి. వృద్ధులలో హృదయ కర్ణికల ప్రకంపనము ( Atrial fibrillation), హృదయ వైఫల్యములు కలుగవచ్చును ( Congestive heart failure). చర్మపు మందము తగ్గుతుంది. పెళసరి వెండ్రుకలు, కేశనష్టము, కనుబొమలు సన్నబడుట, జ్ఞాపకశక్తి తగ్గుట, ఎముకలు బలహీనమగుట ( Osteoporosis ) మరికొన్ని లక్షణములు. మతిభ్రమణము అరుదుగా కొందఱిలో కలుగుతుంది. చేతుల వణుకుతో బాటు కొందఱిలో అనిచ్ఛా చలనములు ( Chorea ) కూడా పొడచూపవచ్చును.

        నేత్రగోళ కండరములు నీరసించి రెండు నేత్రముల చలనములలో సహకారము ( coordination ) లోపించుట వలన ఒక వస్తువు రెండుగా ( Diplopia ; ద్విదృష్టి ) కనిపించవచ్చును. పై కనురెప్పలు వెనుకకు ఎక్కువగా పోయి ( Lid retraction ) కళ్ళ మీది తెలుపు ( శ్వేతపటలము Sclera ) గోచరమవుతుంది. క్రింది వస్తువులపై దృష్టి సారించినపుడు కనుగుడ్లతో సమముగా కనురెప్పలు క్రిందకు కదలక ( Lid lag ) కళ్ళమీది తెల్ల భాగము తాత్కాలికముగా ఎక్కువగా కనిపించవచ్చును . 

         గళగ్రంథి ఆధిక్యత పరిమితముగా ఉన్నపుడు కొందఱిలో ఏ లక్షణములు కనిపించక పోవచ్చును. 

        అరుదుగా శరీరము సూక్ష్మాంగజీవుల ముట్టడికి గుఱైనపుడు, శస్త్రచికిత్సల పిదప, శరీరము ప్రమాదములకు గుఱి అయినపుడు, గళగ్రంథి స్రావకములను నిరోధించు మందులు ఉపసంహరించినపుడు గళగ్రంథిసంక్షోభము ( Thyroid storm) కలిగి, అధికఉష్ణోగ్రత, మానసిక సంభ్రమము, గందరగోళము, సన్నిపాతము ( Delirium) కలిగి మృత్యువునకు దారితీయవచ్చును. వీరికి అత్యవసర చికిత్స అవసరము.

        గ్రేవ్స్ సదృశగళగండ స్రావక ఉద్రేకత ( Diffuse toxic goiter from Grave’s disease ) కలిగిన వారిలో గళగండస్రావక ఆధిక్యతతో (Hyperthyroidism) బాటు వెలిగుడ్లు (Exopthalmos ), నేత్ర కండరముల నీరసము ( extraocular muscle weakness ), జంఘికాస్థుల ముందు ఉబ్బుదల ( pretibial myxedema ) కూడా కలుగుతాయి.

       గళగ్రంథి ఆధిక్యత కలిగిన వారిలో Myasthenia gravis అనే కండరముల తీవ్ర నీరసవ్యాధి అధికశాతము మందిలో కలిగే అవకాశములు ఉన్నాయి. 

గళగ్రంథి స్రావక ఆధిక్యతకు కారణములు 

       గళగ్రంథి ప్రమాణము వివిధ కారణముల వలన పెరిగి కంఠము ముందు గళగండముగా ( Goiter ) పొడచూపవచ్చును. గళగ్రంథి  అంతటా సమముగా పెరుగుతే దానిని సమ గళగండము లేక సదృశ గళగండముగా ( Diffuse goiter) పరిగణించవచ్చును.

       అసమానముగా కణుతులు పెరిగి బహుళ కిణ గళగండములు ( Multinodular goiters ) కొందఱిలో పొడచూపుతాయి. నిరపాయపు పెరుగుదలలు ( Adenomas ) కొందఱిలో కలిగి ఒక కర్ణికలోనే గళగండము పొడచూప వచ్చును. వీరిలో పరిమాణపు పెరుగుదలతో బాటు స్రావకముల ఉత్పత్తి  అధికమయినపుడు గళగ్రంథి ఆధిక్యత లక్షణములు కలుగుతాయి.

        గళగ్రంథి తాపముల ( Thyroiditis ) వలన తాత్కాలికముగా గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తి పెరుగవచ్చును. అయొడిన్ వినియోగము ఎక్కువైనా, గళగ్రంథి స్రావకముల వినియోగము ఎక్కువయినా ( Iatrogenic) గళగ్రంధిస్రావక ఆధిక్యత కలుగగలదు. ఎమియోడరోన్ ( Amiodarone ), అయొడిన్ వ్యత్యాస పదార్థాల ( Iodine radiocontrast materials ) వాడుక వలన గళగ్రంథి ఆధిక్యత కలుగవచ్చును.

        ప్రసవము తర్వాత కొందఱి స్త్రీలలో ( 6 లేక 7 శాతపు స్త్రీలలో ) గళగ్రంథి ఆధిక్యత కలిగి (Postpartum hyperthyroidism ) కొద్ది వారములలో సామాన్యస్థితి చేకూరుతుంది. అండకోశములలో గాని యితరత్రా గాని గళగ్రంథి కణజాలముతో పెరుగుదలలు ( Struma ovarii ) ఏర్పడి అవి స్రావకములను ఉత్పత్తి చేయుట వలన కూడా గళగ్రంథి ఆధిక్యత సంభవించవచ్చును.

        పీనసగ్రంథి పెరుగుదలలతో ( Pituitary adenomas ), గళగ్రంథి ప్రేరేపక ( TSH ) ప్రమాణము హెచ్చయి గళగ్రంథి ఆధిక్యత అరుదుగా కలుగవచ్చు. 

గ్రేవ్స్ సమగళగండ స్రావక ఉద్రేకత ( Grave’s disease ) 

        ఇది స్వయంప్రహరణ వ్యాధి( Autoimmune disease ). ఈ వ్యాధికి గుఱైన వారిలో గళగ్రంథిని ప్రేరేపించు ఇమ్యునోగ్లాబ్యులిన్ ప్రతిరక్షకములు ( Thyroid Stimulating immunoglobulin antibodies ) ఉత్పత్తి అవుతాయి . ఈ ప్రతిరక్షకములు ( Antibodies ) గళగ్రంథిలోని గళగ్రంథి ప్రేరేపక గ్రాహకములతో ( TSH receptors )  సంధానమయి ఆ గ్రాహకములను ప్రేరేపించుట వలన గళగ్రంథి ప్రమాణము సమతులితముగా పెరుగుతుంది. గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తి కూడా పెరుగుతుంది. రక్తములో గళగ్రంథి స్రావకముల ప్రమాణము ఎక్కువగుటచే పీనసగ్రంథి ( Pituitary gland) నుంచి గళగ్రంథి ప్రేరేపక స్రావకపు ( Thyroid Stimulating Hormone) ఉత్పత్తి, హైపోథలమస్ నుంచి గళగ్రంథి ప్రేరేపక విమోచిని ( Thyrotropin Releasing Hormone ) విడుదల తగ్గుతాయి. 

          గ్రేవ్స్ వ్యాధి ( Grave’s disease ) కలుగుటకు కారణాలు స్పష్టముగా తెలియవు. జన్యు కారణములు, పరిసరముల ప్రభావము యీ వ్యాధికి దారితీయవచ్చును. ఈ వ్యాధి కొన్ని కుటుంబాలలో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. కవలపిల్లలలో ఒకరికి యీ వ్యాధి కలుగుతే రెండవ వారిలో కలుగుటకు ముప్పది శాతము అవకాశాలు ఉంటాయి. ఇతర స్వయంప్రహరణ వ్యాధులు ( మొదటి తరగతి మధుమేహ వ్యాధి ( Type 1- Diabetes), రుమటాయిడ్ కీళ్ళనొప్పులు ( Rheumatoid arthritis ) వంటివి ) ఉన్నవారిలో సమగళగండము ( Diffuse goiter), గళగండ స్రావకఆధిక్యత ఎక్కువగా పొడచూపుతాయి.

         గ్రేవ్స్ సమగళగండ స్రావకఉద్రేకత ( Grave’s disease ) కలిగిన వారిలో గళగండస్రావక ఆధిక్యతతో ( Hyperthyroidism) బాటు వెలిగుడ్లు (Exophthalmos ), నేత్ర వైకల్యము ( opthalmopathy ), జంఘికాస్థుల ముందు ఉబ్బుదలలు ( pretibial myxedema ) కూడా కలుగుతాయి.

పరీక్షలు 

         గళగ్రంథి ఆధిక్యత ఉన్నవారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు ( TSH ) విలువలు రక్తములో తక్కువగా ఉంటాయి. గళగ్రంథి స్రావకముల విలువలు ( T-4, T-3 ) ఎక్కువగా ఉంటాయి. Grave’s disease ఉన్నవారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపక గ్రాహకములకు ప్రతిరక్షకములను ( Antibodies to TSH receptors ) రక్తపరీక్షలతో కనుగొన వచ్చును. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ I-131 లేక, I -123 నియమిత మోతాదులో యిచ్చి గళగ్రంథిలో వాటి గ్రహణమును ( Uptake ) కొలిచి గళగ్రంథి చైతన్యమును నిర్ధారించవచ్చును. గామా ఛాయా గ్రాహకములతో గళగ్రంథి చిత్రములను తీసుకొని గళగ్రంథిలో చైతన్యకేంద్రములను పసిగట్టవచ్చును. 

         గళగ్రంథి ఆధిక్యత కలిగిన వారిలో రక్తములో చక్కెర విలువలు అధికమవవచ్చును. వీరిలో కొలెష్టరాలు విలువలు తక్కువగా ఉండవచ్చును.

చికిత్స 

         గళగ్రంథి స్రావక ప్రభావము వలన వచ్చే లక్షణములను అదుపులో పెట్టుటకు, నిర్దిష్ట చికిత్స జరిగే వఱకు తాత్కాలిక ఉపశమనము కొఱకు బీటా ఎడ్రినెర్జిక్  గ్రాహక అవరోధకములను ( ప్రొప్రనలాల్ , మెటాప్రొలోల్, లేక, ఎటినలాల్ ) వాడుతారు. ఇవి సహవేదన నాడీమండల ఉధృతి వలన వచ్చే గుండెదడ, ఆందోళన, హస్తకంపనములు, రక్తపుపోటు వంటి ఫలితములను అదుపులో ఉంచుటకు తోడ్పడుతాయి. 

         తాత్కాలికముగా గళగ్రంథి ఉధృతి హెచ్చినపుడు కూడా బీటా ఎడ్రినెర్జిక్ గ్రాహక అవరోధములు ( Beta adrenergic receptor blockers ) ఉపయోగపడుతాయి.

         బీటా గ్రాహక అవరోధకములు ఉపయోగించలేని పరిస్థితులలో ( ఉబ్బసవ్యాధి వంటి వ్యాధులు ఉన్నవారిలో ), వెరాపమిల్ ( Verapamil ) వంటి కాల్సియమ్ మార్గ అవరోధకములను ( calcium channel blockers ) ఉపయోగించవచ్చును .

     

         నిర్దిష్ట చికిత్సకు మూడుమార్గములు ఉన్నాయి.

1. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ ( Radioactive Iodine) :

        దేహము గ్రహించే అయొడిన్ లో హెచ్చు భాగము గళగ్రంథిలో చైతన్య కేంద్రాలకు చేరుతుంది. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్సకు వాడినపుడు అది గళగ్రంథిలో సాంద్రమయి గళగ్రంథి విధ్వంసమునకు దారితీస్తుంది. గ్రేవ్స్ వ్యాధి ఉన్నవారికి రేడియో ధార్మిక అయోడిన్ చికిత్స ఉత్తమము.

         బహుళ కిణ గళగండము ( Multinodular goiter), గళగండములోని పెరుగుదలలలో ( Adenomas )  గళగ్రంథి స్రావకములు అధికము అయినపుడు కూడ రేడియో ధార్మిక అయొడిన్ ని ఉపయోగిస్తారు. గర్భిణీ స్త్రీలలో రేడియోధార్మిక అయొడిన్ వాడకూడదు.

        రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్సకు ముందు థయోనమైడులు ( Thionamides ), అయొడిన్ ల వాడుక ఆపివేయాలి. రేడియో ధార్మిక అయొడిన్ గ్రహణ ( Radioactive Iodine uptake) పరీక్షతో అవసరమైన మోతాదును నిశ్చయించి యిస్తారు. నెలకొకసారి రక్తములో గళగ్రంథిస్రావకము T-4 ( థైరాక్సిన్ ) , TSH ల పరీక్షలు చేస్తూ గళగ్రంథి హీనత ( Hypothyroidism ) కలుగుతే గళగ్రంథి స్రావక ( Levothyroxine ) చికిత్స మొదలు పెట్టాలి.

        రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్స వలన చాలా మందిలో గళగ్రంథి పూర్తిగా విధ్వంసమయి గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్స వలన కొందఱిలో గళగ్రంథిలో నిక్షిప్తమయిన స్రావకములు విడుదలయి తాత్కాలికముగా రెండువారములు పాటు వాటి ఉద్రిక్తత హెచ్చుకావచ్చును. హృద్రోగములు ఉన్న వారికి ఆ ఉద్రిక్తతను తగ్గించుటకు తాత్కాలికముగా ధయోనమైడులతో చికిత్స అవసరమవవచ్చును. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్స వలన కర్కటవ్రణములు ( Malignancy) కలుగవు. చికిత్స తదనంతరము గర్భము దాల్చిన స్త్రీల శిశువులకు చికిత్స వలన జన్మతః వ్యాధులు ( Congenital diseases ) సంక్రమించవు.

2. థయోనమైడులు ( Thionamides )

         థయోనమైడులు గళగ్రంథిలో థైరోగ్లాబ్యులిన్ తో అయొడిన్ సంధానమును నిరోధించి గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తిని ఆటంకపరుస్తాయి. ప్రొపైల్ థయోయురసిల్  థైరాక్సిన్ ( Thyroxine , T4 ) ట్రైఅయిడో థైరొనిన్  గా ( T-3 ) మారుటను కూడా నిరోధిస్తుంది. గర్భిణీ స్త్రీలలోను, గళగ్రంథి తాపములోను ( Thyroiditis ), అయొడిన్ వినియోగము ఎక్కువగుటలన, ఎమియోడరోన్ ( amiodarone ) వంటి మందులవలన తాత్కాలికముగా గళగ్రంథి ఆధిక్యత కలిగినప్పుడు, రేడయోధార్మిక అయొడిన్ వాడుకకు ఇష్టపడని వారిలోను, థయోనమైడులను ఉపయోగిస్తారు. కార్బిమజాల్ ( Carbimazole ), మిథైమజాల్ ( Methimazole ), ప్రొపైల్ థయోయురసిల్ ( Propylthiouracil ) థయోనమైడులకు ఉదహరణములు. వీటి ప్రభావము కనిపించుటకు కొద్ది వారములు పడుతుంది. ముందు హెచ్చు మోతాదులలో వాడినా తరువాత వీటి మోతాదును రక్తపరీక్షలబట్టి తగ్గించాలి.

        దద్దురులు, చర్మతాపము ( Dermatitis), కీళ్ళనొప్పులు, జ్వరము, కాలేయతాపము ( Hepatitis), తెల్లకణముల ఉత్పత్తి తగ్గుట ( agranulocytosis ) వంటి అవాంఛిత ఫలితములను జాగ్రత్తగా గమనించాలి. పచ్చకామెరలు, గొంతునొప్పి, చలిజ్వరము కలుగుతే వెంటనే థయోనమైడులను ఆపివేసి రక్తపరీక్షలు చెయ్యాలి. ఈ మందుల వాడుక ఆపివేస్తే అవాంఛిత ఫలితములు సాధారణముగా ఉపశమిస్తాయి. అవాంఛిత ఫలితముల గురించి రోగులకు అవగాహన సమకూర్చాలి.

3. గళగ్రంథి విచ్ఛేదన (Thyroidectomy )

        గళగ్రంథి కర్ణికలలో హెచ్చు భాగములను శస్త్రచికిత్సచే తొలగించి ( Subtotal thyroidectomy ) గళగ్రంథి ఆధిక్యతను అరికట్టవచ్చును. ఈ దినములలో శస్త్రచికిత్సను అరుదుగా చేస్తారు. రేడియోధార్మిక అయొడిన్ చికిత్సకు ఇష్టపడనివారికి, థయోనమైడులతో గళగ్రంథి స్రావక ఉధృతి అదుపుకాని వారికి, థయోనమైడుల వలన అవాంఛిత ఫలితములు కలిగినవారికి శస్త్రచికిత్స అవసరమవుతుంది. శస్త్రచికిత్సకు ముందు థయోనమైడులతో గళగ్రంథి స్రావక ఆధిక్యతను తగ్గించాలి. వీరికి శస్త్రచికిత్సకు ముందు రెండువారములు అయొడిన్ చికిత్స అవసరము. బీటా గ్రాహక అవరోధకముల చికిత్స కూడా అవసరము. శస్త్రచికిత్స తదుపరి కొద్దివారములు యీ చికిత్సలు కొనసాగించాలి. 

       శస్త్రచికిత్సలో సహగళగ్రంథులు ( Parathyroid glands ) తొలగించబడితే సహగళగ్రంథి హీనత ( Hypoparathyroidism ) కలిగే అవకాశము ఉన్నది. స్వరతంత్రి నాడులకు (  nerves innervating vocal chords  ) హాని కలుగుతే స్వరతంత్రుల వాతము ( Vocal chord paralysis) కలుగవచ్చును. అపుడు బొంగురు గొంతు, రెండు ప్రక్కల నాడులకు హాని కలుగతే శ్వాసకు ఇబ్బంది కలుగుతాయి. శస్త్రచికిత్స పిమ్మట గళగ్రంథిహీనత కలుగుతే కృత్రిమ గళగ్రంథి స్రావకములతో ( Levothyroxine ) చికిత్స అవసరము. 

         బహుళ కిణ గళగండములు ( Multinodular goiters ) ఉన్నవారిలో గళగ్రంథి స్రావకముల విలువలు సాధారణ పరిమితులలో ఉన్నపుడు, ఏ యితర యిబ్బందులు లేనప్పుడు శస్త్రచికిత్సలు గాని, విపరీతముగా పరిశోధనలు గాని అనవసరము. ఒకే ఒక కిణము ( Solitary nodule ) పొడచూపినప్పుడు సూది, పిచికారులతో కణములను పీల్చి కర్కటవ్రణములకై కణపరీక్షలు సలుపవచ్చును. కణపరీక్షలు సక్రమముగా ఉంటే యితర చికిత్సలు అనవసరము.

( 

వైద్యవిషయములు నా శక్తిమేఱకు తెలుగులో చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్థులు తమ తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి. ఉపయుక్తమనుకుంటే పంచుకొనండి )