గుల్ల ఎముకలవ్యాధి ( Osteoporosis )

 ( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో ):

    గుల్ల ఎముకల జబ్బు

     ( Osteoporosis )

                                                                      డాక్టరు గన్నవరపు నరసింహమూర్తి .

  గుల్ల ఎముకల జబ్బు ( అస్థిసాంద్ర క్షీణత ; Osteoporosis   ) 

 

    గుల్ల ఎముకల జబ్బులో  ఎముకల  సాంద్రత తగ్గి ఎముకలు బలహీనమవుతాయి. బలహీనమయిన ఎముకలు ప్రమాదములలో తక్కువ శక్తికే సులభముగా విఱుగుతాయి. ఈ వ్యాధి బారికి  వెన్నుపూసలు ( vertebrae ), తుంటి ఎముకలు ( hip bones ), ముంజేతి ఎముకలు ( forearm bones ) ఎక్కువగా గుఱి అయి చిన్న చిన్న ప్రమాదములకే విఱుగుతుంటాయి. 

    గుల్ల ఎముకల జబ్బు ( అస్థిసాంద్ర క్షీణత ) వయస్సు పైబడిన వారిలో కనిపిస్తుంది. ఏబది సంవత్సరముల వయస్సు దాటిన వారిలో సుమారు 30 శాతము మందిలోను ఎనుబది సంవత్సరములు మించిన వారిలో సుమారు 70 శాతము మందిలోను అస్థిసాంద్ర క్షీణత పొడచూపుతుంది. ఋతుస్రావములు తప్పిన స్త్రీలు వారితో  సమాన వయస్సు గల పురుషులు కంటె అస్థిసాంద్ర క్షీణత బారికి ఎక్కువగా గుఱి అవుతారు. అందువలన వీరిలో ఎముకలు విఱుగుట అధికముగా చూస్తాము.

    అందఱిలోను యౌవనములో ఉన్నపుడు ఎముకలు బలముగా ఉంటాయి. ఎముకలలో ఉండే సజీవకణములు వలన ఎముకలలో నిత్యము నిర్మాణ ప్రక్రియ ( bone formation  ), శిథిల ప్రక్రియ (bone resorption ) జరుగుతుంటాయి. 

    ఎముకల నిర్మాణ ప్రక్రియలో అస్థినిర్మాణ కణములు ( osteoblasts  ), ఎముకల శిథిల ప్రక్రియలో అస్థిశిథిల కణములు ( osteoclasts ) పాల్గొంటాయి.

    గరిష్ఠ అస్థిరాశి ( peak bone mass ) తక్కువగా ఉన్నవారిలోను, ఎముకల నిర్మాణ ప్రక్రియ తగ్గిన వారిలోను, ఎముకల శిథిల ప్రక్రియ హెచ్చయిన వారిలోను ఎముకలు బలహీనపడుతుంటాయి. 

కారణములు 

    వయస్సుతో కలిగే  గుల్ల ఎముకల జబ్బుని ప్రాథమిక అస్థిసాంద్ర క్షీణత గా ( Primary Osteoporosis  )  పరిగణిస్తారు. ఆహారములో కాల్సియం, విటమిను డి లోపములు ఈ వ్యాధి కలుగుటకు దోహదపడుతాయి.

    ఇతర వ్యాధుల వలన కలిగే గుల్ల ఎముకల జబ్బుని ద్వితీయ అస్థిసాంద్ర క్షీణత గా ( Secondary Osteoporosis ) పరిగణిస్తారు.

 గుల్ల ఎముకల జబ్బు కలిగించు ఇతర వ్యాధులు 

1 . వినాళగ్రంథి వ్యాధులు ( Endocrine disorders ) 

సహగళగ్రంథి ఆధిక్యత ( Hyperparathyroidism  ) 

    కంఠములో ఉండే గళగ్రంథులకు ( Thyroid glands ) వెనుక భాగములో ఆనుకొని చెఱి ఒకపక్క మీది భాగములో ఒకటి, క్రింద భాగములో ఒకటి, మొత్తము నాలుగు సహగళ గ్రంథులు ( Parathyroid glands ) ఉంటాయి. ఇవి పరిమాణములో 6 మి.మీ పొడవు 4 మి.మీ. వెడల్పు, 2 మి.మీ మందము కలిగి ఉంటాయి. ఈ గ్రంథులు శరీరములోను రక్తములోను కాల్సియమ్ ( Calcium  ), ఫాస్ఫేట్ ( Phosphate  ) ప్రమాణములను వాటి వినాళ స్రావకముతో ( Parathyroid hormone ) నియంత్రిస్తాయి. ఎముకల జీవవ్యాపారము ( metabolism ) కూడా సహగళ గ్రంథి స్రావకముపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

    ఈ సహగళ గ్రంథుల చైతన్యము ఎక్కువయినచో వాటి స్రావక ప్రభావము వలన ఎముకల నుంచి కాల్సియమ్ ఎక్కువగా సంగ్రహించబడుతుంది. రక్తములో కాల్సియమ్ ప్రమాణములు పెరుగుతాయి. ఎముకలలో సాంద్రత తగ్గి గుల్ల ఎముకల వ్యాధి ( osteoporosis ) కలుగుతుంది. 

ఇతర వినాళగ్రంథుల వ్యాధులు 

    ఎడ్రినల్ గ్రంథులలో వెలుపలి భాగపు ( adrenal cortex  ) స్రావకములు కార్టికోష్టీరాయిడులు ఎక్కువయి వచ్చే కుషింగ్ సిండ్రోమ్ ( Cushing syndrome ), గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( hyperthyroidism), బీజగ్రంథులహీనత ( hypogonadism ), పిట్యూటరీ గ్రంథి స్రవించు ప్రవర్ధన స్రావకపు ( Growth hormone ) ఆధిక్యత, పిట్యూటరీ గ్రంథిలో కలిగే  ప్రొలాక్టినోమా ( Prolactinoma ) అనే పెరుగుదల  వలన కూడా గుల్ల ఎముకల వ్యాధి  కలుగవచ్చును.

    అండాశయములు ( ovaries ) తొలగించిన స్త్రీలలోను, ఋతుస్రావములు తప్పిన స్త్రీలలోను గుల్ల ఎముకల వ్యాధి  ఎక్కువగా కలుగుతుంది.

2. రక్తోత్పాదన వ్యాధులు ( hematopoietic disorders ) 

    ఎముకల మజ్జలో ( bone marrow ) రక్తము ఉత్పత్తి అవుతుంది. లవిత్రకణ వ్యాధి ( sickle cell disease), థలసీమియా ( thalassemia ), Multiple myeloma, leukemias, lymphomas, polycythemia vera వంటి వ్యాధులలో అస్థిసాంద్ర క్షీణత ( Osteoporosis  ) కలుగవచ్చును.

3. సంధాన కణజాల వ్యాధులు ( connective tissue disorders ) 

a). అస్థికణజాల ఉత్పత్తి దోషము ; పెళుసు ఎముకల వ్యాధి ( Osteogenesis imperfecta ; Brittle bone disease ) 

    ఈ వ్యాధి జన్యుపరముగా సంక్రమిస్తుంది. ఈ వ్యాధిలో ఎముకల మాతృక ( matrix ) లోను, ఇతర అవయవములలోను కొల్లజెన్-1 ( collagen-1 ) అనే సంధానపు మాంసకృత్తి ( connective tissue protein ) ఉత్పత్తిలో దోషము ఉండుట వలన గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగి, ఎముకలు పెళుసుగా ఉండి,  సులభముగా విఱుగుతుంటాయి. వీరి కన్నుల శ్వేతపటలములు కొల్లజెన్-1 లోపము వలన  నీలివర్ణములో ఉంటాయి, వీరిలో వినికిడి లోపములు, వదులు కీళ్ళు, దంతములలో లోపములు, శ్వాసలో ఇబ్బంది మొదలగు ఇతర లక్షణములు వ్యాధి నిర్ధారణకు తోడ్పడుతాయి. 

 b).  మూత్రములో హోమోసిష్టిన్  విసర్జన  ( homocystinuria  )

    జన్యుపరముగా కలిగే ఈ సంధానకణజాల వ్యాధిలో ( connective tissue disorder ) హోమోసిష్టిన్ అను ఎమైనో ఆమ్లము ( amino acid ) మూత్రములో అధికముగా విసర్జింపబడుతుంది. వీరిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధి తఱచు కలుగుతుంది.

4. మూత్రాంగ వ్యాధులు ( Renal disorders ) 

     

    దీర్ఘకాల మూత్రాంగ వైఫల్యము ( Chronic renal failure ), మూత్ర నాళికలలో ఆమ్లవిసర్జన లోపము వలన కలుగు మూత్రనాళిక ఆమ్లీకృతము ( Renal tubular acidosis ), కాల్సియమ్ అధిక విసర్జన ( hypercalciurea ) వ్యాధులలో కాల్సియమ్ విసర్జన ఎక్కువగా ఉండి కాల్సియమ్ నష్టము కలిగి అస్థిసాంద్ర క్షీణత ( osteoporosis  ) కలుగుతుంది.

5. జీర్ణమండల వ్యాధులు ( gastrointestinal disorders ) 

    జఠర ఖండనము ( gastrectomy ) జరిగిన వారిలోను, సీలియక్ వ్యాధి ( celiac disease ), ప్రాథమిక  పైత్యనాళిక నారంగ కాలేయవ్యాధి ( primary biliary cirrhosis ), ఇతర అజీర్తి ( indigestion  ), సంగ్రహణ వ్యాధులు ( assimilation  ) కలవారిలోను ప్రేవులలో కాల్సియమ్  సంగ్రహణము ( absorption ) తగ్గుతుంది . వీరిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధి  కలిగే అవకాశములు హెచ్చు .

6. ఔషధములు 

a ). కార్టికోష్టీరాయిడులు ( corticosteroids ) 

    హైడ్రొకార్టిసోన్ ( hydrocortisone  ) దినమునకు 30 మి.గ్రాములు, ప్రెడ్నిసొలోన్ ( prednisolone )  7.5 మి.గ్రాములకు సమానమయిన కార్టికోష్టీరాయిడులు మూడు మాసములకు మించి  దీర్ఘకాలము వాడే వారిలో  అస్థిసాంద్ర క్షీణత ( osteoporosis  ) కలుగుతుంది. వీరి ప్రేవులలో  కాల్సియమ్ సంగ్రహణము ( absorption ) తగ్గుతుంది. అస్థినిర్మాణ కణముల ( osteoblasts ) చైతన్యము తగ్గి, అస్థిశిథిల కణముల ( osteoclasts  ) చైతన్యము పెరిగి ఎముకల నుంచి కాల్సియమ్ ఎక్కువగా సంగ్రహించబడుతుంది. మూత్రములో కాల్సియమ్ విసర్జన పెరుగుతుంది. అందుచే వీరిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగే అవకాశము హెచ్చు.

b). ఆమ్లయంత్ర అవరోధకములు ( Proton pump inhibitors ) 

    జీర్ణాశయములో ఆమ్ల స్రావమును ( acid secretion ) నిరోధించు ఆమ్లయంత్ర అవరోధకములను ( proton pump inhibitors  ex ; omeprazole, esomeprazole, lansoprazole ) వాడేవారి జీర్ణాశయములో ఆమ్లము తగ్గుట వలన  కాల్సియమ్ కార్బొనేట్ సంగ్రహణము ( absorption ) మందగిస్తుంది. దీర్ఘకాలము ఈ మందులు వాడే వారిలో అస్థిసాంద్ర  క్షీణత ( osteoporosis  ) కలిగే అవకాశము ఉన్నది. వీరు కాల్సియమ్ సిట్రేట్ ( calcium citrate ) వాడి కాల్సియమ్ లోటును భర్తీచేసుకోవచ్చును.

c) . మూర్ఛ నివారిణులు ( anticonvulsants ) 

    మూర్ఛ నివారిణులు  కాలేయములో విటమిన్ డి విచ్ఛేదనను పెంచి కాల్సియమ్, ఫాస్ఫేట్ ప్రమాణముల లోపమునకు దారితీసి గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని కలిగిస్తాయి. 

7. జన్యు వ్యాధులు ( Genetic disorders ) 

   జన్యుపరముగా వచ్చే Turner syndrome, Klinefelter syndrome  లు ఉన్నవారిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

    గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలగించు ఇతర కారణములు :

వ్యాయామ లోపము 

    శరీర భారము వహించే వ్యాయామములు నడక, త్వరిత నడక, పరుగులు, మెట్లు ఎక్కుట గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని అరికట్టుటకు తోడ్పడుతాయి. వ్యాయామము లేకపోయినా, చాలా ఎక్కువయినా అస్థిసాంద్ర  క్షీణత త్వరితమవుతుంది.

    విటమిన్ డి, కాల్సియమ్ ల వాడుక తగ్గినపుడు అస్థిక్షీణత కలుగుతుంది. ఆహారములో కాల్సియమ్, విటమిన్ డి లు లోపించినవారు, సూర్యరశ్మి శరీరమునకు తగినంత సోకని వారు కాల్సియమ్, విటమిన్ డి లు ప్రత్యేకముగా తీసుకోవాలి.

    పొగత్రాగే వారిలోను, మితము మీఱి మద్యపానము సలిపేవారిలోను గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగే అవకాశము హెచ్చు.

    శరీర భారము తక్కువగా ఉన్నవారిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధి అధికముగా కలుగుతుంది.

    తెల్ల జాతీయులలోను, ఆసియాఖండ ప్రజలలోను గుల్ల ఎముకల వ్యాధి తఱచు కనిపిస్తుంది. నల్ల జాతీయులలో అస్థిసాంద్ర క్షీణత తక్కువగా చూస్తాము.

 గుల్ల ఎముకల వ్యాధి లక్షణములు 

    చాలా మందిలో అస్థిసాంద్ర క్షయము ఏ లక్షణములను చూపకుండా క్రమముగా హీనమవుతుంది. వ్యాధి తీవ్రమయిన వారిలో చిన్న చిన్న ప్రమాదములలోను, పడిపోవుటల వలన వెన్నుపూసలు ఒత్తిడికి గుఱయి కుచించుకుపోవుట ( compression fractures ), తుంటి ఎముకలు, ముంజేతి ఎముకలు, భుజపు టెముకలు విఱుగుట సంభవిస్తాయి. ఆపై ఎముకల నొప్పులు, కీళ్ళనొప్పులు కలుగుతాయి.  

    

    ఉరస్సులో క్రింది వెన్నుపూసలు, నడుములో వెన్నుపూసలు వాటికి  పైన, క్రింద ఉన్న వెన్నుపూసల మధ్య  అణచబడి కుచించినపుడు, వాటిని  సంపీడన అస్థి భంగములుగా ( compression fractures )  పరిగణిస్తారు. వాటి వలన దీర్ఘకాలపు నడుము నొప్పులు, ఎత్తు తగ్గుట, గూని, చలనములో ఇబ్బంది  కలుగ గలవు. వెన్నుపాము , వెన్నునాడులు ఒత్తిడికి గుఱి అయే అవకాశము కూడా ఉన్నది.

    వైద్యులు పరీక్ష చేసినపుడు రోగి ఎత్తు తగ్గిఉండుట, అంగస్థితిలో మార్పు, గూని ( kyphosis  ),  వెన్నెముకలో పక్క వంకరలు ( scoliosis  ), వెన్నెముకలో నొప్పులు కనుగొనే అవకాశము ఉన్నది. 

 పరీక్షలు 

   రక్తపరీక్షలతో రక్తకణముల గణనములు, కాల్సియమ్, ఫాస్ఫేట్ లతో సహా విద్యుద్వాహక లవణముల ( electrolytes  ) విలువలు, మూత్రాంగ వ్యాపార ప్రమాణములు ( blood urea nitrogen and creatinine ), ఆల్కలైను ఫాస్ఫటేజ్ ( serum Alkaline Phosphatase ) విలువ, కాలేయ వ్యాపార పరీక్షలు ( liver function tests ), గళగ్రంథి వ్యాపార పరీక్షలు ( thyroid function tests ), 25- హైడ్రాక్సీ విటమిన్ డి విలువలు, పురుషులలో టెష్టోష్టెరోన్ విలువలు తెలుసుకోవాలి.

    సీలియక్ వ్యాధి నిర్ణయమునకు tissue transglutaminase antibodies విలువలకు రక్తపరీక్షలు చేయాలి. 

    

    రక్తద్రవములో  కాల్సియమ్ ( serum calcium ) విలువలు పెరిగి ఉంటే రక్తద్రవములో సహగళగ్రంథి స్రావకపు  ( parathyroid hormone ) విలువలు పరీక్షించాలి. 

    

    రక్తపరీక్షలు అన్నీ బాగుంటే ఇతర వ్యాధి లక్షణములు లేనపుడు గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని ప్రాథమిక వ్యాధిగా పరిగణించవచ్చును.

అస్థిసాంద్రత చిత్రీకరణము ( Bone Mineral Densitometry  )

    శరీరములో ఎముకల చిత్రీకరణము చేసి అస్థిసాంద్రతను ( Bone density ) నిర్ణయించి అస్థి ( సాంద్ర ) క్షీణత ( osteoporosis ) గల వారిని గుర్తించవచ్చును. ఈ చిత్రీకరణము Dual Energy X-ray absorptiometry Scan తో ( DEXA Scan ) చేస్తారు. ఎక్స్ రేలను రెండు భిన్న మోతాదులలో వాడి తుంటి ఎముకలను (hips ), వెన్నెముకను ( spine ) చిత్రీకరిస్తారు. చిత్రములతో ఎముకల సాంద్రతను ( bone density  ) గణించి సాంద్రతకు T score, Z score లను ఆపాదిస్తారు.

    ఒక వ్యక్తి అస్థిసాంద్రతకు ( Bone density ), యువజనుల సగటు అస్థిసాంద్రతకు,  గల ప్రమాణ వ్యత్యాసము ( standard deviation ) ఆ వ్యక్తి T- score తెలియపరుస్తుంది . 

       

T- score, - 2.5  కంటె తక్కువ ఉంటే అస్థిసాంద్ర క్షీణత ( osteoporosis ; గుల్ల ఎముకల వ్యాధి )  నిర్ధారిస్తారు. 

T - score,  -1 నుంచి -2.5 వఱకు ఉంటే అది ఎముకల బలహీనతను ( osteopenia ) ధ్రువపఱుస్తుంది.

    ఒక వ్యక్తి అస్థిసాంద్రతకు, ఆ వ్యక్తికి సమాన వయస్సు, బరువు, లింగములకు చెందిన మనుజుల సగటు అస్థి సాంద్రతకు, కల  ప్రమాణ వ్యత్యాసము ( standard deviation ) ఆ వ్యక్తి  Z- score తెలుపుతుంది . 

     40 సంవత్సరముల వయస్సు లోపలి వారిలో గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని నిర్ధారించుటకు  Z- scores పరిగణనలోనికి తీసుకుంటారు. 

    గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగే అవకాశములు ఉన్నవారిలో అస్థిసాంద్ర చిత్రీకరణము ( Bone Mineral Densitometry ) అవసరము. 65 సంవత్సరములు పైబడిన స్త్రీలలోను, 70 సంవత్సరములు పైబడిన పురుషులు అందఱిలోను అస్థిసాంద్ర చిత్రీకరణములు చేసి పరిశీలించుట వలన గుల్ల ఎముకలవ్యాధి ( osteoporosis  ) కలవారిని ఎముకలు విఱుగక మున్నే గుర్తించి వారికి చికిత్సలు చేయుట వలన ఎముకలు విఱుగుట ( అస్ధిభంగములు, fractures ) తగ్గించగలుగుతాము. 

చికిత్స 

    కాల్సియమ్ :  గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని నివారించుటకు, చికిత్సకు కూడా తగినంత కాల్సియమ్  వాడవలసి ఉంటుంది. కాల్సియమ్ ఎంత అవసరమో వయస్సు, లింగములపై ఆధారపడుతుంది. 

    25-65 సంవత్సరముల మధ్య  పురుషులకు దినమునకు 1000 మి.గ్రా ల కాల్సియమ్ అవసరము.

 

    65 సంవత్సరములు దాటిన పురుషులకు దినమునకు 1200 మి.గ్రా ల కాల్సియమ్ అవసరము.

    25-50 సంవత్సరముల మధ్య స్త్రీలకు దినమునకు 1000 మి.గ్రాములు , 

    50 సంవత్సరములు దాటిన స్త్రీలకు దినమునకు 1200 మి.గ్రా. ల కాల్సియమ్ అవసరము.

    మనము తీసుకునే ఆహారములో పాలు , పెరుగులలో కప్పుకు ( 240 మి.లీ ) 300 మి.గ్రా ల కాల్సియమ్ ఉంటుంది. మిగిలిన ఆహార పదార్థములతో మనకు సుమారు 250 మి.గ్రాల కాల్సియమ్ లభిస్తుంది . ఆహారము వలన తగినంత కాల్సియమ్ వినియోగించని వారు  కాల్సియమ్ అదనముగా తీసుకొని లోపమును భర్తీ చెయ్యాలి. 

   

    కాల్సియమ్ కార్బొనేట్ సంగ్రహణకు జీర్ణాశయపు ఉదజ హరికామ్లము ( hydrochloric acid ) అవసరము. ఆమ్ల నిరోధకములు ( antacids ), కడుపులో ఆమ్లపు ఉత్పత్తిని అరికట్టు మందులు వాడేవారు, జఠర ఖండన శస్త్రచికిత్స ( gastric resection  ) అయినవారు  కాల్సియమ్ సిట్రేట్ ను ( Calcium Citrate ) వాడుకోవాలి.

విటమిన్  డి 

    చాలా మందిలో విటమిన్ డి లోపము సాధారణము. రక్తములో 25-  హైడ్రాక్సీ వైటమిన్ డి ప్రమాణములు  ( serum 25- hydroxy vitamin D ) 30 నానో గ్రాములు / మి. లీ లకు మించి ఉండాలి. 

    50 సంవత్సరములు దాటిన వారికి దినమునకు 600 - 800 IU ( International Units ) విటమిన్ డి అవసరము. ఆహారమునకు అదనముగా 200-400 IU విటమిన్ డి అవసరము అవవచ్చును. విటమిన్ డి లోపము హెచ్చుగా ఉన్నవారికి హెచ్చు మోతాదుల విటమిన్ డి అవసరము. సూర్యరశ్మి సోకేవారి చర్మములో విటమిన్ డి ఉత్పత్తి కొంత జరుగుతుంది.

వ్యాయామము  : చేయగలిగేవారు తగినంత వ్యాయామము చేయాలి. 

ఔషధములు 

    అస్థిసాంద్ర క్షీణత కలవారిలో డెక్సా టి విలువ ( DEXA T Score ) -2 కంటె తక్కువ ఉన్నవారిలోను ; 

    బలహీనులలోను, అదివఱకు తుంటి ఎముక, వెన్నుపూసలు విఱిగిన వారిలోను DEXA T Score -1.5  కంటె తక్కువ ఉంటే ఎముకలు విఱుగుట ( fractures ) అరికట్టుటకు ఔషధ చికిత్స అవసరము.

బైఫాస్ఫొనేటులు ( Biphosphonates ) 

                      

    గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలవారిలో బైఫాస్ఫొనేటులు ఎముకలు విఱుగుటను ( fractures ) 30-60 శాతము వఱకు తగ్గిస్తాయి. ఇవి ఎముకల నుంచి కాల్సియమ్ సంగ్రహణము ( absorption ) అరికట్టి ఎముకల శిథిలమును ( bone resorption ) మందగింపచేస్తాయి. 

    ఎలెన్డ్రోనేట్  ( Alendronate ), రిసెడ్రొనేట్ ( Risedronate ), ఐబాన్డ్రొనేట్ ( Ibandronate ) నోటి ద్వారా తీసుకుందుకు అందుబాటులో ఉన్నాయి. 

    ఈ బైఫాస్ఫొనేటులను ఉదయము నిద్ర లేచాక ఖాళీ కడుపుతో  240 మి.లీ ( 8 ఔన్సులు ) మంచినీళ్ళతో తీసుకోవాలి. తర్వాత 30 నిమిషముల వఱకు ఆహారము, యితర పానీయములు తీసుకోరాదు. మందు తీసుకున్నాక 30 నిమిషములు నిటారు స్థితిలో ఉండాలి. అలా ఉండకపోతే మందు అన్ననాళిక లోనికి తిరోగమనము చెంది అక్కడ తాపము ( esophagitis ), వ్రణములు ( esophageal ulcers ) కలిగించవచ్చును . ఈ మందులతో పాటు కాల్సియమ్, విటమిన్ డి లు ఆహారముతో అదనముగా ఇవ్వాలి.

    ఈ మందులు దీర్ఘకాల మూత్రాంగ వైఫల్యము కలవారిలోను, అన్ననాళ వ్యాధులు ( esopgageal diseases )  గలవారిలోను వాడకూడదు.

    సిరల ద్వారా ఇచ్చుటకు ఐబాన్డ్రొనేట్ ( Ibandronate, మూడు మాసములకు ఒకసారి ఇస్తారు), జొలెన్డ్రొనేట్ ( Zolendronate ) సంవత్సరమునకు ఒకసారి ఇస్తారు.) మందులు లభ్యము.  

    ఎముకలకు వ్యాపించిన కర్కట వ్రణములు ( metastatic bone cancers ) కలవారిలో   బైఫాస్ఫొనేటులు వాడినపుడు  దవడ ఎముక శిధిలమయే ( osteonecrosis ) అవకాశము ఉన్నది.

రలోక్సిఫీన్ ( Raloxifene ) 

    రలోక్సిఫీన్ ఎష్ట్రొజెన్ గ్రాహకములను ( estrogen receptors ) సవరించు ఔషధము. ఎముకలలో ఇది ఎష్ట్రొజెన్ కు అనుకూలముగాను, స్తనములు, గర్భాశయములపై ఎష్ట్రొజెన్ కు ప్రతికూలముగాను పనిచేస్తుంది. ఇది ఎముకల సాంద్రత పెంచుటకు ఉపయోగపడుతుంది. బైఫాస్ఫొనేటులు తీసుకోలేని వారికి ఈ మందు ఉపయోగకరము. ఈ ఔషధము వలన రక్తనాళములలో రక్తపుగడ్డలు ( thrombosis ) ఏర్పడే అవకాశము ఉన్నది. 

    ఎష్ట్రొజెన్ లు ( estrogens  ) గుల్ల ఎముకల వ్యాధిని అరికట్టగలిగినా వాటిని వాడిన వారిలో హృద్రోగములు, మస్తిష్క విఘాతములు ( cerebrovascular accidents ), నిమ్నసిరలలో రక్తపుగడ్డలు ( deep vein thrombosis ) కలిగే అవకాశములు  హెచ్చగుట వలన ఎష్ట్రొజెన్ల వాడుక పోయింది.

టెరిపెరటైడ్ ( Teriparatide ) 

    టెరిపెరటైడ్ ఒక సహగళగ్రంథి స్రావక సమధర్మి ( parathyroid hormone analog ). ఇది అస్థి నిర్మాణ కణములను ( osteoblasts ) అస్థిశిథిల కణముల ( osteoclasts  ) కంటె ఎక్కువగా ఉత్తేజపఱచి అస్థి నిర్మాణమును పెంచుతుంది. టెరిపెరటైడ్ వాడుక వలన ఎముకల  సాంద్రత పెరుగుతుంది. గుల్ల ఎముకల వ్యాధి తీవ్రముగా ఉన్నవారిలోను, మిగిలిన ఔషధములు  తీసుకోలేని వారిలోను దీనిని వాడుతారు. టెరిపెరటైడ్ ని చర్మము క్రింద సూదిమందుగా దినమునకు ఒకసారి చొప్పున 18 నెలల వఱకు ఇస్తారు. ఎక్కువ కాలము వాడేవారిలో ఎముకలలో ప్రమాదకరమైన పెరుగుదలలు ( malignant growths ) కలిగే అవకాశము ఉండుట వలన 18 మాసములకు మించి దీనిని వాడరు.

కాల్సిటోనిన్ ( Calcitonin ) 

    కాల్సిటోనిన్ ఎముకల శిధిలతను ( resorption  ) మందగింపజేస్తుంది. దినమునకు ఒక ప్రక్క చొప్పున మారుస్తూ ముక్కులో తుంపరులుగా కాల్సిటోనిన్  వాడుతారు. ఇతర ఔషధములు వాడలేని వారిలో కాల్సిటోనిన్ వాడుతారు. బైఫాస్ఫొనేటులు కలుగజేసినంత ప్రయోజనమును కాల్సిటోనిన్ కలుగజేయదు.

డెనోసుమాబ్ ( Denosumab ) 

              

    డెనోసుమాబ్ ఒక ఏకరూపక ప్రతిరక్షకము ( monoclonal antibody ). ఇది అస్థిశిథిల కణముల ( osteoclasts ) చైతన్యమును నిరోధించి ఎముకల శిథిలతను ( bone resorption ) తగ్గించి అస్థిసాంద్రతను పెంచుతుంది. దీనిని చర్మము కింద సూదిమందుగా ఆరుమాసములకు ఒకసారి ఇస్తారు. ఇది ఋతుస్రావములు తప్పిన ( post menopausal  ) గుల్ల ఎముకల వ్యాధిగ్రస్థులైన స్త్రీలలో  వెన్నెముక, తుంటె ఎముకల విఱుగుటలు ( fractures ) తగ్గిస్తుంది . 

   

    గుల్ల ఎముకల వ్యాధిగ్రస్థులైన స్త్రీ, పురుషులు, గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కలిగే అవకాశములు ఎక్కువగా ఉన్నవారు, ఇతర మందులు సహించలేనపుడు, లేక  ఇతర మందుల వలన ప్రయోజనము పొందనపుడు డెనోసుమాబ్ వాడుతారు. డెనోసునాబ్ రక్తపు కాల్సియమ్ ప్రమాణాలను తగ్గించే అవకాశము ఉన్నది కావున కాల్సియమ్ విలువలను పరిశీలిస్తూ, కాల్సియమ్ లోపములను సరిదిద్దుతు ఉండాలి.

పర్యవేక్షణ 

    గుల్ల ఎముకల వ్యాధి కల వారికి తగిన చికిత్స అందజేస్తూ సంవత్సరము , రెండు సంవత్సరములకు ఒకసారి వారి అస్థిసాంద్రతను DEXA Scan తో గమనిస్తూ ఉండాలి. 

పదజాలము :

 Antacids = ఆమ్ల నిరోధములు 

Anticonvulsants = మూర్ఛ నివారిణులు ( గ.న )

Bone formation  = ఎముకల నిర్మాణ ప్రక్రియ ( గ.న )

Bone Mineral Densitometry = అస్థిసాంద్ర చిత్రీకరణము ( గ.న )

Bone resorption = ఎముకల శిథిలత ( గ.న )

Cancers = కర్కట వ్రణములు ( గ.న )

Chronic renal failure = దీర్ఘకాల మూత్రాంగ వైఫల్యము ( గ.న )

Compression fractures = సంపీడన అస్థిభంగములు ( గ.న )

Connective tissue disorders = సంధాన కణజాలవ్యాధులు ( గ.న )

Connective tissue protein = సంధానపు మాంసకృత్తి ( గ.న )

Electrolytes = విద్యుద్వాహక లవణములు

Endocrine disorders = వినాళగ్రంథి వ్యాధులు 

Esophagitis  = అన్నవాహిక తాపము ( గ.న )

Fractures of bones = అస్థి భంగములు 

Gastrectomy = జఠర ఖండనము ( గ.న )

Gastrointestinal disorders = జీర్ణమండల వ్యాధులు 

Growth hormone  = ప్రవర్ధన స్రావకము ( గ.న )

Genetic disorders = జన్యు వ్యాధులు 

Hips = తుంటి ఎముకలు

Kyphosis = గూని 

Hematopoietic disorders = రక్తోత్పాదన వ్యాధులు ( గ.న )

Hyperparathyroidism = సహగళగ్రంథి ఆధిక్యత ( గ.న )

Hyperthyroidism = గళగ్రంథి ఆధిక్యత 

Hypogonadism = బీజగ్రంథుల హీనత 

Liver function tests = కాలేయ వ్యాపార పరీక్షలు

Matrix = మాతృక 

Monoclonal antibody = ఏకరూపక ప్రతిరక్షకము ( గ.న )

Osteoblasts  = అస్థినిర్మాణ కణములు ( గ.న )

Osteoclasts = అస్థిశిథిల కణములు ( గ.న )

Osteopenia  = ఎముకల బలహీనత (గ.న )

Osteoporosis = గుల్ల ఎముకల వ్యాధి ; అస్థిసాంద్రక్షీణత ( గ.న )

Parathyroid glands  = సహగళ గ్రంథులు ( గ.న )

Parathyroid hormone = సహగళగ్రంథి స్రావకము ( గ.న )

Peak bone mass = గరిష్ఠ అస్థిరాశి ( గ.న )

Proton pump inhibitors = ఆమ్లయంత్ర అవరోధకములు ( గ.న )

Renal disorders = మూత్రాంగ వ్యాధులు ( గ.న )

Renal tubular acidosis = మూత్రనాళిక ఆమ్లీకృతము ( గ.న )

Standard deviation = ప్రమాణ వ్యత్యాసము (గ.న )

Sickle cell disease = లవిత్రకణ వ్యాధి ( గ.న )

Scoliosis = పక్క వంకరలు 

Spine = వెన్నెముక 

Thyroid function tests = గళగ్రంథి వ్యాపార పరీక్షలు ( గ.న )

( వైద్యవిషయములను తెలుగులో నా శక్తి మేరకు తెలియపఱచుట నా వ్యాసముల ఉద్దేశము . ఉపయుక్తము అనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. వ్యాధిగ్రస్తులు తమ తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి . )

      

మానసికస్థితి వైపరీత్యములు ( Mood disorders )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో ) :

                                     మానసిక స్థితి వైపరీత్యాలు 

                                         ( Mood disorders )

                                          డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి. 

    మనమంతా ఎవరికి వారు తాము ప్రత్యేక వ్యక్తులమని భావిస్తుంటాము. ప్రతి జీవి ఒక తల్లి, ఒక తండ్రి నుంచి ఉద్భవించి, తనచుట్టూ ఉన్న పరిసరములను అర్థము చేసుకొని, వాటికి అనుగుణముగా వర్తించి మనుగడ సాగించడానికి యత్నిస్తుంది. మరి జంతువులలోను, మనుజులలోను అవయవ పుంజము, జీవితము మస్తిష్కముతో ముడిపడి ఉంటాయి. మస్తిష్కము విభిన్న ఆలోచనలకు, భావోద్రేకములకు స్థానమయి ఉంటుంది. ఈ మస్తిష్క కణజాలములో ఉత్పత్తి, రవాణా, ధ్వంసమయే రసాయన పదార్థములపై మనోప్రవృత్తులు, మానసిక స్థితులు ఆధారపడి ఉంటాయి. మన అందఱి మానసిక స్థితులు కాల,పరిసర పరిస్థితులకు అనుగుణ్యముగా మార్పులు చెందినా కొందఱిలో ఆ స్థితులు విపరీతము అగుటయో, చాలా కాలము స్థిరముగా ఉండుటయో జరిగినపుడు మనోస్థితి వైపరీత్యములు, మానసిక రుగ్మతలు కలుగుతాయి. మానసిక రుగ్మతలకు జీవిత కాలములో సుమారు 25 శాతము మంది కొద్దిగానో, హెచ్చుగానో గుఱి అవుతారు. అట్టి వారిలో కొంతమంది దిగులుతో ఆత్మహత్యలకు పాల్పడుతారు. కొందఱు భావోద్రేకములతో  హింసా ప్రవృత్తులను అలవరచుకుంటారు. మానసిక శాస్త్రము ఒక శాస్త్రముగాను, నవీన వైద్యములో ఒక భాగముగాను పరిణామము చెందినది.

                                        దిగులు ( Depression)

    మనందఱికీ కొన్ని కొన్ని సందర్భాలలో కొన్ని కారణాల వలన విచారము కలిగినా, ఆ కారణాలు తొలగుట వలన, లేక కాలము మాన్పుట వలనో ఆ విచారము క్రమముగా మరుగవుతుంది. అది సహజ సిద్ధమైన విచారమే కాని రుగ్మత కాదు. ఆ విచార సందర్భములను ఎదుర్కొని, సంబాళించుకొని చాలామంది జీవితమును కొనసాగిస్తారు. అది సహజము. అట్లు కాక దిగులు జీవన వృత్తికి ప్రతిబంధకము  కావచ్చును. అప్పడు ఆ విషాదమును రుగ్మతగా పరిగణించవలసి ఉంటుంది.

  పెనుదిగులు  ( Major depression )  

    ఈ మానసికపు దిగులునకు గుఱి అయిన వారిలో విచారము, అనాసక్తి, ఆందోళన, చిరాకు, ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీరికి  జీవితములో సుఖముల పైనా సంతోషకరమైన విషయాలపైనా ఆసక్తి ఉండదు. బంధుమిత్రులకు దూరమయి ఒంటరులు అవుతారు. నిరాశ, నిస్పృహ, నిరుత్సాహములకు లోనవుతారు. వీరి ఆత్మవిశ్వాసము సన్నగిల్లుతుంది. తాము నిరుపయోగులమనే భావన కలిగి ఉంటారు. ఏదో అపరాథ భావనలచే పీడితులవుతారు. ఏవిషయము పైన నిమగ్నత చూపించలేరు. నిర్ణయాలు చెయ్యలేరు. మఱపు పెరుగుతుంది. విపరీతపు కుంగు ఉన్నవారిలో మతిభ్రంశము కూడా కలుగవచ్చును.  విపరీతమైన నీరసము, నిద్ర ఎక్కువ అగుట, లేక నిద్ర పట్టకపోవుట, ఆకలి తగ్గుట, లేక హెచ్చగుట, బరువు తగ్గుట, లేక  పెఱుగుట కలుగుతాయి. రాత్రింబవళ్ళ తేడా జీవితములో తగ్గుతుంది. వీరికి మరణపు ఆలోచనలు తఱచు కలుగుతుంటాయి.

    కొందఱు  మాదకద్రవ్యాలు, మద్యపాన దుర్వినియోగాలకు పాల్పడుతారు. కొందఱిలో దిగులు లక్షణాలు పొడచూపక, వేఱే బాధలతో వారు వైద్యులను సంప్రదిస్తారు. అలసట, నీరసము, తలనొప్పి, కడుపునొప్పి, నడుము నొప్పి ,ఆయాసము, గుండెదడ వంటి బాధలు చెబుతారు. కాని ఆ బాధలు ఒక వ్యాధి లక్షణాలలో ఇమడవు. సాధారణ వ్యాధులకు ఇచ్చే ఔషధాలతో ఆ బాధలు నివృత్తి చెందవు. కొందఱు ఆందోళనతో వస్తారు. ప్రతి చిన్న విషయానికి గాభరా, భయము, ఆందోళన పడతారు. వీరి ఆందోళన అవసరానికి మించి ఉంటుంది.

    మంద చలనము, విచార వదనము, కళ్ళలో అశ్రువులు వీరి మానసిక ప్రవృత్తిని తెలుపుతాయి. విశేష మానసికపు క్రుంగు జీవితకాలములో 20 శాతపు స్త్రీలలోను 10 శాతపు పురుషులలోను పొడచూపుతుంది. ఈ రుగ్మత కలిగిన వారిలో సుమారు 10 శాతపు మంది జీవితకాలములో ఆత్మహత్యలు చేసుకుంటారు. ఈ రుగ్మత 25 శాతము వారిలో  ఏదైనా బలవంతమైన కారణముచే ప్రస్ఫుటము అవుతుంది. చిన్నతనపు పెంపకములో అశ్రద్ధ, శారీరక క్షోభ, మానసిక క్షోభ, లైంగిక వేధింపులకు గుఱి అగుట, నిత్యజీవితములో ఒత్తుళ్ళకు గుఱి అగుట, నిరుద్యోగము, విద్యారంగములో వైఫల్యాలు, సహచరుల, కుటుంబసభ్యుల వేధింపులు యీ దిగులుకు దారితీయవచ్చును. మాదక ద్రవ్యాలు, కొన్ని మందులు అకస్మాత్తుగా మానివేసినా దిగులు కలుగవచ్చును. చాలా మందిలో పెద్ద కారణాలు ఉండక పోవచ్చును.

చిన్న కుంగు  ( Minor Depression )     

    కొందఱిలో ఆత్ములను, తల్లిదండ్రులను, జీవిత భాగస్వాములను కోల్పోయినప్పుడు, ఉద్యోగము పోయినా, ఆరోగ్యము సడలినా కలిగే విచారము దీర్ఘకాలము నిలువవచ్చును. మానసికపు కుంగు లక్షణాలు పరిమితముగా దీర్ఘకాలము ఉంటాయి. వీరిలో మద్యము, మాదకద్రవ్యాల దుర్వినియోగము కూడా ఉండవచ్చును.

ప్రసవానంతరపు దిగులు ( Postpartum Depression ) 

    కానుపు పిమ్మట 10 - 15 శాతము మందిలో దిగులు వ్యాధి కనిపిస్తుంది. కానుపు అయిన రెండు వారముల నుంచి ఒక నెల లోపుల సాధారణముగా యీ వ్యాధి లక్షణాలు కనిపిస్తాయి. ఆందోళన, ఆకలి నిద్రలలో మార్పులు, చిరాకు, కన్నీళ్ళు, నిస్సత్తువ వీరికి కలుగుతాయి.

   బంధుమిత్రుల తోడ్పాటు, సహకారము, స్మృతివర్తన చికిత్సలు ( Cognitive Behavioral Therapy), అవసరమైనపుడు ఔషధములతో యీ దిగులును  నివారించ వచ్చును.

 ఋతు సంబంధపు దిగులు ( Seasonal Depression) 

    కొంత మందిలో కొన్ని కాలములలో విచారము పొడచూపుతుంది. అమెరికాలో ప్రత్యేకముగా శీతా కాలములో చాలామంది విచారగ్రస్తులము అవుతామని చెబుతారు. వసంత కాలము రాగానే 

ఆ విషాదము తగ్గిపోతుంది.

                                      ద్విధ్రువ వ్యాధి ( Bipolar disorder ) 

    కొందఱిలో ఉన్మాదపు పొంగు ( Mania ), అప్పుడప్పుడు విపరీతమైన దిగులు ( Depression) కలుగుతుంటాయి. నిమ్న, ఉన్నతాలు కలిగే యీ వ్యాధిని  ద్విధ్రువ వ్యాధిగా పరిగణిస్తారు. సుమారు 1 శాతము మంది ప్రజ యీ మానసిక వ్యాధికి గుఱి అవుతారు. ఈ వ్యాధి పురుషులు, స్త్రీలలో సమాన నిష్పత్తిలో కలుగుతుంది. పొంగు ఎక్కువయినప్పుడు వీరికి ఆత్మవిశ్వాసము ఎక్కువగా ఉంటుంది. భావములు పరంపరలుగా కలుగుతాయి. ఒక ఆలోచన నుంచి మరియొక ఆలోచనకు మస్తిష్కము ఉఱకలు పెడుతుంది. ఎక్కడలేని శక్తి వీరికి వస్తుంది. నిద్ర అవసరము తగ్గుతుంది. ఆకలి తగ్గుతుంది. ఉద్రేకము ఎక్కువగా ఉంటుంది. గట్టిగా మాట్లాడడము, అనవసరపు వాదనలకు, కయ్యాలకు  దిగడము చేస్తారు. ఇతరులు తమకు హాని చేస్తున్నారు అనే ఆలోచనలు కలిగి సంశయ వర్తనముతో (Paranoid behaviour ) నిత్యము ఉంటారు. వీరికి శ్రవణ, దృశ్య భ్రమలు ( Auditory and Visual hallucinations) మతిభ్రాంతి కూడా కలుగవచ్చును. వీరిలో మాదకద్రవ్యాలు, మద్యముల వినియోగము ఎక్కువగా ఉంటుంది. వీరికి వారి పోట్లాట తత్వము వలన  న్యాయ వ్యవస్థతో గొడవలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీరు మధ్య మధ్యలో మానసికముగా కుంగిపోతుంటారు. అప్పుడు వీరి ప్రవృత్తి పూర్తిగా మారిపోతుంది. దిగులు లక్షణాలు అప్పుడు ప్రస్ఫుటమవుతాయి. ఈ ద్విధ్రువ వ్యాధి వంశపరముగా రావచ్చును. ఈ ద్విధ్రువ వ్యాధిగ్రస్థులలో కుంగుదల  కలిగినప్పుడు  ఆత్మహత్యల అవకాశము పెరుగుతుంది. ఇరువది సంవత్సరాల కాలములో సుమారు ఆరు శాతపు వ్యాధిగ్రస్థులు ఆత్మహత్యకు పాల్పడుతారు.

                                              పిచ్చి  (Schizophrenia  ) 

         

    పిచ్చి వ్యాధి గలవారి  మానసికస్థితి వాస్తవానికి వైరుధ్యముగా ఉంటుంది. దృశ్య భ్రాంతులు ( లేని విషయాలు గోచరించడము ; Visual hallucinations ), శ్రవణ భ్రాంతులు ( లేనివి వినిపించడము ; Auditory hallucinations ) కలగడము వలన వీరు నిజ ప్రపంచములో కాక వేఱే లోకములో ఉంటారు. జీవిత కాలములో వెయ్యిమందిలో మూడు నుంచి ఏడుగురు వ్యక్తులలో యీ రుగ్మత వేఱు వేఱు స్థాయిలులో  కనిపించవచ్చు. వీరిలో కూడా కుంగుదల కలిగే అవకాశాలు మెండు. ఆత్మహత్యలకు వీరు కూడా పాల్పడవచ్చును.

    మానసిక వ్యాధులు యితర వ్యాధుల వలన కూడా కలుగవచ్చును. మెదడు, ఊపిరితిత్తులు, క్లోమములలో కర్కట వ్రణముల ( Cancers ) వలన మానసిక విభ్రాంతి కలుగవచ్చును.

    సూక్ష్మజీవులు కలిగించే, న్యుమోనియా, టైఫాయిడ్ జ్వరము, సిఫిలిస్, మెదడువాపు ( Encephalitis ), కాలేయ తాపము వలన, 

    గర్భనిరోధపు మందులు ( Oral contraceptives ), రిసెర్పిన్ ( రక్తపుపోటుకు వాడే వారు. ఈ దినములలో దీని వాడకము లేదు ) బీటా గ్రాహక అవరోధకములు ( beta blockers ), కార్టికోస్టీరాయిడులు, మూర్ఛమందులు, మైగ్రేను తలనొప్పి మందులు, మానసిక వ్యాధుల మందులు, హార్మోనుల వంటి ఔషధముల వలన,.

    గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( hyperthyroidism  ), గళగ్రంథి హీనత ( hypothyroidism ), సహగళగ్రంథి ఆధిక్యత ( hyper parathyroidism ), ఎడ్రినల్ కార్టికోస్టీరాయిడులు ఎక్కువ అగు కుషింగ్ సిండ్రోము 

 ( Cushing syndrome ) వంటి వినాళగ్రంధి వ్యాధులు వలన,

    విటమిన్ బి 3 ( నయాసిన్ ) లోపము వలన వచ్చే పెల్లాగ్ర  ( pellagra ) అనే వ్యాధి వలన, మానసిక ప్రవృత్తులలో మార్పులు కలుగ వచ్చును..

చికిత్సలు 

    మానసిక వ్యాధులను తేలికగా తీసుకొని, నిర్లక్ష్యము చేయుట మంచి విషయము కాదు. ముందుగానే వ్యాధిగ్రస్థులపై కాని, వ్యాధులపై కాని, చికిత్సలపై గాని సరియైన అవగాహన లేక స్థిరాభిప్రాయములు  ఏర్పఱచుకొనుట తగదు. మానసిక శాస్త్రము, మానసిక వ్యాధుల శాస్త్రము దినదినము పరిణతి చెందుతునే ఉన్నాయి. పూర్తిగా నివారించలేకపోయినా యీ వ్యాధులను అదుపులో ఉంచవచ్చును.

    విషాద వర్తన కలిగిన వారికి కుటుంబ సభ్యుల, మిత్రుల, సహచరుల అవగాహన, ఆదరణ, ఆలంబనము, భరోసా చాలా అవసరము. దిగులు స్వల్పకాలము, పరిమితముగా ఉన్నప్పుడు చికిత్సలు అవసరము కాకపోవచ్చును. దిగులు అధికమైనా, ఆత్మహత్య లక్షణాలు ఏ మాత్రము కనిపించినా అత్యవసర చికిత్సలు అవసరము. దీర్ఘకాల విషాదమునకు, దీర్ఘకాల  ఆందోళనకు, పెనుదిగులుకు, ద్విధ్రువవ్యాధులకు చికిత్సలు అవసరము. పిచ్చి ( Schizophrenia) గలవారికి చికిత్స తప్పనిసరి.

    మనస్తత్వవేత్తలు ( Psychologists ), మనోవ్యాధి వైద్యులు ( Psychiatrists ) యీ వ్యాధులకు సాధారణముగా చికిత్సలు చేస్తారు. స్మృతివర్తన చికిత్సల ( Cognitive Behavioral Therapy) వంటి చికిత్సలతో వారి ఆలోచనలను, బాహ్యప్రేరణలను ఏ విధముగా ఎదుర్కొని స్పందించాలో శిక్షణ గఱపుతారు. వ్యాయామము, యోగాభ్యాసములు, కొంత తోడ్పడవచ్చును.

మందులు 

    అవసరమైనపుడు దిగులు చికిత్సకు ఔషధములను వాడుతారు. ఇవి :

    1. సెలెక్టివ్  సీరోటోనిన్ రీ అప్టేక్ ఇన్హిబిటర్లు ( Selective Seotonin Reuptake Inhibitors SSRI s) :(ఫ్లుఆక్సెటిన్ ( fluoxetin ), పెరాక్సిటిన్ ( paroxetin ), సెర్ట్రలిన్ ( sertralin ), సిటలోప్రమ్ ( citalopram ) మొదలైనవి.

    2. సీరోటోనిన్ నారెపినెఫ్రిన్ రీ అప్టేక్ ఇన్హిబిటర్లు, ( SNRI s) : వెన్లఫాక్సిన్ ( venlafaxine), డులోక్సిటిన్ ( duloxetine ), డెస్వెన్లఫాక్సిన్ (desvenlafaxine )మొదలైనవి.

    3. నారెపినెఫ్రిన్ డోపమిన్ రీ అప్టేక్ ఇన్హిబిటర్లు ( NDRIs ) ఉద : బ్యుప్రోపియాన్( bupropion ).

    4. ట్రైసైక్లిక్ ఏంటి డిప్రెసెంట్లు   ( Tricyclic antidepressants ): ఎమిట్రిప్టిలిన్ ( amitriptyline ), నార్ ట్రిప్టిలిన్ ( nortriptyline ), డెసిప్రమిన్ ( desipramine ) మొదలైనవి.

    5. మొనోఎమైన్ ఆక్సిడేజ్ ఇన్హిబిటర్లు ( Monoamine Oxydase Inhibitors ).

    6. టెట్రాసైక్లిక్ ఏంటి డిప్రస్సెంట్లు ( Tetracyclic Antidepressants ):ఉద ; మిర్టజపిన్ ( mirtazapine ), సాధారణంగా వాడే మందులు.

      వాడే మందుల మోతాదులను సవరించుట, దుష్ఫలితములను గమనించుట, వ్యాధిగ్రస్థులను అవసరము బట్టి జాగ్రత్తగా గమనించుట వైద్యుల బాధ్యత. సామాన్య వైద్యులు ( General Doctors ) చికిత్సకులైతే అవసరమైనపుడు నిపుణులను సంప్రదించాలి.

    ద్విధ్రువ వ్యాధికి ( Bipolar disorder) దిగులు మందులు కుదరవు. మానసికవేత్తల సలహా చికిత్సకు తోడుగా , మానసిక స్థితిని కుదుటపరచే  ( Mood Stabilisers )  లిథియమ్ ( Lithium) ; వేల్ప్రోయిక్ ఏసిడ్ ( Valproic acid ), లామిక్టాల్ ( Lamictal ) టెగ్రటాల్ ( Tegretol ), వంటి మూర్ఛ మందులు; ఒలాంజపిన్ ( Olanzapine ), రిస్పెరిడోన్ ( Risperidone ) వంటి అసాధారణ మానసిక ఔషధములు ( Atypical antipsychotics) ద్విధ్రువవ్యాధికి వాడుతారు. ఆందోళన ఎక్కువైన వారికి ఆందోళన తగ్గించే మందులు వాడుతారు. మానసిక వ్యాధులకు కొత్తమందులు లభ్యమగుట చక్కని పరిణామము.

విద్యుత్ ప్రేరణ  మూర్ఛచికిత్స  (  Electro Convulsive Therapy  ) 

    ఔషధములకు లొంగని వ్యాధులకు, మానసిక చలన మాంద్యము ( Psychomotor retardation ) తీవ్రముగా ఉన్నపుడు, ప్రాణాపాయ పరిస్థితులలోను, మందులకు లొంగని మానసిక వ్యాధులకు విద్యుత్ ప్రేరణ మూర్ఛచికిత్స పూర్తిగా మత్తుమందు ఇచ్చి చేస్తారు. ఈ చికిత్స పలు పర్యాయములు చేయవచ్చును. సత్ఫలితములు కలిగిన వారిలో సంవత్సరములో ఏబది శాతపు మందిలో వ్యాధి లక్షణములు మరల కనిపించవచ్చును .

    ఈ భూమిపై జన్మించిన వారందఱూ అదృష్టవంతులు కారు. మనోవ్యాధికి గుఱైనవారు బంధు, మిత్ర, సహచరులలో ఉంటే వారి వ్యాధులను అర్థము చేసుకొని వారికి బాసటగా నిలిచి, వారి చికిత్సకు తోడ్పడాలి. సమాజము, ప్రభుత్వము కూడా చికిత్స బాధ్యత తీసుకోవాలి.

   పదజాలము :

Bipolar disorder = ద్విధ్రువ వ్యాధి

Cognitive behavioral therapy = స్మృతివర్తన చికిత్స ( గ.న )

Depression = మానసికపు దిగులు

Electro convulsive therapy = విద్యుత్ ప్రేరణ మూర్ఛచికిత్స ( గ.న )

Major depression = పెను దిగులు  ( గ.న )

Minor depression = చిన్న కుంగు ; చిన్న దిగులు ( గ.న )

Mania = ఉన్మాదపు పొంగు ( గ.న )

Mood disorders = మానసికస్థితి వైపరీత్యములు ( గ.న )

Paranoid behavior = సంశయ వర్తన ( గ.న )

psychomotor retardation =  మానసిక చలనమాంద్యము ( గ.న )

      ( ఉపయుక్తమనుకుంటే యీ వ్యాసమును నిస్సంకోచముగా పంచుకొండి )

మద్యపాన వ్యసనము ( Alcoholism )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

                                   మద్యపాన వ్యసనము

                                        ( Alcoholism )

                                             డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.  

      మద్యము లేక సారాయిగా వ్యవహరించబడే రసాయన పదార్థమును రసాయన శాస్త్రములో ఎథనాల్ ( Ethanol ), లేక ఇథైల్ ఆల్కహాలు ( Ethyl alcohol ) CH3-CH2-OH ( C2H6O ) గా వ్యవహరిస్తారు. చక్కెరలను మధుశిలీంధ్రముతో ( yeast ) పులియబెట్టి సారాయిని తయారుచేస్తారు. చైనా, భారతదేశముల వంటి  ప్రాచీన సంస్కృతులలో మద్యము తయారి, వాడుకలు ఉన్నాయి. దేవతలు, రాక్షసులు క్షీరసాగరమథనము చేసినపుడు ‘ సుర ‘ ఆవిర్భవించినట్లు వర్ణించబడింది. ఆరబ్ దేశములలో సారాయి బట్టీపట్టు ప్రక్రియ ( distillation ) ప్రథమముగా వాడుకలో వచ్చినట్లు చెబుతారు.

    మద్యములలో బార్లీసారా ( beer ), ద్రాక్షసారా ( wine ), తాటికల్లు ( Palmyra toddy ), ఈతకల్లు
 ( Date tree toddy ), ఇప్పసారాయి వంటి బట్టీపట్టని ( fermented but not distilled ) సారాయిలలో మద్యము 4 నుంచి 16 శాతము వఱకు ఉండవచ్చును. బట్టీపట్టిన ( distilled ) విస్కీ, జిన్, వోడ్కా, బ్రాందీ వంటి మద్యములలో మద్యము  20 శాతము మించి ఉంటుంది

    మితము తప్పిన మద్యము వాడుక వలన శారీరక, మానసిక, సామాజిక దుష్ఫలితములు కలుగుతాయి. కొందఱిలో మద్యము వ్యసనముగా పరిణమిస్తుంది. మద్యము  త్రాగుట మొదలిడిన వారు మితము తప్పినపుడు, దాని కొఱకు పరితపించుట ( craving ), తప్పనిసరిగా త్రాగాలనుకొనుట ( compulsion ), మద్యము వాడుకను ఆధీనములో ఉంచుకొనలేకపోవుట ( loss of control ), దైనందిన జీవితములో మద్యముపై ఆధారపడుట ( alcohol dependence ), త్రాగిన ఫలితమునకు ఎక్కువ మోతాదులలో త్రాగవలసివచ్చుట ( tolerance ) సారాయి వ్యసనములో కలిగే వివిధ స్థాయిలు. మద్యము వాడుక వలన వ్యక్తిగత, చట్టపరమైన సమస్యలు కలిగినపుడు ఆ అలవాటును మద్యము దుర్వినియోగముగా ( alcohol abuse ) పరిగణించాలి.

    మితము తప్పి మద్యము వినియోగించే వారిలో శారీరక, మానసిక, సామాజిక దుష్ఫలితములు కలుగుతాయి.

                                            శారీరక దుష్ఫలితములు 

     మితము తప్పి మద్యము త్రాగేవారు సగటున 12 సంవత్సరములు జీవనప్రమాణమును కోల్పోతారు. కొందఱు ప్రమాదాలకు గుఱి అయి, కొందఱు అధికమోతాదులలో త్రాగి సత్వర పరిణామముల వలన పిన్నవయస్సులో ప్రాణములు కోల్పోతారు. మరి కొందఱిలో దీర్ఘకాల అనారోగ్య పరిణామముల వలన మరణములు సంభవిస్తాయి. ప్రపంచములో 4 శాతపు మరణములు సారాయి వలన కలుగుతాయి.

                         మద్య కాలేయ వ్యాధులు ( Alcoholic liver diseases )

సుర కాలేయ వసవ్యాధి ( Alcoholic steatosis ) 

    మద్యము ఎక్కువగా త్రాగేవారి కాలేయ కణములలో ( hepatocytes ) వసామ్లములు ( fatty acids ) చేరి గ్లిసరాల్ ( glycerol ) తో కూడి ట్రైగ్లిసరైడ్స్ గా ( triglycerides ) రూపొందుతాయి. ట్రైగ్లిసరైడ్స్ కొవ్వుపదార్థములు. ఇవి కాలేయ కణములలో అధికముగా కూడితే కాలేయ వసవ్యాధి కలిగిస్తాయి.

 సుర కాలేయతాపము ( Alcoholic hepatitis ) 

    అధికముగా మద్యపానము  చేసేవారిలో 15 నుంచి 35 శాతము మందిలో కాలేయ తాపము ( hepatitis ) కలుగుతుంది. కాలేయ తాపము వలన కొన్ని కాలేయ కణములు మరణిస్తాయి ( necrosis and apoptosis ). తాపప్రక్రియ పర్యవసానముగా తంతీకరణము ( fibrosis ) కూడా జరుగుతుంది.

 నారంగ కాలేయవ్యాధి ( Cirrhosis of Liver ) 

    అధికముగా మద్యము త్రాగేవారిలో 10 నుంచి 20 శాతము మందిలో, కాలేయ తాపము ( hepatitis ), కణ విధ్వంసము ( necrosis  ), తంతీకరణము ( fibrosis ) పదేపదే జరిగి నారంగ కాలేయవ్యాధికి ( cirrhosis of liver ) దారితీస్తాయి. సారాయి వాడుక కొనసాగించినపుడు  నారంగ కాలేయవ్యాధి తీవ్రమయి కాలేయ వైఫల్యము ( hepatic failure ), మరణము కలుగుతాయి. పచ్చకామెరలు ( jaundice  ), జలోదరము ( ascites ), నారంగ కాలేయవ్యాధిలో కొన్ని లక్షణములు. పచ్చకామెరులు వలన వీరి కాలేయము నారింజపండు రంగులో ఉంటుంది.

                                               జీర్ణాశయ వ్యాధులు 

    మద్యపానము సలిపే వారి జీర్ణాశయములో ఉదజ హరికామ్లము ( hydrochloric acid ) అధికముగా స్రవించి జీర్ణాశయ తాపము ( Gastritis ) కలిగిస్తుంది. జీర్ణాశయ తాపము కలిగిన వారిలో వాంతి భావన, వాంతులు, కడుపునొప్పి, ఆకలి మందగించుట, కడుపు ఉబ్బు  పొడచూపుతాయి. వీరి జీర్ణాశయములు హెలికోబేక్టర్ పైలొరై ( Helicobacter Pylori ) అనే సూక్ష్మాంగజీవుల బారి పడితే వారిలో జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers ) కలిగే అవకాశము ఉన్నది. జీర్ణ వ్రణములు కలవారు మద్యపానము చేస్తే  ఆమ్లము అధికముగా ఉత్పత్తి అయి ఆ వ్రణములు తీవ్రము అవుతాయి. త్వరగా మానవు.

                                          క్లోమ తాపము ( Pancreatitis ) 

    ఎక్కువ మోతాదులలో మద్యపానము చేసేవారిలో సత్వర క్లోమ తాపము ( Acute pancreatitis  ),  దీర్ఘకాల క్లోమతాపము ( Chronic Pancreatitis ) కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

                                              హృదయ వ్యాధులు 

    మద్యపానము ఎక్కువగా చేసే వారి రక్తములో ట్రైగ్లిసరైడులు పెరిగి ధమనీ కాఠిన్యత ( Atherosclerosis ) త్వరితముగా కలుగుతుంది. అందువలన వీరిలో హృదయ ధమనీ వ్యాధులు ( Coronary artery disease ), హృదయ వైఫల్యము ( Congestive heart failure ) కలిగే అవకాశములు ఎక్కువ. వీరిలో  థయమిన్ విటమిన్ లోపము ( thiamine deficiency ) వలన బెరిబెరీ ( Beriberi ) వ్యాధి కూడా కలిగే అవకాశము ఉన్నది.

                                                                అంటు వ్యాధులు 

   
మితము తప్పి సారాయి త్రాగే వారిలో రోగ నిరోధకశక్తి తగ్గుతుంది. వీరికి అంటురోగములు కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

                                       మస్తిష్కముపై మద్యప్రభావము 

 సత్వర ప్రభావము 

    రక్తములో మద్యప్రమాణముల బట్టి మస్తిష్కముపై వాటి ప్రభావము ఉంటుంది. రక్తములో మద్యప్రమాణము త్రాగిన మోతాదు పైనా,  త్రాగినపుడు జీర్ణాశయస్థితి పైన, వ్యక్తి వయస్సు, లింగము, ఆరోగ్యస్థితుల పైనా ఆధారపడుతుంది. ఖాళీ కడుపుతో మద్యము సేవించినపుడు అది త్వరగా రక్తములోనికి చేరుతుంది. స్త్రీల శరీరములలో కొవ్వు శాతము హెచ్చవుట వలన ఒకే మోతాదు త్రాగిన పురుషులలో కంటె, స్త్రీలలో రక్త  మద్యప్రమాణములు ఎక్కువగా ఉంటాయి. రక్తము లోనికి చేరిన మద్యము కణజాలములోనికి సులభముగా ప్రవేశిస్తుంది. మద్యము మస్తిష్క కణములను మందగింపజేస్తుంది. తక్కువ ప్రమాణములలో మద్యము విశ్రాంతిని, ఉల్లాస భావమును కలిగిస్తుంది. ఆపై మాటలలో నియంత్రణ పోతుంది. ముఖము ఎఱ్ఱబారుతుంది. స్మృతి, ప్రజ్ఞ, విషయ గ్రహణశక్తి క్షీణిస్తాయి. మతిమఱపు కలుగుతుంది. చలన వ్యవస్థపై మందకొడి ప్రభావము వలన కండరముల సమన్వయము ( coordination ) తగ్గుతుంది. నడకలో పట్టు తగ్గి తూలుతుంటారు. మాటలలో తొట్రుపాటు కలుగుతుంది. స్పర్శజ్ఞానము తగ్గుతుంది. రక్తములో మద్యప్రమాణములు యింకా ఎక్కువయినప్పుడు, మతిమఱపు పెరుగుతుంది. ఆపై మైకము, మత్తు పెరుగుతాయి. ఆపై అపస్మారకత కలుగుతుంది. హెచ్చు మోతాదులలో మద్యము సేవించిన వారిలో శ్వాసక్రియ మందగిస్తుంది. మస్కిష్క వ్యాపారము బాగా అణగినపుడు ప్రాణాపాయము కలుగుతుంది.

 దీర్ఘకాల ప్రభావము 

         దీర్ఘకాలము మద్యము సేవించువారిలో పలు నాడులు బలహీనపడుతాయి ( polyneuropathy ). వీరిలో థయమిన్ ( thiamine; vitamin B1 ) లోపించి నేత్ర కండరముల బలహీనత ( opthalmoplegia ), మతిభ్రమణము ( confusion ), అస్థిర గమనము ( ataxia ) కలుగుతాయి. ఈ మూడు లక్షణములు గల వ్యాధి Wernicke encephalopathy గా ప్రాచుర్యము పొందింది. ఈ వ్యాధిగ్రస్థులకు థయమిన్ సమకూర్చి చికిత్స చేయనిచో వారు మృత్యువాత పడే అవకాశములు ఉన్నాయి.

      దీర్ఘకాలము మద్యము వినియోగించేవారిలో మస్తిష్కకణ నష్టము కలిగి వారి జ్ఞాపకశక్తి తగ్గుతుంది. కొత్త విషయములకు మతిమఱపు ( antegrade amnesia ), పాత విషయములకు మతిమఱపు ( retrograde amnesia ), అప్పటి సంగతులకు మతిమఱపు ( amnesia of fixation), గందరగోళము, చూస్తాము. చిన్న మెదడుపై మద్య ప్రభావము వలన వీరి చేతులలో కంపనము, అస్థిర చలనము, తూలిపడుట కలుగుతాయి. కండర సమన్వయము తగ్గుతుంది.

                             మద్యపానము వలన కలుగు మానసిక రుగ్మతలు 

    మద్యపానము వలన మానసిక రుగ్మతలు కూడా కలుగుతాయి. ఆందోళన ( anxiety ), గాభరా, మానసిక క్రుంగు ( depression ), మతిభ్రమ ( psychosis ), స్మృతిభ్రంశము (delirium ) మద్యపానము సలిపే వారిలో తఱచు కలుగుతాయి. మద్యపానము సలిపేవారిలో ఆత్మహత్యల శాతము మిగిలిన వారిలో కంటె ఎక్కువ. మద్యపాన వ్యసనము కలవారిలో మిగిలిన మాదక ద్రవ్యముల వినియోగము కూడా హెచ్చు.

అవయవ లోపములు 

    గర్భిణీ స్త్రీలు మద్యపానము చేస్తే వారి శిశువులకు పుట్టుకతో అవయవ లోపములు కలిగే అవకాశము ఉన్నది. గర్భిణీ స్త్రీలు మద్యము సేవించకూడదు.

                       మద్యపానము వలన కలుగు సామాజిక దుష్ఫలితములు 

    మద్యపానము సలిపి వాహనములు నడిపే వారి వలన వాహన ప్రమాదములు తఱచు జరుగుతాయి. మద్యపానము సలిపే వారి వలన జన సమూహములలో గొడవలు కలుగుతుంటాయి. మద్యపానము సలిపే వారి వలన సమాజములో నేరములు పెరుగుతాయి. వీరు హింసలో పాల్గొనవచ్చును, హింసల బారి పడవచ్చును. మద్యపాన వ్యసనము వలన వివాహములు చెడిపోతాయి.  గృహ హింసలు అధికముగా జరుగుతాయి. వీరి పిల్లల సంరక్షణ దెబ్బతింటుంది. చాలా కుటుంబములు చితికిపోతాయి. వీరు ఉద్యోగ బాధ్యతలను సరిగా నిర్వహింపజాలరు. వీరు ఆర్ధిక యిబ్బందులకు లోనయే అవకాశములు ఎక్కువ. స్త్రీలు మద్యపానమునకు లోనయినప్పుడు వారు హింసకు, మానభంగములకు గుఱి అయే అవకాశములు హెచ్చు.  ఇష్టము లేకుండా గర్భము తాల్చే అవకాశము కలదు.

                  సత్వర మద్య పరిత్యజనము (Acute alcohol withdrawal ) 

    దీర్ఘకాలము మద్యపానము చేయువారు ఒక్క సారిగా మద్యమును మానివేసినపుడు ఆందోళన, గడబిడ, కంపనము,మూర్ఛ ( seizures ), మతిభ్రంశము ( delirium tremens ), వంటి సత్వర పరిత్యజన లక్షణములు ( acute withdrawl symptoms ) పొడచూపే అవకాశము ఉన్నది. ఈ లక్షణములకు సత్వర విషహరణము ( detoxification  ) అవసరము.

    మద్యపానము పరిత్యజించిన మూడు నుంచి ఆరు వారముల వరకు ఆందోళన, క్రుంగు ( depression ) నిద్రలేమి, నీరసము చాలామందిలో కలుగుతాయి. కొంతమందిలో ఆందోళన, క్రుంగుదల పెక్కు నెలలు కొనసాగే అవకాశము ఉన్నది.

    అందు వలన వీరికి మానసిక వైద్యము, కుటుంబసభ్యుల, మిత్రుల సహాయ సహకారములు చాలా అవసరము. మద్యపరిత్యజన వలన కలిగే లక్షణములను ఎదుర్కొనలేక కొందఱు తిరిగి మద్యపానము మొదలు పెడతారు.

వ్యాధినిర్ణయము 

         మద్య వ్యసనము బారిపడినవారు తామంత తాము చికిత్సకు రావచ్చు. కొన్ని సందర్భములలో కుటుంబసభ్యులు వారిని వైద్యుల ఒద్దకు  తీసుకొనిరావచ్చును. మితము మించి మద్యపానము  చేసే వారిని పసిగట్టుటకు వైద్యులు  క్రింది ప్రశ్నలు వేస్తారు.

    (1) మీరు ఎప్పుడైనా మద్యపానము తగ్గించవలసిన అవసరము ఉందని భావించారా ?

    (2) ఎవరైనా మీ మద్యపానపు అలవాటుని విమర్శించి మిమ్ములను ఇబ్బంది పెట్టారా ?

    (3) మీ మద్యపానము గుఱించి ఎప్పుడైనా అపరాధ భావము పొందారా ?

    (4) ఉదయము నిద్ర లేవగానే ఎపుడైనా మద్యమును సేవించారా ?

    ఇవి కాక మరికొన్ని ప్రశ్నలతో చాకచక్యముగా వైద్యులు మద్యపానము ఎక్కువగా చేసే వారిని పసిగట్టగలరు. మద్యపాన వ్యసనము  ఒక వ్యాధి అని తలచి వైద్యులు  వైద్యము సమకూర్చాలి. మద్యపానము సలిపే వారిని అపరాధులుగా తలచకూడదు.

 పరీక్షలు 

    మద్యపాన వ్యసనము కనిపెట్టుటకు ప్రత్యేక పరీక్షలు లేవు. మద్యపానము కలుగజేసే కాలేయ వ్యాధులు, క్లోమ తాపము ( pancreatitis ), మూర్ఛవ్యాధి,  మానసిక స్థితులు, మస్తిష్క వ్యాధులు, తఱచు పడిపోవుట వలన గాయములు మద్యపానమును సూచించవచ్చును.

 రక్తపరీక్షలు 

    మద్యపానము అధికముగా చేసేవారిలో పృథురక్తకణ రక్తహీనత ( macrocytic anemia ) ఉండవచ్చును. రక్తములో  కాలేయ జీవోత్ప్రేరకముల ( Aspartate transaminase, Alanine transaminase, Gamma glutamyl transferase ) పరిమాణములు ఎక్కువగా ఉండవచ్చును. రక్తములో ట్రైగ్లిసరైడులు అధికముగా ఉండవచ్చును. ఇవి అసాధారణముగా ఉన్నపుడు మద్యపానము గుఱించి వైద్యులు ప్రశ్నించి సమాచారము గ్రహించాలి.

 చికిత్స 

    మద్యపానము అధికముగా చేసేవారిలో ఆహార లోపములు ఉండే అవకాశము ఉంది. వారికి థయమిన్ ( విటమిన్ బి -1 ) అందించాలి. ఫోలికామ్లము వంటి మిగిలిన విటమిన్ లోపములను సరిదిద్దాలి. రక్తపరీక్షలలో విద్యుద్వాహక లవణముల లోపములను సరిదిద్దాలి.

    మద్యపాన వ్యసనము మానుటకు మార్గము మద్యపానము పూర్తిగా మానివేసి దాని జోలికి వెళ్ళక పోవుటయే. వ్యసనమునకు లోబడిన వారు పూర్తిగా మానివేయుటకు నిర్ణయము తీసుకోవాలి. స్మృతి ప్రవర్తన చికిత్స ( Cognitive behavioral therapy ) వారికి తోడ్పడుతుంది.

మద్యమునకు లోబడిన వారు

    ( 1 ) నేను  మద్యపానమును మానుట ఈ దినము మొదలుపెడుతాను
    ( 2 ) ఈ దినము నుంచి మద్యపానమును ఇంత మేరకు తగ్గించుకు పోతాను
    ( 3 ) ఈ దినము నుంచి మద్యపానమును పూర్తిగా విరమిస్తాను.
    ( 4 )  ఆ పై ఎన్నడూ మద్యము జోలికి పోను అని నిర్ణయించుకోవాలి.

       వారు వారి మద్యము సేవించు పద్ధతులను, వారిని మద్యపానమునకు ప్రోత్సహించు పరిస్థితులను, అవకాశములను, వారు సేవించే మద్య పరిమాణమును దినచర్య పుస్తకములో వ్రాసుకోవాలి. అట్టి పరిస్థితులు, అవకాశముల నుంచి దూరముగా ఉండాలి. వారికి మద్యపానము విరమించుటలో మానసిక చికిత్సకులు కాని, మానసిక సలహాదారులు కాని, కుటుంబసభ్యులతో పాటు తోడ్పడవలసిన అవసరము ఉంటుంది. మానసిక చికిత్సకులు అందుబాటులో లేనపుడు కుటుంబసభ్యులు కాని, స్నేహితులు కాని ఆ స్థానమును భర్తీ చేయుటకు పూనుకోవాలి. మద్యపాన వ్యసనమునకు లోనయిన వారు చెప్పేది సానుభూతితో వినుట, వారికి తగిన సలహాలను ఇచ్చుట, వారిచేతనే వారి లక్ష్యములను నిర్ణయింపచేయుట, ఆ లక్ష్యములను సాధించుటలో తోడ్పడుట సలహాదారులు బాధ్యతగా తీసుకోవాలి. సలహాదారులు ( counselors ) ప్రతి పర్యాయము పది పదిహైను నిమిషములు వఱకు కాలము వెచ్చిస్తూ ఒక సంవత్సరము  కల్పించుకుంటే సత్ఫలితములు కలుగుతాయి..

 విషహరణము ( Detoxification ) 

                

    ఇది మద్యపాన వ్యసన నివృత్తిలో ముఖ్యమైన భాగము. నిజానికి ఈ ప్రక్రియలో విషపదార్థములు ఏమీ తొలగించబడవు. కాని మస్తిష్కములో రసాయనముల మార్పుల వలన కలిగే హానికర పరిణామములకు పరిష్కరణ చేకూర్చబడుతుంది.

    మద్యము మెదడులో ఉండే GABA-A ( Gamma Amino Butyric Acid - A receptors ) గ్రాహకములను ఉత్తేజపఱుస్తుంది . ఈ గ్రాహకములు ( receptors ) మెదడు వ్యాపారమును మందకొడి పరుస్తాయి. మద్యము వాడుతు ఉంటే  మద్యమునకు GABA-A గ్రాహకమముల స్పందన తగ్గుతుంది. అందువలన త్రాగేవారు ఉల్లాసానికి, మత్తుకు సారాయి ప్రమాణములను పెంచుకుపోతుంటారు. ఒక్కసారి వారు మద్యపానము మానివేసినపుడు మెదడుపై GABA - A గ్రాహకముల మందకొడి ప్రభావము తగ్గి డోపమిన్ ( Dopamine ), గ్లుటమేట్ ( Glutamate ), ఎన్ మిథైల్- డి - ఏస్పర్టిక్ ఏసిడ్ ( N- Methyl- D- Aspartic acid NMDA ) వంటి మస్తిష్కమును ఉత్తేజపఱచే నాడీరసాయనముల ( neurotransmitters ) ప్రభావము పెరిగి గాభరా, ఆందోళన ( anxiety ), శరీరకంపనము ( tremors  ), మూర్ఛ ( seizures ), మతిభ్రమలు ( hallucinations ), మతిభ్రంశము ( delirium ) కలుగుతాయి.

    మద్యము పరిత్యజించిన లక్షణములు సాధారణముగా మద్యము వీడిన 6 నుంచి 24 గంటలలో మొదలవుతాయి. తీవ్రస్థాయి మతిభ్రంశ కంపనము ( Delirium tremens ) మద్యమును విడనాడిన రెండు మూడు దినములలో పొడచూపుతుంది.

    ఈ మద్యము పరిత్యజించిన లక్షణములకు ( alcohol withdrawal symptoms  ) సమర్థవంతముగా చికిత్స చెయ్యాలి. మద్య వర్జన చికిత్సకు డయజిపామ్ ( Diazepam ), క్లోర్ డయజిపాక్సైడు ( Chlordiazepoxide ), లొరజిపామ్ ( Lorazepam ), ఆక్సజిపామ్ ( Oxazepam ) వంటి బెంజోడయజిపిన్స్ ( Benzodiazepines ) మగతనిద్ర కలిగించుటకు కావలసిన మోతాదులలో మొదలుపెట్టి  దినదినము మోతాదులను తగ్గించుకుపోతారు. హృదయవేగము, రక్తపీడనములు పెరిగిన వారిలో బీటా ఎడ్రినెర్జిక్ గ్రాహక అవరోధకములను ( Beta adrenergic receptor blockers ), క్లోనిడిన్ ( clonidine ) లను తక్కువ మోతాదులలో  వాడవచ్చును. కాని వీటిని వాడిన వారిలో  మతిభ్రంశము ( delirium  ) కలిగే అవకాశము ఎక్కువ. అలజడిని ( agitation ) అరికట్టుటకు హేలోపెరిడాల్ ( Haloperidol ) వాడవచ్చును. కాని హేలోపెరిడాల్ వాడిన వారిలో మూర్ఛ ( seizures  ) కలిగే అవకాశములు హెచ్చు.

    మూర్ఛలు ఇదివరలో కలిగిన వారికి మద్యపాన విసర్జన తదనంతరము  మూర్ఛలు, ఇతర లక్షణములు పొడచూపక మునుపే  దీర్ఘకాలము పనిచేసే బెంజోడయజిపిన్స్ ( benzodiazepines ) మొదలుపెట్టాలి.

    మద్యపానము మఱల మొదలపెట్టకుండా ఉండుటకు బహుళ శిక్షణ ప్రక్రియలు ( multidisciplinary actions ) అవసరము. వీరికి స్మృతివర్తన చికిత్సలు ( cognitive behavioral therapy ) మొదలుపెట్టాలి. త్రాగుట అధిగమించు నైపుణ్యములు అలవరచాలి. మద్యపానము విసర్జించాక కలిగే ఆందోళన, క్రుంగుదలలకు తగిన చికిత్స చెయ్యాలి.

మద్యపానమును అరికట్టు ఔషధములు 

         

నల్ ట్రెక్సోన్ ( Naltrexone )   

    మద్యపాన వ్యసన నివృత్తికి ఉపయోగకరమైన ఔషధము. ఇది ఓపియాయిడ్ గ్రాహక అవరోధకము ( opioid receptor antagonist ). ఈ ఔషధము మద్యముపై ఆసక్తిని తగ్గిస్తుంది. కాలేయ తాపము ఉన్నవారిలోను, నల్లమందు సంబంధిత మందులు తీసుకొనేవారిలోను నల్ ట్రెక్సోన్ వాడకూడదు.

ఎకాంప్రొసేట్ ( Acomprosate ) 

    మద్యపానము విడనాడిన తర్వాత కలుగు పరిణామములను అరికట్టుటకు, మద్యపానమును తగ్గించుటకు, అరికట్టుటకు యీ ఔషధము ఉపయోగపడుతుంది. ఎకాంప్రొసేట్  మద్యపానము విరమించుకున్నవారిలో గ్లుటమేట్ (glutamate) ప్రభావమును అణగతొగ్గుతుంది. మూత్రాంగ వ్యాధిగ్రస్థులు ఎకాంప్రొసేట్ వాడకూడదు.

డైసల్ఫిరామ్ ( Disulfiram ) 

    మద్యపానమును అరికట్టుటకు ఏంటబ్యూజ్ గా ( Antabuse ) ప్రసిద్ధికెక్కిన డైసల్ఫిరామ్ మరి ఒక ఔషధము. మద్యము ( ఇథైల్ ఆల్కహాలు, CH3-CH2-OH ) కాలేయములో జీవవ్యాపార క్రియచే విచ్ఛిన్నము అవుతుంది. ప్రప్రథమముగా ఆల్కహాల్ డీహైడ్రోజినేజ్  ( Alcohol dehydrogenase ) అనే జీవోత్ప్రేరకము ( enzyme ) వలన ఎసిటాల్డిహైడ్ గా ( acetaldehyde ; CH3-CH-O ) మారుతుంది. ఎసిటాల్డిహైడ్, ఆల్డిహైడ్ డీహైడ్రోజినేజ్ ( Aldehyde dehydrogenase ) అనే జీవోత్ప్రేరకము వలన  ఎసిటేట్ గా ( CH3-COO ) మారి ఆపై  బొగ్గుపులుసు వాయువు ( CO2 ), నీరుగా విచ్ఛిన్నము అవుతుంది.

    డైసల్ఫిరామ్ ( Disulfiram  ) ఆల్డిహైడ్ డీహైడ్రోజినేజ్ ని అణచి ఎసిటాల్డిహైడ్ విచ్ఛిన్నమును మందగింపజేస్తుంది. అందుచే డైసల్ఫిరామ్ తీసుకొని మద్యపానము చేసేవారిలో ఎసిటాల్డిహైడు కూడుకొని,  శరీరము ఎఱ్ఱబారుట ( flushing ), తలనొప్పి, వాంతులు కలుగుతాయి. డైసల్ఫిరామ్ తీసుకొనేవారు  మద్యము త్రాగుటకు ఇచ్చగింపరు. డైసల్ఫిరామ్ మరిఒకరు పర్యవేక్షిస్తూ ఇవ్వాలి. డైసల్ఫిరామ్ కాలేయములో విచ్ఛిన్నమవుతుంది. కాలేయ వ్యాధులు కలవారు ఈ ఔషధము, ఇతర ఔషధముల వాడుకలోను జాగ్రత్త వహించాలి. డైసల్ఫిరామ్ వాడేవారు ఆల్కహాలు ఉండే పుక్కిలింత ద్రవములు, జలుబు మందులు వాడకూడదు.

    కాల్సియమ్ కార్బిమైడ్ ( Calcium Carbimide ) కూడా డైసల్ఫిరామ్ వలె పనిచేస్తుంది .

    వైద్యులు, మానసికవైద్యులు, మానసిక సలహాదారులే కాక, సమాజములలో స్వయం సహాయక సమూహములు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు మద్యము వాడుకను మాన్పించుటకు కృషి చేస్తున్నాయి. భారతదేశములో ఇట్టి స్వచ్ఛంద సంస్థల అవసరము చాలా ఉన్నది.

    మద్యము మొదలుపెట్టాక అది వ్యసనముగా పరిణమించే అవకాశము ఉన్నది. కావున మద్యపు జోలికి పోకుండుట మేలు.

( వైద్యసంబంధ విషయములను తెలుగులో నా శక్తిమేరకు వ్రాయడము నా వ్యాసముల లక్ష్యము. ఉపయుక్తము అనుకుంటే నా వ్యాసములను నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. వ్యాధిగ్రస్థులు వారి వారి వైద్యులను సంప్రదించాలి. )

   పదజాలము :

Yeast = మధుశిలీంధ్రము
Distillation = బట్టీపట్టుట
Alcoholic Steatosis = సుర కాలేయ వసవ్యాధి ( గ.న )
Fatty acids = వసామ్లములు
Alcoholic hepatitis = సుర కాలేయతాపము ( గ.న )
Cirrhosis of liver = నారంగ కాలేయవ్యాధి ( గ.న )
Fibrosis = తంతీకరణము
Ascites =  జలోదరము
Gastritis = జఠరతాపము , జీర్ణాశయతాపము (గ.న )
Peptic ulcer = జీర్ణవ్రణము ( గ.న )
Pancreatitis = క్లోమతాపము
Atherosclerosis =  ధమనీకాఠిన్యత
Coronary arteries = హృద్ధమనులు
Ataxia = అస్థిరగమనము
Mental Depression =   మానసిక క్రుంగుదల 
Delirium = స్మృతిభ్రంశము
Alcohol withdrawal = మద్యపరిత్యజనము ; మద్యవర్జనము ( గ.న )
Detoxification = విషహరణము 
Cognitive behavioral therapy = స్మృతిప్రవర్తన చికిత్స ( గ.న )
Enzyme = జీవోత్ప్రేరకము ( గ.న )

అంటురోగముల నివారణ ( Controlling contagious diseases )

( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )

                          అంటు రోగముల నివారణ

                 (Controlling contagious diseases )

                                                                                   

                                         డాక్టరు. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి.

 

                                                  ఆ.వె. అంటుకొనుట మాని యంటించి చేజోడి
                                                            నైదుపదిగఁ జేసి యాదరమ్ము
                                                            సేయుటదియు కరము క్షేమంబు సర్వత్ర
                                                            అందుచేతఁ గొనుడు వందనమ్ము !

                                                                                      🙏🏻

                                            ( ఐదుపదిగఁ జేయు =  నమస్కరించు ; ఆదరము = మన్నన )

         

    మనుజుల నుంచి మనుజులకు చాలా వ్యాధులు వ్యాపిస్తుంటాయి. వీటిని అంటురోగములుగా పరిగణిస్తారు. కొన్ని అంటురోగములు జంతువులు, పక్షుల నుంచి మనుజులకు సంక్రమిస్తాయి. వీటిని జంతు జనిత వ్యాధులుగా ( Zoonosis ) పరిగణిస్తారు. ఈ వ్యాధులను సూక్ష్మజీవులు ( bacteria ), కాని, విషజీవాంశములు ( viruses ) కాని, పరాన్నభుక్తులు ( parasites ) కాని, శిలీంధ్రములు ( fungi )  కాని కలిగిస్తాయి.

  సూక్ష్మజీవులు ( bacteria ) 

     సూక్ష్మజీవులు ఏకకణ జీవులు. వీటికి కణ కవచము ( cell wall ), కణ వేష్టనము ( cell membrane ) ఉన్నా, పొరలలో అమరిన న్యూక్లియస్లు, మైటోఖాండ్రియాలు ఉండవు. సూక్ష్మజీవులను గ్రామ్స్ వర్ణకము ( Gram’s stain ) చేర్చి   సూక్ష్మదర్శిని క్రింద చూసి అవి గ్రహించు వర్ణకముల బట్టి గ్రామ్ పోజిటివ్, గ్రామ్ నెగెటివ్ సూక్ష్మజీవులుగా విభజిస్తారు. గ్రామ్ పోజిటివ్ సూక్ష్మజీవులు ఊదా రంగులో ఉంటాయి. గ్రామ్ నెగెటివ్ సూక్ష్మజీవులు గులాబి రంగులో ఉంటాయి. ఆకారమును బట్టి వీనిని గోళములు ( cocci ), కోలలు ( rods ), సర్పిలములుగా ( spirals ) వర్ణిస్తారు. చాలా సూక్ష్మాంగ జీవులు మన శరీరము పైన, శరీరము లోపల హాని కలిగించకుండా జీవిస్తున్నా, కొన్ని  అవకాశము చిక్కినపుడు శరీర అవయవములు, కణజాలముల లోనికి చొచ్చుకొని వ్యాధులు కలిగిస్తాయి. కొన్ని సూక్ష్మజీవులు కలుషిత ఆహారము, కలుషిత పానీయములు, లేక కలుషిత వాయయువు ద్వారా శరీరములోనికి చొచ్చుకొని వ్యాధులకు కారణమవుతాయి. మనుజుల నుంచి మనుజులకు కూడా సూక్ష్మజీవులు వ్యాపించగలవు.

విషజీవాంశములు ( Viruses ) 

    విషజీవాంశములు ( viruses  ) జీవ కణములలో వృద్ధి చెంది విసర్జింపబడే జన్యు పదార్థములు. ఇవి రైబోన్యూక్లియక్ ఆమ్లమును ( Ribo Nucleic Acid )  కాని డీఆక్సీరైబో న్యూక్లియక్ ఆమ్లమును
( Deoxyribo Nucleic Acid ) కాని కలిగి ఉంటాయి. బయట మాంసకృత్తు ఆచ్ఛాదనను ( capsid) కలిగి ఉంటాయి. కొన్ని కొవ్వు ఆచ్ఛాదనను కలిగి ఉంటాయి. వీటికి జీవము లేకపోయినా యితర జీవకణముల లోనికి చేరినపుడు ఆ కణములలో వృద్ధి పొందుతాయి. జీవులలో ఇవి వ్యాధులను కలుగజేయగలవు. ఈ విషజీవాంశములకు యితర జీవవ్యాపార క్రియలు ఉండవు.

పరాన్నభుక్తులు ( Parasites ) 

    ఇవి ఇతర జీవులలో జీవించే జీవులు. ఇవి ఏకకణ జీవులు ( ఉదా : మలేరియా పరాన్నభుక్తు )
 కాని, బహుకణ జీవులు కాని కావచ్చును. ఇవి వాటి జీవనమునకు, వృద్ధికి ఇతర జీవులపై ఆధారపడుతాయి. పేలు, నల్లులు వంటి పరాన్నభుక్తులు శరీరము బయట ఉన్నా మనుజుల నుండి మనుజులకు వ్యాపించగలవు. గజ్జి క్రిములు ( Sarcoptes scabiei ) కూడా మనుజులు ఒకరికొకరు సన్నిహితముగా ఉండుట వలన వ్యాపిస్తాయి.

 శిలీంధ్రములు ( fungi )

        

    ఇవి  వృక్షజాతులకు జంతుజాలమునకు విభిన్నమైన జీవరాశులు. ఆహారమునకు ఇతర జీవులపై ఆధారపడుతాయి. వీని కణ కవచములు ఖైటిన్ అను బహుళ శర్కరను కలిగి ఉంటాయి. ఇవి మృతకణములపై జీవిస్తాయి.

    అంటురోగములను కలిగించే వ్యాధి జనకములు ( pathogens  ) వ్యాధిగ్రస్థుల నుంచి ఇతరులకు ప్రాకి వారికి కూడా వ్యాధులను కలిగిస్తాయి. ఇప్పుడు ‘ కోవిడ్ 19 ‘ చైనాలో హుయాన్ నగరములో పొడచూపి ప్రపంచము అంతటా అనతి కాలములో బహుళముగా వ్యాప్తి చెందుట చూస్తే, వ్యాధుల వ్యాప్తిని అరికట్టుటలో మన జాగ్రత్తలు చాలవు అనియు, ఆ జాగ్రత్తలు లోప భూయిష్ఠములు అనియు  తెలుస్తుంది.

    వైద్యులు, వైద్య రంగములో పనిచేయు సిబ్బంది  అంటువ్యాధుల బారి పడుతూనే ఉంటారు. వీరి నుంచి ఆ వ్యాధులు ఇతర రోగులకు కూడా వ్యాప్తి చెందగలవు. అందువలన ఆ రోగముల వ్యాప్తిని అరికట్టుటకు తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలను చర్చిస్తాను.

ప్రత్యేక జాగ్రత్తలు 

దూరము 

    మనుజుల మధ్య సాధారణ పరిస్థితులలో కూడా కొంచెమైనా దూరము పాటించుట మేలు. జలుబు, వ్యాపకజ్వరము ( Influenza ), కోవిడ్ 19 వంటి వ్యాధులను కలిగించు విషజీవాంశములు ( viruses  ) గల తుంపరులు ( droplets ) 5 మైక్రోమీటరులను మించిన పరిమాణములో ఉంటాయి. ఇవి తుమ్ము, దగ్గు, మాటల తుంపరుల ద్వారా గాలిలో కొద్ది సేపు ఉండి పిదప క్రిందకు భూతలము పైన, వస్తువుల ఉపరితలముల పైన ఒరిగి పోతాయి. అందువలన ఇవి 3 నుంచి ఆరడుగుల దూరము లోపల ఉన్న యితరులకు తుంపరల ద్వారా వ్యాప్తి చెందగలవు. వ్యాధిగ్రస్థుల నుంచి 6 అడుగుల దూరము పాటించుట వలన,

    వస్తువులను తాకిన చేతులను సబ్బు నీళ్ళతో కాని ఆల్కహాలు గల శుద్ధి పదార్థములతో ( sanitizers ) కాని శుభ్రము చేసుకొనుట వలన, సబ్బునీళ్ళు లేక ఆల్కహాలు గల శుద్ధి పదార్థములతో శుద్ధి చేసుకొనని చేతులను ముఖముపై చేర్చక పోవుట వలన ఈ వ్యాధులను నివారించవచ్చును.

    వ్యాధిగ్రస్థులు, తుమ్ములు, దగ్గులు కలవారు నోటికి, ముక్కుకి, ఆచ్ఛాదనములు ( కప్పులు masks ) ధరించాలి.
  

     వైద్యశాలలలో వీరిని ఒంటరి గదులలో ఉంచాలి. ఈ రోగులకు సేవలు అందించు వైద్యులు, వైద్య సిబ్బంది గాలిని 95% వడకట్టు N-95 ఆచ్ఛాదనములను ( N-95% masks ) ధరించాలి.

    కళ్ళకు రక్షక కంటద్దములను ( safety goggles ) ధరించాలి.  చేతులకు చేదొడుగులు ( gloves ) ధరించాలి దుస్తులపై శస్త్రచికిత్సకుల నిలువుటంగీలను ( surgical gowns ) ధరించాలి.

    వ్యాధిగ్రస్థులకు సేవలు అందించి వారి గదుల నుంచి బయటకు వచ్చాక వాటిని  జాగ్రత్తగా తొలగించుకోవాలి. చేదొడుగులు ధరించినా చేతులను సబ్బు నీళ్ళతో శుభ్రము చేసుకోవాలి. పాదరక్షలను కూడా రోగజనక విధ్వంసకములతో ( disinfectants ) శుభ్రము చేసుకోవాలి.

    కొన్ని సూక్ష్మజీవులు, విషజీవాంశముల పరిమాణము 5 మైక్రోమీటర్లు కంటె తక్కువ ఉండుట వలన అవి గాలిలో చాలా గంటల సేపు తేలియాడుతు ఉండగలవు. వేపపువ్వు / తట్టు ( measles ), ఆటాలమ్మ ( chickenpox ) వ్యాధులు కలిగించే విషజీవాంశములు ఈ కోవకు చెందినవి. గాలి ద్వారా ఈ వ్యాధులు వ్యాపించగలవు. వ్యాధి నిరోధక శక్తి లోపించిన వారు, శరీర రక్షణ వ్యవస్థ లోపములు కలవారు, గర్భిణీ స్త్రీలు ఈ రోగుల పరిసరములలో చొరకూడదు. వైద్యశాలలలో ఉన్న ఈ రోగులను ఋణ వాయుపీడనము కల ( negative air pressure ) ప్రత్యేకపు ఒంటరి గదులలో ఉంచాలి. వీరిని సందర్శించువారు నోరు, ముక్కులను కప్పే  N- 95 ఆచ్ఛాదనములను ( masks కప్పులు ) ధరించాలి.

    వ్యాధిగ్రస్థులు వారి గదుల నుంచి బయటకు రావలసిన అవసరము కలిగితే వారు శస్త్రచికిత్సకుల

ఆచ్ఛాదనములను ( surgical masks  ) ధరించాలి.

సాధారణ జాగ్రత్తలు 

    వైద్యులు, వైద్యసిబ్బంది రోగులను పరీక్షించే ముందు, పరీక్షించిన పిదప చేతులను శుద్ధి పదార్థములతో ( sanitizers ) రోగికి, రోగికి మధ్య  శుభ్రము చేసుకోవాలి. వైద్యులు, నర్సులు వారు వాడే వినికిడి గొట్టాలను ( stethoscopes ) కూడా ఆల్కహాలుతో శుభ్రము చేసుకొనుట మేలు.

    Clostridium difficile వ్యాధిగ్రస్థులను పరీక్షించాక చేతులను సబ్బు, నీళ్ళతోనే శుభ్రము చేసుకోవాలి. ఈ సూక్ష్మజీవులు పెద్దప్రేవులలో తాపము కలిగించి అతిసారమును కలిగిస్తాయి. వీటి బీజములు ( spores ) ఆల్కహాలు వలన నశింపవు.

    రోగి శరీర ద్రవములు ( రక్తము, చీము, లాలాజలము, శ్లేష్మము వగైరా ) అంటుకొనే అవకాశములు ఉన్నపుడు చేతొడుగులను ( gloves ) తప్పక ధరించాలి. శరీర ద్రవములు  ( body fluids ) దుస్తులపై చిమ్మే అవకాశము ఉన్నపుడు దుస్తుల పైన నిలువుటంగీలను ( gowns ) ధరించాలి.  రోగి శరీర ద్రవములు కళ్ళలో చిందే అవకాశము ఉన్నపుడు కళ్ళ రక్షణకు అద్దాలను ( safety goggles ) కాని పారదర్శక కవచములను ( transparent shields ) కాని ధరించాలి.

    రోగులపై శస్త్రచికిత్సలు, శరీరము లోనికి సూదులు, ఇతర పరికరములు చొప్పించే  పరీక్షలు, ప్రక్రియలు ( invasive procedures ) సలిపేటప్పుడు కూడా వ్యాధిజనక రహిత ( sterile ) నిలువుటంగీలు, చేదొడుగులు, నోటి - ముక్కు కప్పులు ధరించాలి .

    రోగులపై వాడిన సూదులు, పరికరములు, వారి దెబ్బలకు, పుళ్ళకు కట్టిన కట్టులు, వాడిన చేదొడుగులు నిలువుటంగీలను సక్రమముగా ఇతరులకు హాని కలుగకుండా విసర్జించాలి. తిరిగి వాడే పరికరములను వ్యాధిజనక రహితములుగా ( sterilize ) చెయ్యాలి .

ఏకాంత వాసము ( isolation ) 

    సులభముగా ఇతరులకు సంక్రమించు అంటురోగములు కలవారిని, ప్రమాదకరమైన అంటురోగములు కలవారిని ఏకాంత వాసములో ( isolation ) ఉంచాలి. వీరిని సందర్శించువారు నిలువుటంగీలు, నోటి - ముక్కు కప్పులు, చేదొడుగులు ధరించి వారి గదుల నుంచి బయటకు వచ్చాక వాటిని జాగ్రత్తగా విసర్జించాలి. ఆపై చేతులను సబ్బు నీళ్ళతో కడుగుకొనాలి. ఆ రోగులకు వాడే  ఉష్ణ మాపకములు ( thermometers ), వినికిడి గొట్టములు ( stethoscopes ) ప్రత్యేకముగా వారికొఱకు ఉంచాలి. అట్టి రోగులను వారి గదుల నుంచి వివిధ పరీక్షలకు తీసుకువెళ్ళేటప్పుడు వారికి నిలువుటంగీలు, నోటి - ముక్కులకు ఆచ్ఛాదనలు ( masks ) తొడగాలి.

శ్వాసపథ రక్షణ ( Airway protection ) 

    శరీరమును ఆక్రమించే చాలా వ్యాధి జనకములు శ్వాస పథము ద్వారా ప్రవేశిస్తాయి. దగ్గులు, తుమ్ములు, మాటల వలన తుంపరుల రూపములో కాని, నిశ్వాస క్రియలో వాయు వాహనులుగా ( airborne ) గాని వ్యాధి జనకములు వెదజల్లబడి ఇతరుల శ్వాస పథము లోనికి  గాలి పీల్చునపుడు ప్రవేశించగలవు.

    అందువలన అంటురోగములు ( జలుబు, ఇన్ఫ్లుయెంజా, ఆటాలమ్మ ( chickenpox ) వంటి మనము చిన్న వ్యాధులుగా పరిగణించే వ్యాధులైనా సరే ) కలవారు నోటి - ముక్కు కప్పులను ధరించాలి. ఈ చిన్న వ్యాధులు ఆపై నాసికా కుహరములలో తాపము ( sinusitis ), పుపుస నాళములలో తాపము ( bronchitis ), ఊపిరితిత్తులలో తాపములకు ( pneumonias ) దారితీయవచ్చును.

    వైద్యశాలలలో వైద్యులు, ఇతరసిబ్బంది, రోగులను సందర్శించువారు నోటి ముక్కు కప్పులు ధరించుట మేలు.  

    విమానములు, ఎ.సి కారులు, ఎ.సి రైళ్ళలో ప్రయాణించునపుడు మూసి ఉంచిన స్థలములలో చాలా మంది కలసి, చాలా సమయము గడిపి, చాలా దూరము ప్రయాణిస్తారు. అందువలన ఈ ప్రయాణీకులకు నోటి ముక్కు కప్పుల ధారణ తప్పనిసరి చేసి, ప్రయాణ సాధనములను వ్యాధి జనక విధ్వంసకములతో ( disinfectants ) శుభ్రము చేయుట వలన అనేక శ్వాసపథ వ్యాధులను నివారించగలము. దూర ప్రయాణీకులు ప్రయాణముల తర్వాత వ్యాధిగ్రస్థులు అగుట వైద్యులు చాలా సారులు గమనిస్తారు.

కరచాలనములు 

      కరచాలనముల వలన చాలా అంటురోగములు వ్యాప్తి చెందుతాయి. ఆరోగ్య రంగములో పనిచేసేవారు కరచాలనములు చేయకూడదు. ఇతరులు కూడా కరచాలనముల అలవాటును వదల్చుకోవాలి. పరులతో ఒకరినొకరు తాకకుండా ఆదరాభిమానములు చూపించుకొనుట ఉత్తమము.

ఎంగిలి 

    ఆహార పానీయములు సేవించే టప్పుడు ఎవరి పాత్రలు వారికే ఉండాలి. ఒకరు వాడే పలుదోము కుంచెలు క్షుర కత్తెరలు, దువ్వెనలు,  తువ్వాళ్ళు వేరొకరు వాడకూడదు.

ఆహార పానీయముల శౌచ్యము 

   
    జీర్ణాశయము, ప్రేవులలో సూక్ష్మజీవులు కలిగించే కలరా, టైఫాయిడ్, అతిసారము, వంటి అంటురోగములను సమాజములో ప్రజలు అందఱికీ పరిశుద్ధమైన మరుగు దొడ్లను అందుబాటులో చేసి మలమును వ్యాధిజనక రహితముగా మలచుట వలన, నిర్మూలించే అవకాశము కలదు. పశ్చిమ దేశాలలో వాడే మరుగుదొడ్ల తొట్టెలను శుభ్రముగా ఉంచుట తేలిక.

    మనము తినే ఆహారపదార్థాలు, త్రాగే పానీయములు శుచిగా ఉండాలి. ఆహార పదార్థాలపై ఈగలు, క్రిములు చేరకుండా జాగ్రత్తపడాలి.

    అంటురోగములను నివారించుటకు, చికిత్స చేయుటకు చాలా రసాయన పదార్థములను వాడుతాము. ఇవి :

   రోగజనక విధ్వంసకములు ( disinfectants )

    ఇవి  వస్తువులపై ఉన్న   సూక్ష్మజీవులను ( bacteria ), శిలీంధ్రములను ( fungi ), విషజీవాంశములను ( viruses ) ధ్వంసము చేసే రసాయన పదార్థములు. వీటిలో కొన్ని మృదు పదార్థములను ( alcohol, hydrogen peroxide, dettol, betadine ) చేతులు , చర్మమును శుభ్రము చేసుకొందుకు వాడినా, వ్రణముల పైన వాడకూడదు, దేహము లోపలకు  తీసుకో కూడదు. ఇవి ఔషధములు కాదు. వీటిని ఇంటి అరుగులు, వస్తువుల ఉపతలములు, పరికరములను శుద్ధి చేయుటకు వాడుతారు.

 సూక్ష్మజీవ సంహారక రసాయనములు ( Antiseptics )

        ఇవి చర్మమునకు, దెబ్బలకు, పుళ్ళకు పూయబడే సూక్ష్మజీవ సంహారక రసాయన పదార్థములు. వీటిని శరీరము లోనికి తీసుకోకూడదు .

 సూక్ష్మజీవ నాశకములు ( Antibiotics ) 

    ఇవి శరీరములోనికి నోటి ద్వారా, కండరముల ద్వారా, సిరల ద్వారా తీసుకొనే సూక్ష్మజీవులను నశింపచేయు  ఔషధములు.

విషజీవాంశ నాశకములు 

    విషజీవాంశ నాశకములు ( Antivirals ) : ఇవి   విషజీవాంశముల ( viruses )  వృద్ధిని అరికట్టు ఔషధములు. వీటిని చర్మము పైన కాని, శరీరము లోపలకు కాని వాడుతారు.

    చాలా సమాజములలో వారి వారి సంస్కృతులు, అలవాటులు తరతరాలుగా జీర్ణించుకొని ఉంటాయి. ఏ సంస్కృతి పరిపూర్ణము, దోషరహితము కాదు. సకల సంస్కృతులను గౌరవిస్తూనే ఆరోగ్యానికి భంగకరమైన అలవాటులను మనము విసర్జించాలి. వైద్యులు, శాస్త్రజ్ఞులు, విద్వాంసులు అందులకు కృషి చెయ్యాలి.

                                        
                                                                                                                                                                                                         

పదజాలము :

 Zoonosis = జంతు జనిత వ్యాధులు ( గ.న ) ; జంతువుల నుంచి సంక్రమించు వ్యాధులు

Antibiotics = సూక్ష్మజీవ నాశకములు  ( గ.న )

Aiirborne = వాయు వాహనులు ( గ.న )

Antiseptics =   సూక్ష్మజీవ సంహారకములు ( గ.న )

Antivirals  =  విషజీవాంశ నాశకములు ( గ.న )

Cell membrane = కణ వేష్టనము

Disinfectants =  రోగజనక విధ్వంసకములు ( గ.న ) 

Fungi = శిలీంధ్రములు

Gloves = చేదొడుగులు

Influenza = వ్యాపక జ్వరము

invasive procedures = ఆక్రమణ ప్రక్రియలు ( గ.న )

Masks = కప్పులు ; ఆచ్ఛాదనములు 

Parasites = పరాన్నభుక్తులు 

Pathogens= వ్యాధి జనకములు 

Sanitizer = శుద్ధి పదార్థములు

Sinusitis = నాసికా కుహర తాపము ( గ.న )

Sterile = వ్యాధి జనక రహితము ( గ.న )

Surgical gowns = నిలువుటంగీలు

Viruses  = విషజీవాంశములు ( గ.న )